Hoe de tabloids mee de brexit uitlokten

Tony Gallagher, hoofdredacteur vanThe Sun, een van de rauwste en invloedrijkste Britse tabloids, kijkt letterlijk neer op zijn regering. Vanuit de redactiezaal op de twaalfde verdieping, één en al panoramisch glas, lijkt het paleis van Westminster een miniatuurkasteeltje om mee te spelen - of te negeren.

Gallagher kijkt ook neer op de hoofdredacteur van het deftige The Times, dat een verdieping lager zit en zijn jaloezieën altijd gesloten houdt. Ze zijn zich allebei bewust van de hiërarchie.

Na het brexitreferendum staat de macht van de Britse tabloids buiten kijf. Hun oplage is gedaald en een reeks schandalen rond gekraakte telefoons heeft hun reputatie geschaad, maar dat maakt weinig uit. Nu het land zich na de luidruchtige en soms smakeloze campagne klaarmaakt om de banden met de Europese Unie te breken, flirten de politici met de tabloids en vrezen ze hun toorn. Want het zijn kranten als The Sun die de agenda bepalen, waarna de televisie en de andere media volgen.

Hun lezers, vaak arbeiders boven de vijftig die buiten Londen wonen, lijken als twee druppels op de kiezers die vorig jaar cruciaal waren voor de uitslag van het referendum. Zij zijn de burgers van brexitland en de tabloids zeggen dat zij hen vertegenwoordigen. Dat doen ze vanuit het hart van het vijandelijke gebied, want ze zijn gevestigd in vorstelijke panden in de duurste wijken van de hoofdstad, als ambassades van Midden-Engeland in Londen.

Nu de campagne voor de verkiezingen van 8 juni is begonnen, zullen de meeste tabloids het vurig opnemen voor de brexit - ook al heeft de stad die hen herbergt anders gestemd - en supporteren voor de Conservatieve regering van premier Theresa May.

Gallagher heeft zijn sporen verdiend bij drie kranten die het felst voor de brexit hebben gepleit. Hij was hoofdredacteur van The Daily Telegraph, die de Conservatieven goedgezind is, en adjunct-hoofdredacteur van de meer gematigde Daily Mail, een van de grootste rivalen van The Sun, voor Rupert Murdoch hem daar twintig maanden geleden wegkaapte. Samen waren die drie kranten de hoofdverantwoordelijken voor de scheefgetrokken berichtgeving over de brexit: volgens een onderzoek van de universiteit van Loughborough 80 procent voor en 20 procent tegen het vertrek uit de EU.

Boris Johnson

In de lobby van marmer en glas van het News Building, met zijn zeventien verdiepingen het zenuwcentrum van Murdochs Britse mediaimperium, hangt een plaquette ter herinnering aan de inhuldiging in 2014, door Boris Johnson, toen burgemeester van Londen en nu minister van Buitenlandse Zaken.

Johnson werd met zijn grapjes en zijn wilde kapsel de hoofdarchitect van de brexitcampagne, toen hij vier maanden voor het referendum partij koos voor een zaak die tot dan toe vooral met de populistische U.K. Independence Party werd geassocieerd. Maar zijn belangrijkste bijdrage aan de brexit gaat misschien wel meer dan twee decennia terug.

Als Brussels correspondent van The Daily Telegraph was Johnson in de vroege jaren 1990 volgens zijn collega's de pionier van de eurosceptische berichtgeving over de Europese Unie die nu vaste kost is voor een groot deel van de Britse pers. Met weinig respect voor de waarheid - The Times had hem ontslagen omdat hij een citaat had verzonnen - schreef hij over een Europa dat complotteerde om de Britten standaardcondoommaten op te leggen en hun favoriete chips met garnaalsmaak te verbieden (allebei onwaar).

"Boris heeft het nepnieuws uitgevonden", zegt Martin Fletcher, een voormalig buitenlandredacteur van The Times, die kort na Johnson in Brussel werkte. "Hij heeft het euroscepticisme tot een kunstvorm verheven. De Londense redacties waren er dol op. In de aanloop naar het referendum heeft hij campagne gevoerd tegen een karikatuur van Brussel die hij zelf had bedacht."

