Wat ik op Maidan te zoeken had

"De val van de Sovjet-Unie was een van de grootste geopolitieke catastrofes van de twintigste eeuw. Het was een regelrecht drama. Deze epidemie van desintegratie heeft Rusland nu geïnfecteerd." Dit was Vladimir Poetin in 2005 in zijn toespraak voor de doema. Fast forward naar vandaag: "De inname van de Krim is een kwestie van stabiliteit creëren. Het is een strategisch gebied dat zich onder een sterk bewind moet bevinden en dat kan feitelijk alleen Rusland zijn." Ziedaar het theoretische kader uit 2005 en de uitvoering ervan in 2014. Wie 'stabiliteit' een hoger goed vindt dan 'democratie', is bij Poetin aan het juiste adres.

De Russische president omkleedde de inname van het schiereiland in zijn toespraak van bijna een uur met historische redenen. Oekraïne was immers het hartland waar het allemaal begon (de 'Kiev-Rus') en de Krim is doorheen de eeuwen Russisch gebied geworden. Misschien. Maar dan kan ook Turks premier Erdogan een zeer overtuigende zaak maken ter bescherming van de grote Tataarse minderheid, die te lijden heeft onder de agressieve russificatiepolitiek die onder Catharina De Grote begon, tijdens de Sovjet-Unie tot een hoogtepunt kwam en vandaag onder Poetin wordt voortgezet.

De les die we hieruit moeten trekken, is dat we elkaar rond de oren kunnen slaan tot we blauw zien met historische argumenten: wie waarom welke claim mag leggen op welk gebied. Het echte probleem is dat Poetin anno 2014 nog altijd een 'modus operandi' gebruikt die in het verlengde ligt van wat de tsaren en de Sovjets deden door gebiedsverovering te combineren met grootschalige Russische volksverhuizingen.

Rusland heeft sinds de val van de Sovjet-Unie een gordel van bevroren conflicten gecreëerd of in stand gehouden net buiten haar grenzen, als middel om controle te houden in zijn voormalige deelstaten. Een gordel die vertrekt in Centraal-Azië met Nagorno-Karabach en via Georgië (Zuid-Ossetië en Abchazië) tot aan de Europese grenzen loopt, met Transnistrië in Moldavië en de Krim nu in Oekraïne.

Tsjetsjenië

Telkens is de strategie min of meer dezelfde: er worden Russische paspoorten uitgereikt aan de lokale bevolking, er wordt vervolgens geclaimd dat deze nieuwe staatsburgers gevaar lopen, en vervolgens vallen Russische troepen binnen om nooit meer weg te gaan. En passant wordt soms, maar niet altijd, een referendum georganiseerd. Dat is de strategie van Poetin om de "grootste geopolitieke catastrofe" recht te zetten. Het is in deze context dat het referendum in de Krim werd georganiseerd: met de geweren in de aanslag en de onmogelijkheid om te stemmen voor de optie dat de Krim bij Oekraïne blijft.

Poetin heeft aangekondigd dat de Krim als autonome regio in de Russische federatie wordt opgenomen met respect voor de talen die er gesproken worden. Wie de man op zijn woord neemt, gaat beter eerst eens kijken naar hoe het gesteld is met de vrijheden in die andere autonome regio in Rusland, Tsjetsjenië. De hoofdstad Grozny werd eerst met de grond gelijkgemaakt en daarna met oliegeld uit Moskou heropgebouwd, terwijl tegelijk een van Moskou afhankelijk regime werd geïnstalleerd.

Bij de laatste presidentsverkiezingen sprak Poetin zijn Tsjetsjeense zetbaas Ramzan Khadirov nog vermanend toe omdat hij de verkiezingen te opzichtig vervalst had. Er was een kiezersopkomst van 107 procent, want ook heel wat doden en fictieve personen waren die dag gaan stemmen. Poetin won er met 99,82 procent van de stemmen. De beste score sinds Stalin, ooit volkscommissaris voor de nationaliteiten, die vanaf de jaren dertig een politiek voerde die rampzalig bleek voor de etnische diversiteit in het Sovjetrijk. Poetin beweerde in december vorig jaar nog dat Stalin "niet slechter was dan Oliver Cromwell".

Propagandamachine

Wat mij de laatste weken nog het meest getroffen heeft, is de efficiëntie van de Russische propagandamachine. De valse voorwendselen over het beschermen van de Russen zijn er als zoete koek in gegaan. Het had als hoofdzakelijk doel de Russischsprekende gemeenschap in Oekraïne, die evenzeer de buik vol heeft van corruptie, af te leiden door een fictieve vijand te creëren: de Oekraïner.

Daarom is het van belang dat de Oekraïense staat zo snel mogelijk en ondubbelzinnig alle culturele en taalkundige rechten van de Russischsprekenden veiligstelt. De Europese Unie moet hier helpen op toezien en blijven aandringen. Die boodschap ligt bijzonder moeilijk - niet alleen in Oekraïne maar ook in de Baltische staten - maar ik breng ze wel consequent in mijn gesprekken met lokale politici.

