Een Griekse tragedie in 10 delen

Zelf noemen de Grieken het fakelaki. Het is geen smeergeld, het is geen fooi, het is iets in het midden. Het is wat je de chirurg van onder je laken toestopt voor hij je onder narcose brengt. Of de ober, omdat hij je een leuk tafeltje bezorgde. Het is de manier waarop je het humeur van de man bij de auto-inspectie verbetert. De Griekse regering is zich er al langer dan vandaag van bewust dat de economie kreunt onder de tot in alle geledingen van de samenleving doorgedrongen tradities van geritsel en gekonkel. Onder druk van de EU richtte ze in 2004 de Algemene Inspectie van de Openbare Administratie op, een nationale corruptiewaakhond.

De 28-koppige dienst kwam onder leiding te staan van Leandros Rakintzis, een gepensioneerde, vandaag 72-jarige magistraat. De afgelopen zeven jaar publiceerde zijn dienst tientallen rapporten, die zeker niet alles verklaren wat misloopt met de economie van de bakermat van onze democratie, maar toch al heel wat. Tien op zijn minst bizarre cases.

Het Meer van Copais

De drooglegging van het Meer van Copais ten noorden van Athene wordt beschouwd als een van de grootste bouwtechnische verwezenlijkingen van het moderne Griekenland. De inpoldering van het ooit 250 vierkante kilometer grote meer begon aan het einde van de 19de eeuw en werd in 1957 succesvol voltooid onder toezicht van het in 1951 opgerichte Agentschap voor de Drooglegging van het Meer van Copais.

Het Agentschap voor de Drooglegging van het Meer van Copais bestaat vandaag nog altijd. Het agentschap bevolkt nog altijd meerdere verdiepingen van een kantoorgebouw in de stad Thebe. De zaak werd in 2004 voor het eerst onder de aandacht gebracht door Rakintzis, in een van de eerste audits. Hij wees er toen fijntjes op dat hij voor zijn missie als corruptiejager minder personeel ter beschikking had dan het Agentschap voor de Drooglegging van het Meer van Copais.

"Er werken nog altijd dertig bedienden", aldus Rakintzis. "Niemand weet wat ze doen. Het is niet alleen dat. Elk jaar plaatsen ze advertenties voor nieuw personeel. Ze hebben een raad van bestuur, een directiecomité en een voorzitter, en die laatste heeft voltijds een privéchauffeur."

Het gemiddelde loon bij het Agentschap voor de Drooglegging van het Meer van Copais bedraagt 2.500 euro. Rakintzis plaatste het agentschap onlangs nog eens bovenaan een lijst van 750 overheidsdiensten waarvan hij het nut in twijfel trekt. De Griekse regering kondigde al een paar keer aan dat het zou worden opgedoekt.

Dat is nog niet gebeurd.

Het departementshoofd

Nikos Kanellopoulos was 59 jaar oud toen hij in de december 2008 met vervroegd pensioen ging. Zevenendertig jaar lang had hij gewerkt als ambtenaar bij het ministerie van Cultuur in Athene, de laatste jaren als departementshoofd. Hij was het die veelal de knopen doorhakte in subsidiedossiers.

In de Griekse media lekten onlangs de bevindingen uit na een vermogensonderzoek door de fiscus. Nikos Kanellopoulos, ambtenaar, bezit tien woningen, waaronder ook zijn eigen 126 vierkante meter grote luxeappartement in Nikaia, een residentiële voorstad van Athene. Hij heeft bij vier verschillende banken elf rekeningen, met een totaalsaldo van 8.923.506 euro.

Kanellopoulos verklaarde zijn vermogen door 'giften'. In Griekenland bestaat een traditie waarbij ambtenaren met Kerstmis worden overladen met geschenken. Volgens Kanellopoulos waren er veel mensen in de culturele sector die hem 'wensten te bedanken' voor zijn alom geprezen werk als departementshoofd.

Thessaloniki, cultuurhoofdstad 1997

In 1997 mocht Thessaloniki, de tweede grootste stad van Griekenland, een jaar lang de titel dragen van Europese culturele hoofdstad. De dienst Kandidatuur Cultuurhoofdstad zag zo jaren van lobbywerk beloond, en het cultuurjaar werd achteraf succesvol genoemd. De dienst bestaat vandaag nog altijd. In een bondige reactie op de vraag naar het waarom zei een woordvoerder dat ze "momenteel bezig is met de afhandeling van het evenement".

