De burgers of de ecodictatuur

Het ijs smelt, de ozon slinkt. Mars is ver en Venus te warm. Hier zitten we nu, op die bol. In het grote debat zie je leiders opstaan; Super-Eco-Mannen in allerlei maten. Men neme: twee iconische polen. Al Gore en Low Impact Man.

Al Gore is een profeet die zijn evangelie reizend per vervuilende jet verkondigt à 100.000 tot 150.000 dollar per sessie. Met zijn onecologische maatpakken en haarlakcoupe zie ik hem thuis geen groentetuin omsteken. Al is een man van niet-doorleefde boodschap. Dan Low Impact Man: elk woord illustreert zijn bonk daadkracht. Zie mij: zonder koelkast of verwarming! Hell: ik maak zelfs elektriciteit!

Hoogstandjes kunnen inspireren. Al nootjessnackend leren we: "Ook jij kunt fietsen tot je laptop het even doet!" Maar hometrainer-elektriciteit is even haalbaar als levenslange anorexia: dat soort moed duwt je kop vanzelf richting zand. Wekken superhelden schuldgevoel op? Is de aarde onredbaar - let's party until the end?

U vat mijn punt. Goed - wat doen we wél?

Oplossingen en hoopgevende tegenbewegingen bestaan. Ze opsommen vult een krant. Het spectrum reikt van haast kneuterig simpel tot ingrijpend filosofisch. Leg één vierkante meter groentetuin aan. Vermijd plastic. Check herkomst. Handwerk, wandel, vervang balpen door pen.

Een simpeler leven is nu zo'n drie jaar mijn sport. Deels noodzaak (artiestenloon), deels experimenteerzin (artiestendrang), deels fun inspireerden mij. Dit is geen ingespannen consuminderen, maar een verademing.

Traagjes vulde een nieuwe aanpak de holheid in mijn leven. Zelfgebrouwen vlierbloesemchampagne: Bollinger oblige, dat smaakt. De verandering vreet geen tijd, maar hervormt een routine. Brood bakt zich machineloos sneller dan een bakkerstrip. Een winkelstraat bezoek ik zelden. Wilde eetbare planten vallen plots op in de stadsjungle.

U leest wellicht 'hippie, hennepsandaal, tampon uit zeegras'. Maar ik ben dezelfde persoon met onveranderde bezigheden en leven. Ik let marginaal op energieverbruik; het daalde als bijproduct. En passant en onbedoeld werd mijn ecologische voetafdruk - tromgeroffel - negatief.

Eco-ethiek

Mijn verhaal is revolutionair noch uniek. Boerenmarkten, volkstuinen, handwerkshops lopen over van vijfenzestigplussers en twintigers.

Hoewel deze beweging trendmatig opkwam, is omkeren ondenkbaar. We zijn hieraan toe. Uit noodzaak, omdat crisistijd goed leven bemoeilijkt, omdat wereldbevolkingsaangroei steile statistieken vertoont, omdat groene kool de rozen in stadsaanplant zal vervangen. We merken dat het werkt.

Kleine keuzes maken veel verschil. In hun slipstream volgen grotere evoluties. Super-Eco-Mannen preken erover, civiele grassrootsbewegingen promoten ze vanzelve. Huizen raken geïsoleerd, autogebruik verminderd of gestopt. Je koopt tweedehands, ruilt, mijdt gezondheidsclaims, je stelt vragen. Je werkt minder, omdat je persoonlijk merkt wat onderzoeken bewijzen: dat het surplus nauwelijks meer loon meebrengt en de extra vergoeding wegbloedt naar ziektekosten, familiebreuk, uitgaven van voedsel over luxevakanties tot statusconsumptie. Dus wij veranderen. Niet uit angst, maar uit burgerschap, gezond verstand, goesting.

De ecogolf zwelt aan. Van artiesten over media tot wetenschappelijk-populaire denkers reiken kleine, grote, mooie oplossingen aan. Een nieuwe gedeelde ethiek begrijpt groeiend en genuanceerd impact, goed en kwaad van persoonlijke en breed-maatschappelijke keuzes. Wij worden, godlof, met z'n allen verantwoordelijk eco-meerderjarig.

Dit vrolijk verhaal loopt haast Disneygewijs de rechtlijnige zelfvervulling in. Maar niet iedereen drinkt happy leidingwater. De grassrootsgedreven beweging remt gevolgen af en motiveert op persoonlijke schaal. Bedrijven, superrijken en politici bereikt ze minimaal. Als individu beïnvloed je het beleid alleen in het stembushokje. We willen best bindende oplossingen, maar hopen nauwelijks nog op overlegde durf en leidersvisie.

