Ceci est une copie

Het is wekelijkse kost op de sociale media. Alweer een ontwerper die ontdekt dat een bedrijf zijn of haar design zonder vermelding heeft overgenomen. Van T-shirtdesigns tot iPhone-hoesjes tot hele promocampagnes die zonder slag of stoot worden gecopy-past. H&M doet het, Ikea doet het, de Chinezen doen het en laat ons eerlijk zijn, want dat leert ook de tentoonstelling, we doen het allemaal wel eens. Tot aan de grootste ontwerpers toe.

In de designwereld is de kopie niet weg te denken, en dat hoeft niet meteen slecht te zijn. De beroemde vierkante zilveren fruitschaal uit 1910 van Josef Hoffmann, het boegbeeld van een historisch vernieuwende stijlbeweging, blijkt gebaseerd op een eerder werk van zijn iets minder bekende tijdgenoot Kolomon Moser. De Hardoy-vlinderstoel uit 1938, vaak aangehaald als een van de meest gekopieerde moderne designiconen, is een variant op een vergeten voorloper, een klapstoel van Joseph Beverly Fenby uit 1877.

Ook Maarten Van Severen ontspringt de dans niet. Zijn stoel CN°II uit 1992, de door hemzelf in zijn atelier geproduceerde aluminium voorloper van de befaamde .03 stoel voor Vitra, leunt dicht aan tegen de aluminium Romanticastoel van Philippe Starck, gemaakt in 1987.

Geen zwart-witverhaal

Kopiëren is niet per definitie slecht. We doen het net zo goed om te leren, iemand te eren of iets nieuws te creëren. Het is geen zwart-witverhaal met duidelijke regels van wat mag en wat niet, waar de grenzen liggen en wie die overschrijdt. "Tegenover slordig kopiëren uit gemakzucht en winstbejag staan erkende hergebruikstrategieën zoals hommage en herinterpretatie. Tegenover naïef kopiëren uit onwetendheid dan weer bewust citeren met eerlijke bronvermelding", aldus curator Chris Meplon. "Het nabootsen en overtreffen van de meester, imitatio en aemulatio, zijn bekende begrippen in het klassieke artistieke leerproces. Kopiëren is van oudsher een middel om te bestuderen, optimaliseren, becommentariëren, experimenteren of provoceren. Advocaten hebben een hele kluif aan de intellectuele eigendomsrechten. De regels zijn voor verschillende interpretaties vatbaar, de meningsverschillen vaak groot."

Groots opgevat

De tentoonstelling Ceci n'est pas une copie probeert kopiëren in design zonder al te veel apriori's in kaart te brengen. Ze neemt je mee in het hoofd van de curator. Als toeschouwer wandel je tussen de pagina's van een vlot geschreven essay vol kleurrijke voorbeelden van designiconen en hun invloed.

Het scenografische ontwerp is van de hand van het architectenbureau GAFPA uit Gent. Zij baseerden zich hiervoor op de booggewelven in de Grand-Hornu. Op maat daarvan heeft het GAFPA houten mallen ontworpen die als setting dienen.

De tentoonstelling is klein van schaal, maar groots opgevat. Je krijgt een lesje designgeschiedenis voorgeschoteld, en belangrijker: je onthoudt het ook na afloop. "We pretenderen niet om pasklare antwoorden te formuleren", benadrukt Meplon. "Die zijn er niet of die zijn te vaag. De tentoonstelling is onderzoekend van aard.

"De expo is vertrokken vanuit reacties van designers op het fenomeen. Sommigen zijn kwaad, anderen willen er zelfs helemaal niets mee te maken hebben. Kopiëren is een taboe. Er is een ruimte in de tentoonstelling die 'het verdriet van de designer' aanhaalt met documentatie over de juridische aspecten van intellectuele diefstal, replicawebsites, foto's van inbeslagname en vernietiging van namaakdesign, quotes en standpunten. Hier zie je ook de schadelijke kant van kopiëren. Maar verder is het zeker niet de bedoeling om illegale kopieën tentoon te stellen.

"Uit de reacties hebben we hoofdzakelijk twee richtingen gekozen. Een historisch perspectief en een cultureel en daar gaan we verder op in."

Het Oosten en de neiging om te kopiëren is een bekend fenomeen. Maar dat het ook omgekeerd geldt, wordt vaak over het hoofd gezien. "Denk aan het Delfts blauw, dat niet meer is geweest dan een poging om Chinees porselein goedkoper te kopiëren. Ook de antieke Chinese Mingstoelen, die in de 16de eeuw als keizerlijk geschenk cadeau werden gedaan aan het Franse hof, kenden in Europa eeuwenlang navolging. Enkele van de bekendste moderne Scandinavische designiconen zijn zelfs geïnspireerd op antieke Chinese hoefijzerstoelen.

"Toonaangevende figuren uit de 19de en de 20ste eeuw zoals Frank Lloyd Wright en Charlotte Perriand staan bekend voor hun fascinatie voor Japan. De wederzijdse aantrekking en beïnvloeding bleef en blijft doorwerken. De copycats bevinden zich duidelijk niet allemaal aan dezelfde kant. Het is maar een van de vooroordelen die sneuvelen in de tentoonstelling."

Ceci n'est pas une copie loopt nog tot 26 februari in CID, Centrum voor Innovatie en Design, in Grand-Hornu