'Economie is enkel zinvol als ze moreel is'

Het failliet van Dexia loopt als een rode draad doorheen het boek. Als een symbool voor de financiële crisis die wereldwijd zorgde voor een sociaal-economische meltdown. Ivan Van de Cloot heeft de - naar eigen zeggen - onhebbelijke gewoonte om man en paard te noemen.

"Recht heeft enkel zin als het aansluit op rechtvaardigheid. En daar zitten we met een belangrijk probleem. Extra schrijnend bij Dexia is dat het afgeladen vol zat met mensen die eigenlijk nobele intenties hadden moeten hebben: Arco, Gemeentelijke Holding, zij hadden net het algemeen belang aan bod moeten laten komen. Maar uitgerekend zij droegen het collectief spaargeld over aan het hefboomfonds dat Dexia was. En als je daar dan onderzoek naar voert, en een parlementaire commissie opricht om dat allemaal bloot te leggen, dan worden dergelijke cruciale passages geschrapt in het eindverslag.

"Ik heb proberen te beschrijven dat die roekeloosheid zich in vele domeinen afspeelt. Mijn punt is dat wie verantwoordelijk is voor dergelijke ontsporingen, ook voor zijn verantwoordelijkheid gesteld moet kunnen worden. Ons maatschappelijk model kan enkel duurzaam zijn, als we daarmee leren omgaan."

En dat lukt nog niet zo goed?

Van de Cloot: "We zijn nu meer dan vijf jaar na de val van de zakenbank Lehman Brothers. En we laten ons nog steeds in slaap wiegen met de boodschap dat we genoeg hebben aan meer toezicht. Het essentiële vraagstuk wordt echter uit de weg gegaan. Meer dan 40 procent van alle financiële activa zit vandaag bij slechts vijftien banken. In het Europese huishouden heerst struisvogelpolitiek. Terwijl de waarheid is dat ons financieel systeem nog steeds onvoldoende robuust is. 'Nu verder gaan kan echt niet', zegt de financiële sector, omdat dit ontwrichtend zou zijn. Binnen enkele jaren zou het wel kunnen. Sorry, ik ben heus niet meer zo naïef."

Die 'financiële wonderboys' zijn wellicht de enigen die de rommel begrijpen die ze zelf gecreëerd hebben, merkt u op?

"En dus voelen ze zich nog steeds 'masters of the universe'. Ik stoor me mateloos aan die mensen die beweren dat die toxische producten inmiddels een flink deel van hun waarde terug hebben. Dus, zegt men, we hebben ons allemaal vergaloppeerd in de paniek en de kritiek.

"Sorry, dat is zo mensonterend en zo leugenachtig. De souplesse van het monetair beleid heeft ervoor gezorgd dat er enorm veel geld is geïnjecteerd in het systeem, om het recht te houden. Maar in wezen is dat lucht, zonder enige waarde. Dit is zelfbegoocheling, en net daar moeten we van af. Je moet mensen voor de gevolgen van hun eigen handelen verantwoordelijk stellen. We vinden dat logisch voor iedereen in de maatschappij, behalve blijkbaar voor bankiers en politici."

Sommige politici en bankiers durven te stellen dat we verdienen aan deze crisis, door de vergoedingen die de banken aan de overheid moeten terugbetalen in ruil voor de staatssteun?

"Dat is nog zo'n boude stelling. Men schijnt te vergeten dat de overheidsschuld met 100 miljard euro is toegenomen sinds de crisis. Als we vandaag meer gepolariseerde debatten gaan zien, omdat de middelen schaarser zijn geworden, dan heeft dat net te maken met ontsporingen als een Dexia. De bevolking wordt in haar gezicht uitgelachen, maar maakt intussen zelf niet meer de connectie tussen beide dossiers.

"Het is wel erg wrang dat een Steve Stevaert wegloopt als de boel ontploft bij Ethias, met de boutade dat hij niks begrijpt van financiële producten, om in de zomer van 2013 opnieuw voorzitter te worden van Ethias Coöperatieve. Als in Zaventem Francis Vermeiren, de toenmalige voorzitter van de Gemeentelijke Holding en dus referentieaandeelhouder van Dexia, opnieuw verkozen wordt, wat zegt dat dan?

"Door de banken te redden hebben we de mensen beschermd, maar hebben we er tegelijk ook voor gezorgd dat ze onvoldoende doordrongen zijn van het feit dat er met hun spaargeld is gegokt, en verloren."

Zeepbellen zie je wel ontstaan, maar je weet niet wanneer ze barsten?

"Je hebt dus mensen nodig die tegen die stroom ingaan. Iemand die op feestjes de alcoholdrankjes wegneemt vooraleer het uit de hand loopt. Hoe moeilijk en met hoeveel tegenkanting ook. Economie is geen exacte wetenschap. Maar het is nog iets anders dan toekijken en wachten tot de bubbel barst en dan pas puin ruimen. Als je roept dat de keizer geen kleren aan heeft, word je echter als pretbederver weggezet. Het is de plicht van de economen om ervoor te zorgen dat de economie ten dienste staat van de maatschappij."

Dat zal de modale Griek of werkloze jonge Spanjaard graag geloven. Is dit niet een logisch gevolg van een ongebreidelde vrijemarkteconomie?

"Adam Smith wist in 1776 al dat eigenbelang en hebzucht noodzakelijk waren voor economische vooruitgang. Maar dat je dat moet corrigeren door waarden en beschermingsmaatregelen. Dat is ook mijn visie. Ik verafgood de markt niet. Integendeel, de markt ontspoort als je er niks tegenover zet.

"Zoek het maar op: ik heb al heel vroeg in de crisis gezegd dat men een deel van de schuld van Griekenland moest kwijtschelden, om het land nieuwe zuurstof toe te dienen. Anders betekent het opsluiten van dergelijk land in de euro dat miljoenen medemensen tot onnodig lijden veroordeeld worden. Men heeft er echter voor gekozen om het land kapot te saneren, vanwege de vrees wat er anders met de banken ging gebeuren."

En nu is heel Europa zich kapot aan het saneren?

"Het Keynesiaanse debat - ook vandaag bij ons - dat we in de moeilijke tijden de broekriem moeten durven lossen, wordt niet eerlijk gevoerd. In zwakke economische periodes zal iedereen applaudisseren voor de econoom die pleit om de broekriem wat losser te maken. Dat is een legitieme keuze. Maar dan moet je ook de discipline hebben om in de economische goede tijden overschotten te boeken.

"Politici zijn in wezen risicomanagers: zij moeten zich wapenen tegen mindere tijden. Dat is niet makkelijk, want niemand gaat betogen tegen de kerstman. Ik heb in de zeven vette jaren daarvoor gewaarschuwd. Ik hoop dat iedereen die nu luidkeels roept om de broekriem te lossen, hetzelfde kan zeggen."