Die campagne werd gekenmerkt door onophoudelijke aanvallen op de migratie, en een aantal grote leugens die bleven plakken: het Verenigd Koninkrijk zou de EU elke week 350 miljoen pond (zo'n 414 miljoen euro) betalen (niet waar) en miljoenen Turken zouden naar Groot-Brittannië komen als het land niet uit de Unie stapte (Turkije wordt geen lid). Twee jaar geleden waarschuwden de Verenigde Naties het Verenigd Koninkrijk over de haattaal van zijn kranten en verwezen ze specifiek naar een opiniestuk in The Sun dat migranten met kakkerlakken en het norovirus had vergeleken.

De tabloids zeggen dat zij alleen maar de bekommernissen en de angsten van hun lezers verwoorden. Maar volgens hun critici vergiftigen ze het debat door op de laagste instincten en vooroordelen van de mensen in te spelen, de feiten te vertekenen en een propaganda te voeren die intolerantie banaal maakt en het beleid beïnvloedt.

Respect en angst

Op 29 maart, de dag waarop de Britse regering de EU-leiders een brief overhandigde waarmee de onderhandelingsperiode van twee jaar over de brexit officieel begon, heb ik Gallagher een mail gestuurd om een interview te vragen, met de uitleg dat je het huidige Verenigd Koninkrijk moeilijk kunt begrijpen zonder de tabloids te begrijpen. Daar was hij het blijkbaar mee eens.

De lift passeert de kantoren van The Wall Street Journal, het nieuwsagentschap van Dow Jones, The Sunday Times en The Times, helemaal tot aan de redactie van The Sun. Murdoch, sinds 1969 de eigenaar van The Sun, troont nog hoger.

Als hoofdredacteur van The Telegraph maakte Gallagher naam door een van de grootste politieke schandalen van de recente Britse geschiedenis uit te brengen, een massaal misbruik van onkostenvergoedingen dat meer dan twee dozijn parlementsleden tot ontslag dwong.

Maar hij heeft ook een opvliegende reputatie. In Mail Men, een nieuw boek over The Daily Mail, waar Gallagher een groot deel van zijn loopbaan heeft doorgebracht, beschrijven gewezen collega's hem als "een man van de dood" die zijn reporters "de daver op het lijf jaagt".

Gallagher, een lange, slanke man, brengt me naar een bank met panoramisch uitzicht op Londen. Gedurende het hele gesprek is hij op zijn hoede, zelden glimlachend maar altijd beleefd (hij noemt zijn portret in het boek "gemeen").

Hij wijst ongevraagd naar een trap en vertelt dat de redactie vanThe Sunde enige in het gebouw is die rechtstreeks met de managementverdieping in verbinding staat. ("Ze lopen de hele dag die trap op en af", zegt een journalist later. 'Ze' zijn Murdoch, als hij in de stad is, en zijn Britse luitenant, Rebekah Brooks, de gewezen hoofdredactrice van The Sun en later wijlen News of the World. Ze werd vervolgd in het telefoonschandaal, maar in 2014 door een jury vrijgesproken.)

Gallagher geniet nog na van een recente botsing met de regering, een rel over een verhoging van de sociale bijdragen van de zelfstandige arbeiders, volgens The Sun een aanslag op een deel van de werkende klasse. Het was de eerste keer dat de tabloids de negen maanden oude regering van May aanvielen en ze krabbelde snel terug. "Het heeft nog geen week geduurd", zegt Gallagher.

Hij vertelt ook over de woede van David Cameron, Mays voorganger als premier en een tegenstander van de brexit, toen The Sun zich tegen hem keerde. Gallagher had die dag toevallig een afspraak met Cameron ("gewoon even bijpraten"). De premier vloekte en schold over de manier waarop de tabloids hem hadden aangepakt. "Ik moest mijn pen in mijn mond te steken om het niet uit te schateren."

De Britse tabloids zijn op hun best wanneer ze onbevreesd en zonder voorkeur de politieke elite onder vuur nemen. Maar ze kunnen selectief zijn in de keuze van hun slachtoffers. En trots op hun macht. Toen de Conservatieven in 1992 tegen alle verwachtingen in de verkiezingen wonnen, na een felle campagne van The Suntegen Labour, pochte de krant: 'It's 'The Sun' Wot Won It.'The Sun heeft gewonnen.

