De derde wereld ligt in Spanje

en avond niet zo lang geleden. Een hip ogende vrouw doorzoekt een stapel kratten buiten een groente- en fruitwinkel in de arbeidersbuurt Vallecas die net de deuren heeft gesloten. Op het eerste gezicht ziet ze eruit als een werknemer van de winkel. Dat is niet het geval. De jonge vrouw doorzoekt het afval van de dag om haar volgende maaltijd samen te stellen. Ze heeft er al een tiental oude aardappelen uit gehaald die volgens haar nog eetbaar zijn, en die in een karretje wat verderop gelegd. "Als je geen geld genoeg hebt", zegt ze, "dan moet je dit doen." Ze zegt liever haar naam niet.

De vrouw is 33. Ze zegt dat ze ooit in het postkantoor werkte, maar dat ze geen werkloosheidsuitkering meer krijgt en nu moet rondkomen met 400 euro per maand. Ze leeft met vrienden in een gebouw waar nog water en elektriciteit is, en haalt "een beetje van alles" uit het afval, als de winkels dicht zijn en de straten duister en rustig.

Die overlevingsstrategie wordt hier alsmaar couranter. De werkloosheid bij jongeren bedraagt meer dan 50 procent en in steeds meer gezinnen hebben volwassenen geen baan. De vuilnisplunder is zo algemeen dat een Spaanse stad zelfs sloten op de afvalcontainers van de supermarkten plaatst als voorzorgsmaatregel voor de volksgezondheid.

In een rapport van een katholieke liefdadigheidsorganisatie, Caritas, staat dat ze in 2010 bijna 1 miljoen hongerige Spanjaarden voedde, meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2007. In 2011 steeg het aantal nog eens met 65.000.

Hangsloten op containers

Spanje doet er alles aan om zijn begrotingsdoelstellingen te halen, en ziet zich gedwongen het pad van Griekenland te volgen met de ene besparingsmaatregel na de andere. Er wordt gesnoeid in banen, lonen, pensioenen en uitkeringen, en de economie blijft maar krimpen.

De recentste maatregel was een verhoging van de btw met 3 procent tot 21 procent voor de meeste goederen, en met 2 procent voor vele voedingsartikelen. Voor mensen die het al moeilijk hadden, maakt dat het leven nog een pak zwaarder. En er is weinig hoop op beterschap. Ook regionale regeringen worden geconfronteerd met een begrotingscrisis, en zetten de hakbijl in een resem vroeger gratis voorzieningen zoals schoolmaaltijden voor mensen met een laag inkomen.

Voor een groeiend aantal mensen helpt voedsel in vuilnisbakken om de eindjes aan elkaar te knopen.

Op een enorme fruit- en groentemarkt voor zelfstandigen aan de rand van de stad zijn werkers kratten op vrachtwagens aan het heffen. Maar bijna overal zie je mannen en vrouwen stiekem dingen verzamelen die in de goot gerold zijn. "Het druist in tegen de waardigheid van die mensen dat ze op die manier naar eten moeten zoeken", zegt Eduardo Berloso, een functionaris in Girona, de stad met de hangsloten op de afvalcontainers.

Berloso stelde de maatregel vorige maand voor nadat hij het gehoord had van maatschappelijk werkers en op een avond zelf "het vernederende gebaar van een moeder met kinderen" had gezien "die rond zich spiedden alvorens in de vuilnisbakken te duiken".

Volgens het Caritasrapport leeft ook 22 procent van de Spaanse gezinnen in armoede en hebben 600.000 mensen geen enkel inkomen. En die getallen zullen wellicht alleen maar stijgen in de komende maanden.

Ongeveer een derde van de mensen die hulp zoeken, stelt het Caritasrapport, had voor de economische crisis nog nooit een gaarkeuken of soepinrichting bezocht. Velen vinden hulp vragen op zich enorm gênant. In sommige gevallen gaan gezinnen naar gaarkeukens in buurdorpen zodat vrienden en kennissen het niet kunnen zien.

In het district Entrevias in Vallecas in Madrid is een supermarkt klaar om de deuren te sluiten voor de dag. Een kleine menigte staat buiten te wachten om zich op de vuilnisbakken te storten die zo dadelijk op de stoep gezet zullen worden. De meesten reageren boos op de aanwezigheid van journalisten. Uiteindelijk krijgen ze bijna niets te pakken, omdat de vuilniswagens het vuilnis al na een paar minuten komen ophalen.

Maar 's ochtends staan mannen en vrouwen van alle leeftijden te wachten aan de bushalte van de groothandelsmarkt met wat ze tijdens de morgen verzameld hebben. Sommigen beweren dat ze hun boodschappen gekocht hebben, hoewel particulieren hier normaal gezien niet kunnen aankopen. Maar anderen geven toe dat ze hun spullen uit het afval gehaald hadden.

