Gek van zorg

KOEN TITECA

Psychiater

AZ Groeninge, Kortrijk

"Mannen hebben even veel problemen als vrouwen. Ze gaan er gewoon anders mee om. Dat is deels hormonaal te verklaren. Maar ook door bestaande rolpatronen en verwachtingen. Vrouwen hebben minder schroom om hulp te zoeken dan mannen. Zij zoeken hun heil eerder in stoere oplossingen zoals een paar goeie pinten gaan pakken.

"Het hokjesdenken bestaat nog steeds. Een voorbeeld: bij persoonlijkheidsstoornissen liggen de symptomen van borderline en antisociale stoornis erg dicht bij elkaar. Maar vrouwen krijgen sneller een borderlinediagnose en mannen een antisociale. Onbewust beïnvloeden rolpatronen ons dus nog steeds.

"Multiculturaliteit zorgt binnen de psychiatrie voor nieuwe uitdagingen. Mensen uit andere culturen beschrijven hun psychische klachten vaak als fysieke ongemakken. Bovendien hebben zij vaak een tolk nodig bij de therapie waardoor soms essentiële nuances verloren gaan.

"Waar vroeger patiënten nog door de familie werden opgevangen, doet men nu veel sneller een beroep op ziekenhuizen. Er is minder plaats voor afwijking binnen de samenleving. De noden en eisen anno 2012 zijn natuurlijk ook veranderd. Wij kampen met 'kiespijn': de pijn van het kiezen. Dat zorgt voor stress. En stress maakt ons ziek.

"Niet alleen de perceptie maar ook de behandeling van psychische aandoeningen is verbeterd. Geestelijke gezondheidszorg wordt steeds vaker holistisch benaderd: wij streven naar psychisch, fysiek én sociaal welzijn. Mede dankzij medicatie staat psychische geneeskunde heel ver. Maar het is fout te proberen al onze emoties onder controle te krijgen. Of erger nog: te medicaliseren. We mogen ons toch nog eens een dag slecht voelen of uit colère onze boekentas in de hoek kegelen. Graag zelfs. Dat maakt ons menselijk."

VERA OPSTAELE

Psychiater

Psychiatrische Centrum Dr. Guislain, Gent en Centrum Geestelijke Gezondheid De Drie Stromen, Lokeren

"De oude diagnose 'hysterie' bestaat niet meer. In mijn ogen was dat eigenlijk een communicatieprobleem van onderdrukte vrouwen. Voor hun gevoelens was geen plaats. Als ze dan toch eens hun emoties toonden, noemden mannelijke psychiaters dat hysterie. Hoewel de tijden zijn veranderd, bestaat het cliché nog steeds: de vrouw die wil praten over haar emoties en de man die vindt dat ze zaagt. Veel vrouwen zoeken dan psychische ondersteuning.

"Het succes van de emancipatie vind ik twijfelachtig. Kon een meisje vijftig jaar geleden niet zo goed studeren, dan was trouwen en kinderen krijgen voldoende. Nu niet meer. Een huisvrouwenbestaan wordt aanzien als minderwaardig. In het CGG (centrum voor geestelijke gezondheidszorg, red.) in Lokeren zie ik veel vrouwen voor wie die prestatiedruk te veel is. Los van het genderverschil kampen we in Vlaanderen met een hoog zelfmoordcijfer. De maatschappij vraagt erg veel van ons. Niet iedereen is daar tegen opgewassen.

"In het Dr. Guislainziekenhuis werk ik met patiënten die lijden aan psychosen of schizofrenie. Mannen en vrouwen zijn daar even gevoelig voor. Verslavingen zie je vaker bij mannen, depressies en eetstoornissen vaker bij vrouwen. Zij trekken zich alles meer aan en voelen zich sneller schuldig als er iets misloopt.

"In tegenstelling tot vroeger is het intussen algemeen geaccepteerd dat geestelijke kwalen echte ziektes zijn. In de westerse wereld zijn theorieën over de vloek van God of bezetenheid verleden tijd. Toch speelt bij geestesziekten schuldgevoel een veel grotere rol. Lange tijd waren er ook theorieën in zwang over de (kwalijke) rol van de moeder. Dat zindert nog altijd na. Denk aan uitspraken zoals 'Met zo'n moeder kan ik wel geloven dat je psychotisch wordt.' Bij astma zul je dat niet snel horen."

ERIK THYS

Psychiater

Psychosociaal Centrum Sint Alexius, Elsene en Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven

"Psychose en psychopaat zijn voor veel mensen synoniem. Wellicht omdat die ziekte vaak in één adem wordt genoemd met misdaad. Die negatieve beeldvorming is natuurlijk volledig onterecht. Dat stigma weegt enorm zwaar op mijn patiënten. De maatschappij aanziet hen voor gek, gestoord en zelfs gevaarlijk. Bij depressie, anorexia nervosa en autisme is dat minder het geval.

"Bij psychose, schizofrenie en bipolaire stoornis kunnen veel mensen zich moeilijk iets voorstellen. Voor depressie ligt dat eenvoudiger. Iedereen heeft wel eens een mindere dag. Toch kan een psychose letterlijk iedereen overkomen. Gelukkig kan iedereen er ook van genezen. Het idee dat die patiënten voor het leven veroordeeld zijn, klopt niet.