En de brexit? Heeft The Sun opnieuw gewonnen?

"Wij hebben campagne gevoerd voor de brexit, we hebben hem niet veroorzaakt", zegt hij. Maar in juni vorig jaar, amper een uur na de bekendmaking van de resultaten, liet hij een ander geluid horen. "Tot daar de kwijnende macht van de pers", sms'te hij een journalist van The Guardian.

Weerspiegelen

The Sun verkoopt vandaag slechts 1,6 miljoen kranten per dag (meer dan 80 procent buiten Londen en het welvarende zuidoosten van Engeland), tegenover een piek van 4,7 miljoen in het midden van de jaren 90. Vorig jaar maakte de krant meer dan 60 miljoen pond (zo'n 71 miljoen euro) verlies. Waarom zijn de politici dan nog altijd zo bang?

"Omdat de kranten, de nationale kranten, de agenda veel efficiënter bepalen dan de televisie, die in essentie een reactief medium is", legt Gallagher uit. Bovendien kunnen kranten op een bepaald onderwerp blijven hameren: "Als je blijft schrijven dat al onze wetten door Europa worden gemaakt, dringt dat uiteindelijk tot het nationale bewustzijn door".

Het Verenigd Koninkrijk maakt zijn wetten natuurlijk zelf. Maar het is een interessant gekozen voorbeeld. De migratie was nog relevanter geweest.

Volgens onderzoek van een voormalige journaliste van The Times, Liz Gerard, hebben de tabloids onvermoeibaar over de immigratie geschreven, met ten minste dertig vijandige voorpagina's in The Daily Mail in de zes maanden voor het referendum, en vijftien in The Sun. De toon was vaak hysterisch. The Sun insinueerde bijvoorbeeld dat kindvluchtelingen die in het Verenigd Koninkrijk aankwamen over hun leeftijd logen. Radiografieën van hun tanden zouden dat bewijzen.'Tell Us the Tooth', riep de voorpagina.

Een week voor het interview heb ik met Kelvin MacKenzie gepraat, een voormalig hoofdredacteur van The Sun (en tegenwoordig geschorst columnist, omdat hij een voetballer van gemengd ras een 'gorilla' heeft genoemd). MacKenzie zei dat de krant nog altijd "het kloppend hart van Groot-Brittannië" een stem gaf en dat de migratie de doorslag had gegeven in het referendum.

Gallagher was meer genuanceerd. "Het was een combinatie van de migratie en van de soevereiniteit, het gevoel dat wij als land ons lot niet meer in eigen handen hadden."

The Sun, die sommige van zijn mensen recht uit de middelbare school rekruteert, heeft een bijna persoonlijke verhouding met zijn lezers, als een goede maat in de pub. Gallagher merkt op dat andere kranten van Murdochs persgroep Remain hebben gesteund en daarmee de visie van hun lezers weerspiegelden. Een voorbeeld is de Schotse editie van The Sun, die net als de Schotten voor Remain koos.

"Dat was commercieel verstandig", zegt Gallagher, die zelf al jaren een overtuigde euroscepticus is.

"We hebben vast en zeker het enthousiasme van de mensen gevoed. Maar het is een illusie dat je het publiek zomaar een mening kunt opdringen die het anders niet zou hebben."

Roy Greenslade, een gewezen adjunct-hoofdredacteur van The Sun, denkt daar anders over. Hij wijst erop dat in 1975, in een referendum over het lidmaatschap van wat toen nog de Europese Economische Gemeenschap heette, volgens de peilingen de meeste Britten weg wilden. Alle kranten (met uitzondering van de communistische Morning Star) voerden campagne om in de EEG te blijven. Uiteindelijk gaven de kiezers hen gelijk.

"Elke populistische hoofdredacteur zal je vertellen dat hij alleen maar de mening van het publiek vertolkt", zegt Greenslade, die nu aan de City University in Londen journalistiek doceert. "Maar de tabloids publiceren onwaarheden en vertekeningen die het denken van de mensen beïnvloeden."

