Nieuwe mensachtige ontdekt?
Mark Nelissen doceert evolutie van de mens aan de Universiteit Antwerpen.
De wereld staat bijna op haar kop, er is een nieuwe mensensoort geboren. Ze luistert naar de naam homo naledi. De evolutie van de mens moet herschreven worden! Is dat zo? Mag ik tot enige voorzichtigheid aanmanen? Er moet niets herschreven worden, hooguit een paragraaf worden toegevoegd aan het verhaal van onze voorgeschiedenis.
De wetenschappelijke communicatie is al te vaak op sensatie belust. De paleoantropologie, die zich over onze evolutionaire voorouders buigt, is daar zeker geen uitzondering op. Integendeel, hoe ingrijpender je ontdekking is, hoe meer aandacht je krijgt - bij deze goed gelukt - en hoe gemakkelijker de fondsen voor verder onderzoek volgen. Hou dit goed voor ogen bij elke wereldschokkende ontdekking in verband met onze evolutie.
De nieuwe soort is beschreven aan de hand van honderden fossiele botjes die in een Zuid-Afrikaanse grot zijn gevonden. De onderzoekers, die niet bepaald onervaren zijn op dit gebied, concludeerden dat het vooreerst wel degelijk een nieuwe soort is, en vervolgens dat ze moet worden geplaatst in het geslacht homo, waarin ook wij thuishoren. Alle soorten in deze groep hebben meer menselijke kenmerken dan het geslacht dat eraan voorafgaat, australopithecus.
De nieuwe soort kreeg deze bevoorrechte plaats omwille van de anatomische kenmerken van voeten, enkels en handen; ze hebben gelijkenissen met de menselijke anatomie. Dat is mooi, maar een van de belangrijkste kenmerken waarmee homo wordt beschreven, is de grootte van de schedel en dus de omvang van de hersenen. Deze zijn immers vanaf de eerste soort binnen dit geslacht gestaag toegenomen. De nieuweling in het rijtje mensachtigen heeft echter niet meer dan 500 cc hersengrootte, dat is iets meer dan een derde van de mens, en volledig in overeenstemming met de aapachtige voorouders in het geslacht australopithecus. Ook het bekken en de schouders doen meer aan dit geslacht denken. Maar, met een nieuwe soort binnen de primitieve groep haal je wellicht de pers niet. Dus minder aandacht, minder financiering.
De naledi-mens, als ik hem even zo mag noemen, zou werktuigen hebben gemaakt. Daarvoor bestaat geen enkele aanwijzing, buiten zijn vrij menselijke handen. Het maken van stenen handbijlen dateert van homo habilis en van die artefacten bestaan massa's vondsten, van naledi niets.
Wat nog meer tot de verbeelding spreekt, is het ritueel begraven van de doden bij de nieuwe soort. Er zijn inderdaad vijftien individuen in de diepe grot gevonden, zonder dat er aanwijzingen zijn dat ze daar leefden. Dus, zeggen de onderzoekers, ze moeten daar doelbewust zijn neergelegd. Weerom, voorzichtigheid asjeblieft. Kunnen ze niet gevlucht zijn in de grot en er niet meer uitgeraakt zijn? Weinig sensationeel natuurlijk. Echte begrafenissen vinden we pas bij de neanderthaler en de mens, vele era's later. Bovendien, de Zuid-Afrikaanse fossielen zijn nog niet gedateerd, we weten nog niet wanneer deze soort geleefd zou hebben. Dat maakt het enkel nog waziger.
Misschien ben ik nu te voorzichtig en zal later blijken dat homo naledi wel degelijk een soort is binnen de rijke soortenboom van de menselijke evolutie. Maar het is veel te vroeg dat nu al te besluiten. Wetenschap zou wat minder op de pers gericht mogen zijn.