In het Duitse weekblad Der Spiegel legde Leandros Rakintzis onlangs uit dat het hem maar niet wil lukken een antwoord te krijgen op de vraag hoeveel mensen er werken: "Ik weet het in elk geval niet. Zelfs de regering weet het niet."

Vaste corruptietarieven

Volgens een grootschalig onderzoek van de ngo Transparency International (TI) betaalden de Grieken in 2009 samen in totaal 787 miljoen euro smeergeld. Daarvan ging 462 miljoen euro naar ambtenaren en 325 miljoen naar de private sector. Een enquête bij 6.122 Grieken toonde aan dat 300 euro algemeen werd aanvaard als het gangbare tarief om een inspecteur om te kopen bij de auto-inspectie. Andere diensten waar fooien en smeergeld zelden ontbreken zijn rijbewijzen, bouwvergunningen of gemanipuleerde belastingaangiften. Geschat wordt dat een derde van de hele Griekse economie zich in het zwart voltrekt.

Volgens TI maakt corruptie deel uit van het Griekse dagelijkse leven, en is het in die mate maatschappelijk aanvaard dat omvang en evolutie te berekenen vallen. Ten opzichte van 2007, toen de Grieken 639 miljoen euro uitgaven aan corruptie, zou de geldstroom zijn toegenomen met 23 procent. Corruptie zou het gemiddelde Griekse gezin in 2009 zo'n 1.355 euro hebben gekost, tegenover 1.374 in 2008.

Gepensioneerde lijken

De nabestaanden van minstens 4.500 dode ambtenaren zien nog elke maand een pensioen op hun rekening verschijnen. De fraude kost de Griekse belastingbetaler 16 miljoen euro per jaar, zo maakte minister van Arbeid Louka Katseli onlangs bekend. Zijn diensten maken ook melding van een verdacht groot aantal mensen die honderd jaar zijn en ouder. Het gaat daarbij nog eens om zo'n 9.000 gepensioneerden. "We gaan controleren hoeveel van hen nog in leven zijn", aldus Katseli. Hij legt de schuld bij "een slechte administratie en burgers die verzuimen de dood van een familielid aan te geven".

De Griekse pensioenkas kampte vorig jaar met een tekort van 900 miljoen euro. In een zoveelste striemende rapport legde Leandros Rakintzis in april van dit jaar de schuld bij de GENOP, de grootste Griekse vakbond, die vooral opkomt voor overheidspersoneel. Tussen 1999 en 2010 zou GENOP vanuit de schatkist ongeveer 31,2 miljoen euro aan niet te verantwoorden toelagen zijn toegekend en daar bovenop nog eens voor honderdduizenden euro aan verplaatsingsonkosten, geschenken en restaurantrekeningen. Volgens Rakintzis kan worden aangetoond dat leden van de vakbond veel sneller dan andere ambtenaren met vervroegd pensioen gaan, wat in hoge mate de tekorten in de pensioenkas zou verklaren.

Vergeet de chirurg niet

Begin vorig jaar opende justitie in Athene een onderzoek tegen 34 chirurgen in het George Gennimatas General-ziekenhuis, het op één na grootste ziekenhuis van de stad. Tegen een vast tarief van 5.000 euro verplaatsten ze namen van patiënten op de wachtlijsten voor chirurgische ingrepen. In de administratieve stukken deden ze het voorkomen alsof de patiënten werden behandeld voor reële medische problemen. In werkelijkheid ging het om dure plastische chirurgie op kosten van de overheid, via de ziektewet. Zieke en meestal ook armere mensen bleven op de wachtlijst staan, rijke en gezonde ondergingen esthetische ingrepen. Eén chirurg sprokkelde in zes jaar tijd een vermogen van 2 miljoen euro bij elkaar door de schatkist te doen opdraaien van plastische chirurgie.