Creatieve koppen

Het is halfdrie en Gallager heeft de maquette van pagina's 2 tot 29 van de volgende krant al klaar. De voorpagina zal waarschijnlijk gewijd zijn aan de uitvaart van de politieman die in een terroristische aanslag is gedood. De weduwe en het kind van de agent zijn voor het eerst in het openbaar verschenen en dat moet 'emotionele' foto's opleveren. Maar de uiteindelijke beslissing zal pas om 17 uur worden genomen, op het dagelijkse overleg over de voorpagina.

Gallagher vertelt dat hij een keer een nieuwsvergadering bij The New York Times heeft bijgewoond. Hij was niet onder de indruk. "Het schokte me hoe oppervlakkig en leeg de discussie was. Geen energie, geen creativiteit. Het was saaie routine, vreselijk. Bij The Sun zijn de vergaderingen veel levendiger."

Ik vraag of ik dan straks een vergadering van The Sun mag volgen. Hij verstart. "Nee, dat is alleen voor de vertrouwelingen."

De wat?

"Er zitten advocaten bij", legt hij uit. "We testen de koppen van de voorpagina. Het is een heel creatieve vergadering."

De Britse tabloids zijn trots op hun 'creativiteit'. Misschien wel de meest schaamteloze kop van The Sun tijdens de referendumcampagne was 'Queen Backs Brexit'. "Misleidend", vond de Britse persregulator.

De onbetwiste koning van de creatieve koppen van The Sun was Kelvin MacKenzie. Sommige vergaderlokalen zijn naar zijn heuglijkste vondsten genoemd, zoals 'Gotcha', na het kelderen van een Argentijns oorlogsschip in de Falklandoorlog met meer dan 300 doden tot gevolg, of 'Up Yours Delors', om Jacques Delors, de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie, te vertellen wat hij met zijn euro kon doen.

Tijdens mijn gesprek met MacKenzie kwamen die koppen ter sprake. "Je voorpagina's waren soms grappig en soms echt onbeschoft", begon ik, en hij onderbrak me en zei: "En soms gelogen!"

Wauw. Ik vroeg welke kop hij in de krant zou willen zien als hij het nog voor het zeggen had. ''Jeremy Corbyn doodgestoken door asielzoeker', dat zou de mensen wel amuseren", antwoordde hij vrolijk.

Corbyn is de leider van de Labourpartij. MacKenzies verzonnen kop deed me meteen denken aan de moord op Jo Cox, een Labour-parlementslid dat campagne voerde voor Remain en door een man met extreemrechtse overtuigingen werd vermoord. Haar dood leidde tot veel gewetensonderzoek: had de toon van de campagne haatmisdaden aangemoedigd?

(De volgende ochtend krijg ik een sms van MacKenzie: "Wil je mijn perfecte kop veranderen in 'Jeremy Corbyn bestolen door asielzoeker'? In het licht van de moord op Jo Cox was de mijne nogal misplaatst.")

Gallagher vertrekt naar zijn vergadering met de vertrouwelingen, maar belooft dat hij me later zal inlichten. Ik ga naar de kantine op de veertiende etage. Het hele personeel is er Zuid-Europees. Een hulpkok die langskomt, vertelt dat in de keuken ook voor-namelijk buitenlanders werken. Hij kan zich niet voorstellen waar ze na de brexit personeel zullen vinden. "Het wordt een chaos", voorspelt hij.

17.40 uur. De voorpagina is klaar. De foto's van de uitvaart van de politieman zijn niet goed genoeg bevonden voor een volle pagina. Het grote verhaal gaat nu over een voetballer, Ross Barkley, die in een nachtclub klappen heeft gekregen (hij zal later het onderwerp worden van MacKenzies gorillacolumn).

Mijn tijd is om. Gallagher heeft zijn pokerface niet één keer verloren. Hoewel, toen ik vroeg wat zijn kinderen van de brexit vonden, leek hij een beetje zenuwachtig. Ze waren te jong om te stemmen, zei hij, maar zijn oudste dochter (21) had voor Remain gekozen.

Hij gaat mee tot aan de deur. "Hou het netjes", zegt hij.