Waarom een vrouw zo vaak het gezicht van een protestbeweging vormt

Ze wordt vergeleken met een Nubische koningin, Alaa Salah, zoals ze daar in haar wit kleed, met oorringen, de menigte toeroept. Op wat ze hen voorzegt, antwoorden de mensen telkens met “Revolutie!”. De betogers in Soedan steken hun smartphones in de lucht om het tafereel vast te leggen. Want iedereen weet: dit is geschiedenis. 

En zo hebben de protesten in Soedan, waar het leger president Bashir heeft afgezet, een smoel gekregen. Dat van alweer een vrouw. Salah, een 22-jarige architectuurstudente, sluit zo aan bij andere vrouwen die het symbool werden van protest. 

Die lijst groeit de laatste jaren steeds sneller aan: Ahed Tamimi werd met haar blonde krullen en blauwe ogen het symbool van het Palestijnse verzet toen ze als 17-jarige een Israëlische cel uit kwam. Vanuit Saudi-Arabië vluchtte Rahaf al-Qunun naar een hotel in Thailand, om uiteindelijk in Canada terecht te komen. Dichter bij huis zijn er Anuna De Wever en Kyra Gantois, die de klimaatbetogers aansturen. Om de Zweedse Greta Thunberg niet te vergeten. 

Esthetischer

Wat maakt dat vrouwen zulke sterke symbolen van protest kunnen worden? “Als vrouwen zich in de strijd werpen, geeft dat toch altijd een extra dimensie”, zegt moraalfilosoof Jan Verplaetse (UGent). “Je krijgt altijd een dubieus beeld. In Soedan, bijvoorbeeld, verwacht je door de patriarchale samenleving dat vrouwen thuis zouden blijven. Net omdat je hen daar minder verwacht, wordt hun aanwezigheid veel krachtiger.” 

De geschiedenis staat bol van de revolutionaire vrouwen. Rosa Parks, die in 1955 haar zitje op de bus niet wou afstaan aan een blanke passagier, groeide uit tot een belangrijke activiste in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. 

“Het is heel sterk wat Parks deed”, zegt filosofe Griet Vandermassen (UGent). “Dat vrouwen minder vaak naar geweld grijpen, toont aan dat protest ook anders kan. Zij brengen andere waarden naar voren. Ergens geeft het ook een esthetischer beeld, waarin een botsing zit tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid, tussen agressie en kwetsbaarheid.” 

Zomerjurk

Zestig jaar na Parks stapte Ieshia Evans, een jonge Amerikaanse vrouw, af op de ‘robocops’ van de Amerikaanse oproerpolitie. Tijdens een betoging na de dood van een zwarte man door een politiekogel was ze enkel beschermd door een zomerjurk. Het beeld van Evans die door twee agenten gearresteerd werd, ging pijlsnel de wereld rond. Als aanklacht tegen het politiegeweld. 

Als we verder de geschiedenis in gaan, komen we evengoed vrouwen tegen die naar de wapens grepen. Misschien is de bekendste revolutionaire vrouw – al heeft ze niet echt bestaan – de Franse Marianne, die op een schilderij van Eugène Delacroix het volk leidt in een opstand tegen de Franse koning. Musket in de ene hand, Franse vlag in de andere. 

Als we heel ver teruggaan, stoten we op de Keltische koningin Boudica, die een opstand tegen de Romeinen in Groot-Brittannië leidde. Of koningin Zenobia van Palmyra, die dezelfde grootmacht uit de oudheid een lesje wou leren. 

“Zij stond aan het hoofd van een bloeiend handelskoninkrijk, maar wilde af van het Romeinse juk”, zegt Abied Alsulaiman, docent Arabische cultuurgeschiedenis aan de KU Leuven. “Ze is nog altijd een inspiratiebron voor het verzet tegen buitenlandse machten. In veel films, toneelstukken en poëzie leeft ze voort als een fiere oosterse vrouw.”  

In de Arabische cultuur zijn er volgens Alsulaiman nog historische vrouwen te vinden die zijn uitgegroeid tot verzetsheldinnen. Wie vandaag zeker een voorbeeldfunctie heeft, is Tawakkol Karman, een mensenrechtenactiviste die in 2011 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg. In Jemen organiseerde ze betogingen voor hervormingen en persvrijheid.  

“Zij is ook een voorbeeld voor de vrouwen in Algerije en Soedan”, zegt Alsulaiman. “Omdat ze opriep tot vreedzaam protest en veel gebruikmaakte van de sociale media. In de Arabische wereld zijn vrouwen eigenlijk grotendeels afwezig geweest in de politiek. Tot aan de Arabische lente: toen zijn de muren gesloopt. Dat nu evenveel mannen als vrouwen buitenkomen in Algerije, Soedan en eerder in Egypte, is echt nieuw.” 

#MeToo

Die verschuiving, niet enkel in de Arabische wereld, heeft veel te maken met de opkomst van de sociale media, ziet Alsulaiman. Verzet is daardoor ook radicaal veranderd tegenover vroeger. Beelden die in een vingerknip gemaakt zijn, worden breed verspreid. 

Vrouwen komen dus niet enkel vaker op straat, ze lopen meer in de kijker. En kunnen hun boodschap zelf makkelijker verspreiden. “Kijk naar het klimaatprotest”, zegt VUB-politicologe Karen Celis. “Daar profileren vrouwen zich heel sterk. Vandaag de dag zie je dat sociale media inderdaad hebben geleid tot een heel andere manier van mobiliseren.”

Nog een belangrijk voorbeeld van vrouwelijk verzet, zegt Celis, is de #MeToo-beweging. “Dat ging dan wel in de eerste plaats over vrouwenrechten, maar het heeft misschien een boost gegeven aan vrouwen om ook over andere thema’s hun stem te laten horen.”