Volgens Transparency International is het standaardtarief voor sjoemelen met de wachtlijst voor een heelkundige ingreep 2.500 euro. In vele Griekse ziekenhuizen gaat een operatie traditioneel gepaard met fakelaki, een ritueel waarbij de patiënt net voor hij onder narcose gaat van onder het laken een envelopje bovenhaalt voor de chirurg. "Opdat de dokter nog harder zijn best zou doen." Fakelaki, zeggen voorstanders, is een eeuwenoude traditie. De vakbond GENOP doet berichten over misbruiken in de gezondheidszorg veelal af als "plat populisme".

Volgens TI schommelt de inhoud van een envelopje gemiddeld tussen 150 en 7.500 euro.

De groene zwembadjas

Vangelis Vasilopoulos verkoopt zwembaden. Hij verkoopt die vooral in de dure, residentiële wijken ten noorden van Athene. Een jaar geleden berichtte de Griekse pers over een merkwaardig verzoek van een toenemend aantal klanten. Zij wensten een jas voor hun zwembad. "De formule is eenvoudig", aldus Vasilopoulos. "Al wat je nodig hebt, is een groene hoes, en dan kan je zwembad niet meer worden opgemerkt van bovenaf."

Het nieuwe hebbeding kwam er na berichten dat de fiscus was gestart met het opsporen van privézwembaden via Google Earth. In een land als Griekenland is water geen vanzelfsprekend goed en worden zwembaden zwaar belast. Dankzij satellietbeelden konden ten noorden van Athene 16.974 privézwembaden in kaart worden gebracht. Slechts 324 eigenaars betaalden de belasting.

2 miljoen bouwovertredingen

Het aantal illegaal gebouwde bouwwerken wordt in Griekenland voorzichtig geschat op 2 miljoen. Dat maakt ongeveer één illegaal bouwsel per vijf Grieken. Ook al kan het Griekse staatsapparaat met 768.009 ambtenaren of 17,5 procent van de actieve bevolking niet meteen onderbemand worden genoemd, toch wil het in de praktijk niet lukken om illegale bouwsels te slopen.

In een recent rapport over nutteloze overheidsdiensten merkt Rakintzis op dat een illegaal bouwwerk heel veel administraties in beweging brengt en heel veel papierwerk doet ontstaan, maar dat dat in de praktijk nagenoeg nooit leidt tot boetes of veroordelingen - laat staan dat een illegaal bouwsel zou worden gesloopt.

De hippodroom van Athene

Op de lijst van 750 te privatiseren of op te doeken overheidsdiensten prijkt ook de hippodroom van Athene. Er werken 700 mensen, zo berichtte de Volkskrant eerder deze week, ook al zijn er volgens directeur Alexandros Zacharis hoogstens 200 à 300 nodig. De Griekse regering besloot de renbaan ter gelegenheid van de Olympische Spelen van 2004 te verplaatsen. De baan verhuisde van het centrum van Athene naar een locatie zo'n drie kwartier rijden buiten de stad, een plek die met het openbaar vervoer nauwelijks te bereiken is. Vindt er een paardenrace plaats, dan gebeurt dat meestal voor lege tribunes. De financiële crisis deed ook de gokkers massaal afhaken. Het gras wordt intussen niet meer gemaaid, de gebouwen worden onvoldoende onderhouden en er wordt niet geïnvesteerd in een goede onderlaag, zodat paarden blessures oplopen.

De overbemanning van de hippodroom is een gevolg van vriendjespolitiek. "Ik zou de helft van de mensen kunnen ontslaan zonder dat het bedrijf er iets van merkt", zegt Zacharis. "Alles zou gewoon doordraaien." Waarom hij het niet doet? "Omdat ze dan de tent afbranden."

Babis, de bonnetjesraper

Jaren lang was Babis een volgzame bediende bij het ministerie van Openbare Werken. Zijn dagtaak bestond erin rond te dolen rond tolhuisjes op autosnelwegen. Hij moest er van zijn oversten speuren naar door chauffeurs weggegooide betaalbonnetjes. Tegen het einde van de dag trok Babis met zijn oogst bonnetjes naar zijn superieuren in Athene. Op heel goede dagen ontving hij tot 800 euro cash in het handje voor zijn bonnetjes.

Met de bonnetjes dienden zijn superieuren onkostennota's in voor dienstreizen. "Deze praktijk is jaren blijven doorgaan", zei Rakintzis onlangs in Der Spiegel. "We zijn de volledige omvang van de zaak nog aan het onderzoeken."