'De staat' loopt steeds flagranter niet mens maar economie achterna. Zijn werkdagen vult Europa met banken redden in een failliet systeem. De vorige verkiezingen draaiden rond B-H-V, nu wordt Sharia4Belgium als pseudo-thema geponeerd. De grote thema's van een werkelijk gezamenlijke toekomst worden genegeerd.

Wordt het eco-debat wel gevoerd, dan maant elke politicus het individu als 'consument' aan tot verantwoordelijker consumptiekeuzes. Maar hoe kies je verantwoordelijk als het beleid zelf gedegen keuzes in de weg staat? Het huidig economisch stelsel vindt het logischer als je hamburgers met Braziliaans GM-soja gevoed zijn en drie vliegreizen weg gekweekt zijn, dan dat we duurzaam, grasgevoed vlees van eigen bodem eten. Ze schelen dramatisch in prijs. Internaliseer je kosten van vervoer, vervuiling, boskap, gezondheid enzovoort, dan kost de verre burger 200 dollar per stuk. Maar zoals het neoliberalistisch denkgoed voorschrijft, wordt elk schadelijk gevolg routineus geoutsourcet.

Van milieurampen tot bankencrises signaleren ons dat het systeem leegbloedt. De politieke steun eraan wordt steeds explicieter als pervers ervaren. Eigenlijk speelt ecologie zowel overspannend geheel als puzzelstukje; een kanarie in onze wereldwijde koolmijn. Wanneer onze politici afkicken van de abstracte, anonieme, en zich steeds irrealistischer bewijzende jacht op 'groei', kan de planeet weer ademhalen. We weten steeds bewuster: 'duurzaam' en 'economisch groeiend' zijn niet langer synoniem.

Tijd om de mensen te volgen

Zo ontstaat een zowel electoraal als ecologisch antwoord. Zolang bedrijfsdruk meer doorweegt dan honderden stemmen, zal de vervreemdingsbeweging doorzinderen. Kiezers met politieke metaalmoeheid win je terug met een menselijker beleid dat niet rond bankencrisis of emigratie draait, maar de oorzaken ervan. Politici horen te brainstormen en te luisteren: hoe kunnen land en inwoners de komende vijftig jaar duurzaam overleven? Algemeen belang en solidariteit zijn dan geen politieke kleur meer, maar de enige optie.

Maar is deze leidende lichting wel tot koerswijziging in staat? Ooit stelden de Romeinen 'dictators' aan in crisis. Een goed dictator nam het ambt met dikke tegenzin aan en was allesbehalve volksmenner of stemkanon. Waar vinden we zulke wereldredders - en graag nu? Voor verandering vandaag pleit ook een geopolitiek argument. De democratische beweging buigt toenemend af naar oligarchieën en Chinese mengstelsels. Een werkelijk democratische veranderingsgolf kan mensen mobiliseren en aanspreken op al sluimerende verantwoordelijkheid; dat loopt wellicht makkelijker. Gebeurt het morgen pas, dan wellicht via eco-dictatuur. Zo'n stelsel riskeert minder doordachte, genuanceerde en misschien onstabieler oplossingen aan te bieden onder grote urgentiedruk. Nu handelen is slimmer.

Van communisme gesproken: de huidige grassrootsbewegingen zijn ontzettend burgerlijk. Middenklasse is een beproefde maatschappijmotor voor verandering. Ligt 'het arme volk' van deze kwesties wakker? Nee, zij hebben het te druk met overleven. Maar de repercussies zijn straks voor hun rekening. De middenklasse wordt inmiddels onzekerder; mogelijk kan ze zich redden, misschien kalft ze af. Maar zeker is: de massa lijdt nu al zwaar onder voedsel-, klimaats- en consumptiecrisis. De huidige besparingsrondes helpen daaraan niet. En erger wacht.

Dat bedrijfsbelang zo acuut en ideologisch voorging op mensenlevens zal hen als heersende klasse worden aangerekend. Het is niet te laat. Maar het is wel tijd om 'de mensen' te volgen. Niet als slogan, wel in actie. Om net als zij de kop te buigen; om verantwoordelijk, realistisch, menselijk en toekomstgericht te leiden en kiezen. Voor de verandering.