Spreken voor wie geen stem heeft

Het Kunstenfestivaldesarts loopt dit jaar in wel erg bijzondere omstandigheden: de laatste dag van het festival valt samen met nog maar eens een 'moeder van alle verkiezingen'. Affiches spelen met beloftes in op de verzuchtingen van mensen. Niet van alle mensen echter. Wie geen stem heeft, zoals kinderen, daklozen, sans-papiers, wordt aangesproken noch gerepresenteerd in die verkiezingsslag. Etchells wil daar een mouw aanpassen. Met twee medewerkers ging hij op zoek naar stemloze Brusselaars. Sommigen bleken onbereikbaar: psychiatrische patiënten bijvoorbeeld, of mensen die hun burgerrechten kwijt zijn. Maar kinderen, daklozen en sans-papiers vonden ze wel.

Op veel locaties in Brussel zie je nu witte affiches met hun verzuchtingen. Sommige lijken uit de kindermond te komen. Heel raak, maar niet 'realistisch'. Deze bijvoorbeeld: 'Hak de torens bij de metro in twee en leg de twee helften plat, de ene naast de andere, zodat daar minder wind is.' Andere zijn filosofischer: 'Geen oncomfortabel comfort meer.' Of 'Vergeet niet andere mensen in de ogen te kijken'. Een groot deel is echter hartverscheurend: 'Ik wil gewoon een adres als ieder ander' of 'Vraag mij iets over mijn werk en mijn gedachten, niet over waar ik vandaan kom'.

Hoe krijg je 'mensen zonder stem' tot zulke bekentenissen? Ze laten toch zelden graag het achterste van hun tong zien?

Tim Etchells: "Ik peilde via een vragenlijst naar wat ze wilden veranderen in de wereld. Dat kon gaan over hun eigen leven, maar ook over algemene kwesties. Je merkt inderdaad dat ze hun verlangens slechts moeizaam verwoorden. Maar dat geldt vaak ook voor wie wel stemgerechtigd is. Mensen zitten gevangen in denkkaders die politici hen aanreiken. Het komt bij hen niet om het over iets anders te hebben."

Merkte je een groot verschil tussen bijvoorbeeld sans-papiers of kinderen?

"Sans-papiers verlangen uitdrukkelijk naar hun erkenning als politiek vluchteling. Hoe kan het ook anders. De impact op hun leven is immers enorm. Toch drukken ze die zorg soms erg persoonlijk, ontwapenend uit. Kinderen zijn anders. Hun gedachten zijn nog niet aangetast door politiek discours. Op een naïeve manier benoemen ze dingen die voor iedereen een bron van frustratie zijn."

Het valt me op dat je politiek gelijk stelt met verandering. Gaat politiek daarover? Of is dat wat je zelf nastreeft?

"Misschien. Er speelden veel ideeën. Doorgaans tonen affiches reclameboodschappen. Deze daarentegen spreken over een verlangen. Ze willen niets verkopen, ze stellen geen ideologie voor. Zo herstel je het evenwicht een beetje. Ik geloof ook dat zulke mededelingen bij mensen iets op gang kunnen zetten, en ze zo weerbaarder maken. Als je werkt met materiaal dat niet helemaal 'af' is, dan vraag je de lezer of kijker in feite om er zelf een vervolg bij te verzinnen. Het maakt ze kwetsbaarder maar ook betrokkener. Ze worden zelf auteur, of ze leren zelf politieke denkbeelden te articuleren."

Je werkt graag met taal, maar vaak toon je vooral dat taal maar moeizaam uitdrukt wat je denkt en voelt. Is A broadcast daar op gebaseerd?

"Sinds enkele jaren houd ik geen notitieboekjes meer bij. Alles wat mij te binnen valt, wat mij treft of wat ik hoor belandt in één Word-document. Het is een soort neerslag van mijn onbewuste gedachten en gevoelens. Toen ik zag hoe een dj met een reeks samples uit zijn klankarchief een nieuwe sound fabriceerde, vroeg ik mij af of je dat ook met de tekstflarden uit dat archief zou kunnen. In A broadcast/looping pieces brei ik dus ter plekke een nieuw geheel uit al die brokstukken.

"Een andere inspiratiebron was de actie die ik deed tijdens Brouillon, (een performance in de Argos-galerie in 2013, waarbij performers aan de slag gingen met kunstwerken van anderen, nvdr). Ik schreef uitspraken die voormalige Palestijnse gedetineerden deden in een film, over op de muur. Daar gingen ze, los van hun eerste context, een nieuw leven leiden. Zo kan je het ook zien. Maar in elk geval: ook hier doet de kijker het halve werk."

Je stelt ook tentoon in het Brussels kunstencentrum Argos.

"Ik werk sinds 2008 met neonbuizen. Hier toon ik een werk dat bestaat uit drie zinnen met precies evenveel letters: Political delusions/Optical illusions/Poetical confusions. Je ziet ze een keer rechtop, en één keer op hun kop, als een spiegelbeeld. De letters hebben allemaal een andere kleur en gaan ook onregelmatig aan en uit. Zo krijg je een verwarrende woorden- en letterbrij. Rond dat werk plaats ik dan video's die ik samen met Ive Stevenheydens van Argos selecteerde. Als het goed is moet het een hallucinante beeldervaring worden."

Wie is Tim Etchells?

l Geboren in 1962, in Sheffield (Groot-Brittannië)

l Theatermaker, beeldend kunstenaar, auteur en curator

l Werd in 1984 bekend door zijn werk met het gezelschap Forced Entertainment

l Werkte ook vaak samen met andere kunstenaars zoals Mag Stuart, Fumiyo Ikeda, Ant Hampton

l In de jongste jaren kwam hij steeds meer op de voorgrond als auteur en beeldend kunstenaar