De klok terugdraaien - ja/nee

Volgende maand organiseert Mechelen een heuse volksraadpleging over de reconstructie van het uurwerk aan de befaamde Sint-Romboutstoren. Die toren is erkend als Werelderfgoed door Unesco, dus van uitzonderlijk belang voor uw en mijn historisch bewustzijn.

Het verwondert mij niet dat net Mechelen op stelten staat in een strijd om een torenuurwerk. Mechelaars en hun toren gaan allang terug, we hebben er niet voor niets de geuzennaam Maneblussers aan overgehouden. De toren moest en zou bij de bouw 500 jaar geleden ook hoger worden dan de Antwerpse kathedraal, maar de spits is nooit gerealiseerd. Dat steekt ons nog altijd wel wat in mijn schone stede, maar we koketteren er vooral ook mee.

Zoveel engagement en elk debat over monumenten juichen wij bij de Vlaamse erfgoedorganisatie Herita luid toe. Maar als een torenuurwerk een stad zo in de ban houdt, voegen wij toch graag een tikkel nuance aan het debat toe.

Restauratie kost om te beginnen waanzinnig veel geld. De reconstructie van het torenuurwerk wordt voorzichtig geraamd op meer dan een half miljoen euro. Om u een idee te geven: op de Vlaamse lijst voor restauratiepremies wachten bijna 300 monumenten - het ene al wat langer dan het andere - op hun beloofde 173 miljoen euro. De gemiddelde wachttijd bedraagt meer dan 3 jaar en loopt nog verder op. In monumentenstad Mechelen alleen al gaat het over meer dan tien waardevolle gebouwen: kerken, begijnhofwoningen en ja, ook de kathedraal zelf wacht sinds 2011 op bijna 2 miljoen euro voor de restauratie van de gevels en de glas-in-loodramen.

"Bij een toren hoort een uurwerk, dat is vanzelfsprekend", hoor je zeggen. Maar dat uurwerk stond niet in het oorspronkelijke ontwerp en is pas 200 jaar later gehangen. In de Eerste Wereldoorlog werd het dan kapotgeschoten. Is dat voldoende om het te willen terugplaatsen?

Willen we überhaupt nog eens ingrijpen in een monument? Er zijn door de eeuwen heen aan zowat alle monumenten zovele aanpassingen gebeurd, gewild of niet gewild, soms zo ingrijpend dat er niet veel overbleef van het oorspronkelijke gebouw.

Het Koninklijk Atheneum in Antwerpen werd in 2003 getroffen door een grote brand waarbij de historische feestzaal zwaar getroffen werd. Wel, daar hebben ze de vernielde elementen niet gereconstrueerd maar de beschadigingen geconsolideerd en een hedendaags schilderij van Luc Tuymans toegevoegd. De beleving en de betekenis van de feestzaal is naar mijn gevoel des te sterker.

In de internationale erfgoedwereld zijn enkele befaamde charters als de bijbel voor hoe je met restauratie en reconstructie omgaat. Authenticiteit is daarin een van de hoekstenen. Reconstructie kan soms, een beetje, misschien, maar altijd met een duidelijk onderscheid van het origineel. In het geval van oorlogsschade bijvoorbeeld, kan er over 'reconstructie van heel kleine onderdelen van architecturaal belang' (Icomos-charter van Krakau uit 2000) gepraat worden. Er moeten wel 'uitzonderlijke sociale en culturele motieven zijn voor de betrokken gemeenschap'. Een massale opkomst voor de volksraadpleging in oktober zou dat kunnen aantonen. Over één ding is er geen discussie: een klakkeloze kopie is geen optie. Wie ook die mening is toegedaan, is de werelderfgoedorganisatie Unesco. De Sint-Romboutstoren is sinds 1999 erkend als Werelderfgoed. Zomaar een torenuurwerk terughangen zal in Parijs zeker op een no pasarán stoten. Met het reële risico dat de prestigieuze erkenning wordt afgenomen. Is dat wat Mechelen, de historische kunststad die prat gaat op het grootste aantal monumenten van Vlaanderen, wel wil?

Het debat en de volksraadpleging in Mechelen gaan dus over veel meer dan twaalf cijfers en één wijzer, over een ja of een nee. Volgende zondag maakt Open Monumentendag ruimte voor die nuance. In Mechelen kun je uitzonderlijk de stellingen van de Sint-Romboutskathedraal op om de restauratie van de noordelijke zijbeuk van dichtbij te bekijken. In heel Vlaanderen schudden meer dan 400 open monumenten je wakker. Laat je verleiden maar denk goed na voor je stemt.

www.openmonumentendag.be