Wij moeten in Vlaanderen trouwens niet al te hoog van de toren blazen wanneer het over het respecteren van taalkundige en culturele rechten van anderstaligen gaat. Ik hoop dan ook dat men de ironie inziet van Vlaams Belangmandatarissen die als internationale waarnemers namens de Russen toekijken op het referendum in de Krim. Het sentiment bij veel Oekraïners en Balten ten opzichte van de 'Russische overheerser' ligt erg dicht bij wat sommige Vlamingen in de rand voelen ten opzichte van de Franstaligen.

De ergste Russische propaganda is echter deze die gevoerd wordt tegen de manifestanten in Kiev, Lviv en andere Oekraïense steden. Deze mensen worden weggezet als fascisten en onruststokers. Toen ik op Maidan was, zowel 's nachts als overdag, heb ik geen enkele swastika of andere fascistische symboliek gezien, ook geen specifiek Oekraïense. Wel journalisten die getuigden over hoe hun familie bedreigd werd door het Janoekovitsjregime. Ouders die verklaarden dat ze vaak wachten om met hun kind naar de dokter te gaan omdat ze zoveel smeergeld moeten betalen. Jonge ondernemers die rechtszaken verloren tegen 'grote jongens' omdat ze onvoldoende geld hadden om de rechter om te kopen.

Het was in 2008 dat een Russischsprekende Oekraïense in Odessa me zei: "Weet u wat het probleem met dit land en evenzeer van mijn vaderland is? Dat daar!" Ze wees naar een blinkend witte Hummer op een volledig kapot wegdek. Dat is het Oekraïne van Janoekovitsj waartegen men in opstand is gekomen. Geen fascisten maar gewone mensen die de afpersing en corruptie hartsgrondig beu waren. En inderdaad, het is zeker waar dat de oppositiepartijen van bijvoorbeeld Joelia Timosjenko evenzeer gewantrouwd en verafschuwd worden. Euromaidan is dan ook een beweging van burgers en niet van partijen.

Toch lees ik nog elke dag berichten in de pers dat de mensen die in opstand komen subversievelingen zijn. Het is echter veelzeggend dat dit een perspectief is dat ik nergens tegenkom bij mijn Baltische, Poolse of Tsjechische collega's, die zich nog al te goed herinneren hoe wij in het Westen onze rug keerden toen zij zich onder meer in 1956 en 1968 probeerden te ontdoen van hun Sovjetoverheersers. De vraag waarom we ons als Europese Unie in godsnaam gaan moeien in Oekraïne wordt dan ook enkel in West-Europa gesteld.

Eigenbelang

Het korte antwoord is: omdat het in ons eigen belang is én omdat we het aan onszelf verplicht zijn. Het is in ons eigen belang omdat Oekraïne onder Janoekovitsj aan het wegglijden was naar een corrupte en verpauperde dictatuur met een verborgen schuldenput, die ondertussen opgelopen was tot 28 miljard euro. Willen we migratie uit Oekraïne omdat mensen er vertrekken uit pure wanhoop en armoede of willen we een partnerschap kunnen sluiten met een welvarende democratie aan onze grenzen?

Bovendien zijn onze handelsbelangen substantieel: jaarlijks voeren we zo'n 24 miljard euro aan goederen uit en Oekraïne exporteert voor een kleine 20 miljard euro aan staal, machines en landbouwproducten naar de Unie. Tussen 2010 en 2012 steeg de Europese export naar Oekraïne met meer dan 36 procent. Het is dus een bijzonder belangrijke groeimarkt voor Europese bedrijven.

We zijn het aan onszelf verplicht omdat we zo vaak de mond vol hebben van democratie en mensenrechten. We hebben nu de kans om dicht bij huis, op het Europese continent, een verschil te maken. Een verschil dat we niet hebben kunnen of willen maken drie jaar geleden, toen in Minsk de politie een plein vol studenten en burgers bestormde en schoonveegde.

Veel mensen horen het niet graag, maar het is een feit dat we onze voordeur niet kunnen sluiten voor de problemen in de wereld. We hebben dat nooit gekund en we zullen dat ook nooit kunnen. Ik wil daarom afsluiten met de woorden van een Rus die de laatste jaren een luis in de pels van Poetin is geworden. Gary Kasparov: "'s Werelds gevaren en dictators negeren lukt misschien voor heel even, maar nooit voor lang. Naarmate een decisief antwoord aan het adres van Poetin uitblijft, wordt de situatie in Oekraïne steeds moeilijker om te keren."

Dat is de reden waarom de Europese Unie zich het lot van de Oekraïners moet aantrekken. Dat is de reden waarom Europa niet enkel moet praten over maar ook moet werken aan een gemeenschappelijke energie- en defensiepolitiek. Niet morgen, maar vandaag nog.