"Het contact met patiënten is het mooiste van mijn job. Mensen met ernstige psychische problemen denken meestal erg veel na. Daardoor hebben ze erg bijzondere inzichten. Geestelijk in de war en geniaal liggen soms dicht bij elkaar. Helaas belemmert hun ziekte hen doorgaans om die talenten optimaal te benutten.'

"Er is een duidelijke link tussen psychische ziekten en creativiteit. Dat idee bestond al in de antieke oudheid. Er zijn verschillende onderzoeken naar gedaan, maar sinds kort zijn er echt relevante resultaten. Uit een grootscheeps Zweeds onderzoek blijkt dat erfelijkheid een rol speelt. Directe familieleden van schizofreniepatiënten hebben veel vaker dan gemiddeld een creatief beroep. Ik wijt dat aan een bepaalde gevoeligheid en openheid voor de wereld om je heen. Die kunnen zorgen voor unieke creaties, maar helaas ook voor totale verwarring."

ANN TEMMERMAN

Diensthoofd psychogeriatrie

Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain, Gent

"Ik probeer naast manager ook mens te zijn. Natuurlijk moet ik vergaderen, mailen en uurroosters maken. Maar ik wil vooral een goede huismoeder zijn voor mijn personeel en mijn patiënten. Het is ontzettend waardevol om iets te kunnen betekenen voor mensen in de moeilijkste fase van hun leven. De deur van mijn bureau staat altijd open. Patiënten, maar ook hun familieleden kunnen hier altijd terecht met hun vragen en hun tranen.

"De computer wordt steeds belangrijker. Maar ik stimuleer menselijk contact. Tijd maken voor een praatje, een potje koffie of samen de krant doornemen, is essentieel. Net als oog voor detail: eens de nagels lakken. Of, in plaats van met de scheermachine, glad scheren met de Gillette en wat aftershave opdoen. We zijn hier heel zorgzaam: samen zorgen we voor onze patiënten.

"De drempel van een psychiatrische instelling is nog steeds hoog. Dat wordt versterkt doordat het Dr. Guislainziekenhuis altijd chronische patiënten opving. Wij investeren flink om die negatieve beeldvorming om te buigen. Zo geven we rondleidingen aan de familie voordat hun naaste hier opgenomen wordt. Zo zien ze hoe we werken en halen we een groot deel van de vooroordelen weg. We streven hier naar zorg op maat. Als iemand vroeger graag kookte of tuinierde, spelen we daar op in.

"Ouderen kampen vaak met eenzaamheid, ook in rusthuizen. Daarom wonen patiënten hier samen in leefgroepen. We streven ook naar huiselijkheid door een gezellige inrichting. Al is het soms moeilijk om grenzen te bepalen. Bijvoorbeeld qua seksualiteit met partners die hen bezoeken. Het is een zware job, maar voldoening en humor maken het dragelijk. We lachen hier heel wat af samen met onze patiënten."

LIEVE DELBEEKE

Verpleegkundige

Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain, Gent
Werkt met chronische patiënten

"Voor buitenstaanders is Dr. Guislain nog steeds een gesticht of zottenkot. Geheel onterecht. We proberen de naam Guislain een positievere betekenis te geven, maar het taboe blijft groot. Deels omdat ik werk op een ouderenafdeling. Maar ook de kinderen van patiënten willen niet dat iemand weet dat hun vader of moeder hier ligt. Over kanker of een gebroken been roddelen de mensen niet. Over een depressie, psychose of drankverslaving vaak wel.

"Ik belandde in deze job omdat mijn moeder ook psychiatrisch verpleegkundige was. Bovendien leek een gewoon ziekenhuis me te saai. Hier maak ik dagelijks de gekste dingen mee. Daardoor kijk ik niet snel ergens van op. Maar toen mijn man een zware depressie kreeg, was dat even slikken. Ik moest mee naar de psychiater en plots zat ik er zelf middenin. In die periode woog mijn job erg zwaar. Het is altijd 'zorgen voor'. Ook als je liefst zelf eens wordt verzorgd.

"Toen ik hier begon, was Dr. Guislain een mannenziekenhuis. Vrouwen gingen naar Melle. Nu zitten hier meer vrouwen dan mannen. Puur doordat zij ouder worden. Zonder te generaliseren is vrouwelijk gedrag complexer. Er is meer jaloezie en geroddel. Hysterischer wil ik niet zeggen, maar ze maken meer lawaai, fokken elkaar op en gaan sneller over hun toeren. Mannen zijn vaak kalmer in groep.

"Voor deze job moet je veerkrachtig zijn. Fysiek en mentaal. Ploegenshifts zijn vermoeiend. En patiënten zijn soms bijzonder mondig. Zonder schroom vragen ze 'Lieve, poept gij nog?' Lollig antwoord ik dan: 'Elke dag'. Ik heb een brede rug. Toen een patiënt mij vorig jaar aanviel, zat ik een tijd thuis met een geblesseerde hand. Maar angst om terug te gaan, had ik allerminst. In de afgelopen 25 jaar ben nog geen moment bang geweest hier. Er is veel meer agressie buiten dan binnen de muren van Dr. Guislain."