Victor Victorio, 67, een immigrant uit Peru, zegt dat hij regelmatig naar hier komt om te zoeken naar fruit en groenten in het afval. Victorio, die zijn baan in de bouwsector in 2008 verloor, zegt dat hij samenleeft met zijn dochter en dat hij alles wat hij vindt - vandaag pepers, tomaten en wortelen - in het huishouden steekt. "Dit is mijn pensioen", zegt hij.

Voor de groothandelaars die hier zaken doen, is de aanblik van mensen die afval doorzoeken zwaar om dragen. "Het is niet aangenaam om te zien wat met die mensen gebeurt", zegt Manu Gallego, de manager van Canniad Fruit. "Zo hoort het niet te zijn."

In Girona zegt Berloso dat hij met de sloten op de afvalcontainers de bedoeling had te waken over de openbare gezondheid en de mensen naar de officiële gaarkeukens en soepinrichtingen te sturen. Terwijl de sloten geïnstalleerd worden, delen opbouwwerkers in de buurt bonnen uit en geven ze de mensen de raad om zich te registreren voor sociale steun en voedselhulp.

Robin Hood

Volgens hem doorzochten tachtig tot honderd mensen regelmatig de vuilnisbakken, maar de kans is groot, zegt hij, dat veel meer mensen afhankelijk zijn van etensresten en weggeworpen voedsel.

Toch veroorzaakten de sloten van Berloso grote verontwaardiging in Spanje, waar de economische crisis alsmaar meer demonstraties aanwakkert die honger als voornaamste thema hebben. Een groep burgemeesters en vakbondsmensen uit Zuid-Spanje, waar de werkloosheidscijfers veel hoger zijn dan het gemiddelde, orkestreerden onlangs ware Robin Hoodaanvallen op twee supermarkten. Ze laadden hun karretjes vol basisvoedsel en zetten de supermarkten onder druk om meer te doneren om de behoeftigen te voeden. Meer dan een dozijn mensen zullen wellicht terechtstaan voor diefstal. Maar ze hebben geen spijt en lijken enorm veel aanhang te hebben.

"Als voedsel afpakken en het geven aan gezinnen die het zwaar hebben, stelen is, dan ben ik schuldig", zei een van hen, Francisco Molero van landbouwersvakbond SAT, achteraf tegen lokale nieuwsmedia.

Sommige politici zeggen dat de sloten van Girona alles te maken hebben met de bescherming van het imago van de stad. Dankzij troeven zoals middeleeuwse gebouwen en de charmante kasseistraatjes in de voormalige Joodse wijk haalt de stad met ongeveer 100.000 inwoners het grootste deel van haar ontvangsten uit het toerisme.

"De maatschappelijk werkers en opbouwwerkers kunnen mensen perfect naar de voedselverdeling sturen zonder die hangsloten aan te brengen", zegt Pia Bosch, een socialistisch gemeenteraadslid in Girona. "Het is als met een bazooka op een mug schieten."

De werkloosheid ligt nog redelijk laag in Girona - 14 procent, tegen 25 procent voor het hele land. Maar alsmaar meer gezinnen moeten het zonder een inkomen stellen. Van de 7.700 werklozen in Girona, zegt Berloso, is 40 procent ondertussen zijn uitkering verloren. "Velen van hen hadden nooit verwacht dat ze ooit in die situatie terecht zouden komen."

Waardigheid

Ramon Barnera, die een programma van Caritas in Girona leidt, zegt dat zijn organisatie al snel in de gaten had dat schaamte een factor is die mensen tegenhoudt om voedselhulp te vragen. Drie jaar geleden zette de organisatie mee voedseldistributieplekken op die meer het uitzicht hebben van een supermarkt, en verwijderde ze haar naam aan de buitenkant van het gebouw. "We gingen op zoek naar een systeem dat waardigheid zou verlenen", zegt Barnera. "Dit is niet makkelijk voor de mensen."

Juan Javier, 29, die naar een van de distributiecentra is gekomen voor melk, pasta, groenten en eieren, is een van de weinige klanten die iets kwijt willen over de omstandigheden. Hij was vroeger drukker, maar heeft intussen al twee jaar geen werk meer. "Ik zou graag een baan hebben", zegt hij, "en hier wegblijven."

In een nabijgelegen soepkeuken wacht Toni Lopez, 36, rustig in de rij voor een gratis maaltijd. Hij is samen met zijn vriendin, Monica Vargas, 46, een schoonheidsspecialiste. Het koppel werd onlangs dakloos omdat ze hun huur twee maanden niet betaald hadden. "We hadden ons hele leven gewerkt", zegt Lopez. "We zijn hier alleen maar omdat we fatsoenlijke mensen zijn. De huisbaas kwam op de deur kloppen om zijn huur te eisen, en dus zeiden we: 'Hier zijn de sleutels.'"

Lopez krijgt tegenwoordig af en toe werk in restaurantkeukens. Hij zegt dat hij een zus heeft, maar dat hij haar nog niet om hulp heeft gevraagd. "Ik durf het haar niet te vertellen", zegt hij. "Ik heb me er altijd door geslagen. Ik heb altijd de eindjes aan elkaar kunnen knopen. Maar dit is anders."

Jodar

Girona

Viladecavalls