Brons komt op de eerste plaats

Bronze, tot 9 december in de Royal Academy, Picadilly, Londen. Dagelijks 10-18u., vrijdag tot 22u., www.royalacademy.org.uk

De term 'brons' wordt gebruikt omdat 'legering van koper, lood, tin en zink' nu eenmaal minder goed in de mond ligt. Rond drieduizend voor Christus werd lood toegevoegd aan de gangbare koper-tinmengeling. De legering werd zo vloeibaarder, wat het bronsgieten vergemakkelijkte. Brons is een geliefd materiaal gebleven van beeldenmakers, omdat het mooi uithardt, details weergeeft en een lange levensduur heeft. Maar het is dus een paraplubegrip: niet alle brons heeft dezelfde samenstelling, wat ook de verschillende uitzichten, kleuren en verkleuringen verklaart. In de expositie wordt met foto's en video's uitvoerig stilgestaan bij de diverse manieren waarop bronzen beelden tot stand komen - een niet overbodige didactische toelichting.

Uniek stuk

Bronze opent met de blikvanger van de tentoonstelling. In de verduisterde ronde zaal van de Royal Academy staat - of beter: zweeft - de Dansende Sater. Het levensgrote beeld is, als een soort mannelijke Venus van Milo, enkele ledematen kwijt. De sater werd nog niet zo lang geleden gevonden in de diepe wateren van de Middellandse Zee vlak bij Sicilië: in 1998 haalden vissers het beeld naar boven toen het verstrikt was geraakt in hun netten. Door het lange contact met het zeewater is het brons diepbruin en smaragdgroen geworden. De sculptuur zou dateren uit de Griekse oudheid, maar over de precieze ouderdom van het beeld zijn de specialisten het niet eens: derde eeuw of vierde eeuw voor onze jaartelling.

De vondst van de sater is belangrijk omdat het om een vrijwel uniek stuk gaat. "Er is niets vergelijkbaars in de klassieke kunstcanon", zegt David Ekserdjian, professor kunstgeschiedenis in Leicester en cocurator van Bronze. "Er zijn weinig bronzen beelden overgeleverd uit de Griekse oudheid," aldus Ekserdjian, "omdat ze in de loop der tijden omgesmeed zijn. We kennen vooral marmeren beelden, die minder verfijnde kopieën van de oorspronkelijke bronzen zijn. Deze sater geeft ons ook een inzicht in de wilde, heidense aspecten van de oudheid, helemaal anders dan wat we kennen."

Daarna begint de tentoonstelling echt. Ze is thematisch en niet chronologisch geordend: een prima idee, omdat zo binnen de diverse onderdelen (dieren, menselijke figuur, goden, objecten) zeer uiteenlopende werken met elkaar geconfronteerd kunnen worden. Het komt de levendigheid ten goede.

In Londen is nogal wat adembenemends te zien. Uit het Museo Etrusco van Volterra komt een langgerekte Etruskische figuur (tweede eeuw voor Christus), die geconfronteerd wordt met een soortgelijke sculptuur uit 1950, hét handelsmerk van Alberto Giacommetti. Indrukwekkend is het trio meer dan levensgrote beelden, tussen 1506 en 1511 gemaakt door Francesco Rustici, vermoedelijk in samenwerking met Leonardo, voor de doopkapel van Firenze. De bronzen worden geflankeerd door een al even indrukwekkende Perseus met het afgehakte hoofd van Medusa, een negentiende-eeuwse kopie naar het origineel in de Loggia dei Lanzi, eveneens in Firenze.

Elke zaal bevat topwerken of opmerkelijke objecten: zes pleurants, afkomstig van het graf van Isabella van Bourbon in de Antwerpse kathedraal (1475), een mythische zonnewagen uit het Deense Trundholm (1400 voor Christus), het zogeheten Medici-paardenhoofd (vierde eeuw voor Christus), een virtuoos stel vurige cowboys te paard van Frederic Remington (1903) en een van de vele spinnen van Louise Bourgeois (1996).

Een opmerkelijke sculptuur is het inventieve en aandoenlijkeBaviaan met jong van Picasso. Verder passeert zowat iedereen van naam en faam de revue: Giambologna, Bernini, De Vries, Rodin, Brancusi, Medardo Rosso, Matisse, Jasper Johns, enzovoort. En dan vergeten we nog de vele prachtige beelden uit India, Thailand, China, Tibet en Nigeria.

Saai

Toch valt een en ander af te dingen op de tentoonstelling. De meeste grote beelden krijgen onvoldoende ruimte om tot hun recht te komen. Bovendien is de opstelling saai: beelden staan meestal gewoon op een rijtje. De keuze is veel minder voor kritiek vatbaar: de curatoren willen nu eenmaal een zo ruim en divers mogelijk beeld van brons geven als hét materiaal voor sculpturen - wereldwijd en door de millennia heen. Daar zijn ze ongetwijfeld in geslaagd. Toch ontbreken kunstenaars die eigenlijk een ereplaats zouden moeten krijgen in zo'n expositie, zoals Camille Claudel, Max Bill of Juan Muñoz.

De curatoren wilden veel dynamiek brengen. Dat ze daarbij voorbijgaan aan Rik Wouters is jammer. Niet alleen neemt hij een uitzonderlijke plaats in door de tactiele huid van zijn sculpturen, tegelijk is Het zotte geweld een van de hoogtepunten van de bronzen beweging. Helemaal onbegrijpelijk is het dat men een andere Belg, Constantin Meunier, vergeten is, de naturalistische beeldhouwer bij uitstek van mijn- en dokwerkers. Meunier en Wouters hadden gerust de plaats mogen innemen van zwak werk van Britse beeldhouwers zoals David Smith, Barbara Hepworth en Tony Cragg.

Wat loopt er nog in Londen?

Dit weekend sluiten nogal wat tentoonstellingen de deuren in Londen. Exposities die wel nog lopen zijn Edvard Munch: The Modern Eye in Tate Modern (tot 14 oktober) en Pre-Raphaelites in Tate Britain (tot 13 januari 2013). Op 20 oktober opent dan weer een absolute smaakmaker: Hollywood Costume in het Victoria & Albert Museum.

De tentoonstelling over de prerafaëlieten in Tate Britain brengt circa 150 werken samen van zowat alle grote namen. Het is een prima overzicht van de victoriaanse schilderkunst in Groot-Brittannië - maar helaas ook niet meer dan dat. Wie had verwacht dat de prerafaëlieten eindelijk eens in een kunsthistorische en internationale context zouden worden gepresenteerd (de romantiek op het continent, bijvoorbeeld), komt bedrogen uit.