Bourla: theater of museum?

De Antwerpse Bourlaschouwburg is het laatste voorbeeld van een integraal bewaard, grootschalig, zogenaamdhemp house-theater uit de Romantiek. Zowel de toneeltoren met trekkenwand en rollenzolder, de hellende toneelvloer, de onderscène, tamboers en verdwijnmechanismen zijn volstrekt uniek in binnen- en buitenland. Om die redenen wil de Topstukkenraad de machinerie van de Bourla laten opnemen op de Topstukkenlijst. Joke Schauvliege (CD&V) liet in een antwoord op een vraag van Vlaams parlementslid Dirk Van Mechelen (Open Vld) weten dat zij het advies volgt en de procedure opstart om de opname in de Topstukkenlijst mogelijk te maken. Op die lijst staan "zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen in Vlaanderen die niet verloren mogen gaan".

Onvolledig, onveilig

Het advies van de Topstukkenraad kwam er op basis van een onderzoek van Luc Van den Dries van de Universiteit Antwerpen. De beslissing van Schauvliege betekent een bijkomende bescherming voor de unieke machinerie. Die is namelijk nu al gedekt door de eerdere bescherming van de volledige Bourlaschouwburg. Ook het agentschap Onroerend Erfgoed heeft de stad Antwerpen, die eigenaar is van het gebouw, gevraagd om het oorspronkelijke theatermechanisme te bewaren.

Antwerpen liet een haalbaarheidsstudie uitwerken over de toekomst van de Bourla. Daar kwamen drie scenario's uit. Het eerste is een radicale bescherming en restauratie van het gebouw en de machinerie uit 1834. In het tweede scenario wordt gekozen voor een grondige modernisering. Die houdt in dat de machinerie volledig zou vervangen worden door een moderne versie. Het hellende podium wordt platgelegd en de zichtlijnen in de zaal worden verbeterd zodat 800 mensen vrij zicht krijgen in plaats van de huidige 400. Een derde scenario kiest voor een symbiose waarbij de gebruiker van de Bourla zijn producties zou moeten aanpassen aan de oude machinerie.

Voor het Toneelhuis is enkel het scenario van de grondige modernisering een reële optie. De voltallige raad van bestuur en de directie gaven dan ook een advies in die zin aan de stad. Voorzitter Johan Swinnen: "We hebben natuurlijk respect voor het standpunt van de erfgoedsector, maar als de Bourla een theaterzaal moet blijven, dan moet er dringend werk gemaakt worden van een modernisering. Anders wordt het een museum."

Luk Van den bosch, zakelijk leider van het Antwerpse stadstheater, legt uit. "De machinerie wordt al lang niet meer gebruikt. Ze is niet meer volledig en ze is ook onveilig. De arbeidsinspectie wil ze niet goedkeuren. De zaal zelf moet ook onder handen genomen worden zodat we meer toeschouwers kunnen toelaten."

De hele zaak verhit de gemoederen in het Toneelhuis. "Als we de zaal niet mogen moderniseren, moeten we elders onderdak zoeken", zeggen zowel Swinnen als Van den bosch. Ze willen de zaak echter niet op de spits drijven en hopen dat de Vlaamse regering en het Antwerpse stadsbestuur snel een beslissing nemen.

De voortekenen zijn echter niet zo gunstig. Joke Schauvliege volgde het advies voor opname op de Topstukkenlijst, al beklemtoont haar kabinet dat het nog maar om een voorlopige beslissing gaat. Een grondige modernisering is sowieso erg delicaat omdat de Bourla nu al een beschermd monument is. Onroerend erfgoed, in casu minister Geert Bourgeois (N-VA), moet daar toestemming voor geven. Het negatieve advies van zijn administratie belooft niet veel goeds.

Creativiteit vereist

De zaak wordt ook bemoeilijkt door de ongunstige financiële situatie van zowel Antwerpen als Vlaanderen. De modernisering die het Toneelhuis wenst, kost zo'n 20 miljoen euro en dat geld is er op dit moment niet.

Luk Van den bosch: "Kijk, het is heel eenvoudig. Elk gezelschap dat in de Bourla speelt, zal geconfronteerd worden met dezelfde gebreken aan het gebouw. Het probleem is erg complex en zowel onze standpunten als die van de erfgoedsector zijn valabel. De politiek moet nu beslissen."

Dirk Van Mechelen, minister van Monumentenzorg in de vorige Vlaamse regering, is blij dat de druk van de erfgoedsector zal leiden tot de voorlopige opname van de machinerie in de Topstukkenlijst. "Bovendien ben ik ervan overtuigd dat het Toneelhuis voldoende creativiteit bezit om met deze beslissing om te gaan. Bijvoorbeeld door op zoek te gaan naar locaties waar ze wel gebruik kunnen maken van de meest actuele theatertechnieken of beter nog, door het oude theatermechanisme niet als nadeel maar als opportuniteit te gebruiken bij de uitwerking van de stukken."