Tante Beeb trilt op haar grondvesten

Er klinkt een lichte aarzeling door de ether, bijna niet merkbaar, als de presentator van dienst van de BBC World Service maandag het overzicht van de Britse ochtendkranten aankondigt. "Bijna alle kranten openen met... de BBC. Het is een bijzondere situatie, om zelf in een crisis te zitten."

Indeed it is en geen stiff upper lip helpt er nog tegen: de British Broadcasting Corporation verkeert in woelig water, door een curieuze reeks schandalen die draaien rond mannen die zich aan jonge meisjes en jongetjes vergrepen - of net niet. En hoe je daarover bericht. Of juist niet.

Eerst was er de Savile-affaire, over de graailust van een van de oude kopstukken van de Britse buis: Jimmy Savile, de peroxide-blonde presentator van Top of the Pops en Jim'll Fix It. De speurneuzen van het BBC-programma Newsnight waren hem vorig jaar op het spoor, maar werden teruggefloten. De leiding wilde geen pijnlijke ophef, want er stond voor de eindejaarsprogrammering juist een eerbetoon voor de enkele jaren geleden overleden Savile op de agenda.

De ophef kwam er toch, in de overtreffende trap. ITV, de commerciele concurrentie van de met belastinggeld gefinancierde BBC, bracht het verhaal. De goeie ouwe BBC -Auntie Beeb, Tante Beeb, zoals trouwe luisteraars en kijkers de omroep wel noemen - stond opeens met de broek op de knieen. Chefs werden geschorst, onderzoeken aangekondigd, en daarmee hoopte men in het Broadcasting House in Londen deze voze affaire te kunnen afsluiten.

Maar, alsof de duvel ermee speelt, snel erna ging het instituut weer hopeloos in de fout.

Weer ging het over seks, weer speelde vlaggenschip Newsnight een hoofdrol. Maar ditmaal ging het niet om een pijnlijke onthulling die niet het scherm haalde, maar precies het omgekeerde. Er kwam iets op de buis dat juist niet klopte: dat Lord McAlpine, oud-penningmeester van de Conservatieve Partij, een pedofiel was die zich lang geleden aan jongens in een opvanghuis in Wales had vergrepen.

Het klopte niet. Foutje van het slachtoffer die zich in gezichten vergist had, zo luidde het bij de externe makers van het desastreuze item, toen de kwestie eind vorige week explodeerde.

Oh dear.

Verhaal niet kapot checken

Opvallend genoeg hadden niet eigen BBC-redacteurs deze uiterste gevoelige affaire - feitelijk een bermbom gericht op de elite van de huidige regeringspartij - tot de bodem toe uitgezocht.

Het vuile werk was overgelaten aan het Bureau of Investigative Journalism (BIJ), een Londens productiebedrijf gerund door een groepje gelauwerde freelancers, met goede banden met de linkerzijde van de Britse samenleving.

The Bureau, zoals het collectief zich graag noemt, was, alle fervent beleden eigen kwaliteitseisen ten spijt, de meest basale grondregels van het journalistieke metier even vergeten. Check. Dubbelcheck. Recht op weerwoord.

Er werden in het weekend al wrange grappen over gemaakt. "Je weet wat ook een journalistiek adagium is: dat je een mooi verhaal nooit kapot moet checken."

Was het aan de schandpaal nagelen van een bejaarde conservatieve Lord een te mooi verhaal om terdege te checken? Het lijkt een te simpele verklaring, maar een ding is duidelijk: er zijn wel hele simpele dingen misgegaan bij de BBC.

Geen zelfonderzoek

Het verklaart waarom de schok in Engeland aanzienlijk is. Zo'n ogenschijnlijk eerbiedwaardig instituut, hoe heeft het kunnen gebeuren?

Journalisten, luisteraars, kijkers en andere belangstellenden rolden maandag over elkaar heen om hun kijk op de kwestie te geven. Ook de BBC zelf, die voorheen terughoudend was geweest bij het berichten over de interne malaise, doet inmiddels behoorlijk mee. "Crisis at the BBC", meldt de website van het omroepconcern als een van de hoofdonderwerpen van de dag. De nieuwsredactie deed er maandag live verslag van, compleet met een verslaggever die zich stevig op de stoep van het BBC-hoofdkwartier had opgesteld.

De kritiek die het instituut te verduren krijgt is soms fel. "Het is schokkend, ronduit schokkend, te zien hoe weinig zelfonderzoek de Corporation doet, zelfs voor wie vertrouwd is met de manier waarop de BBC zich immuun acht voor kritiek", schrijft commentator Janet Daley van de Daily Telegraph, de grootste krant van het land.

Daley, een Amerikaanse met een lange loopbaan bij diverse Britse media, was het afgelopen weekend zelf te gast bij de BBC-radio, voor een zondags praatprogramma waarin de wereld wordt doorgenomen. Ook de eigen sores werd behandeld, maar vooral op sussende wijze. Een stoet van 'loyalisten' -eigen, deels gepensioneerd, personeel - mocht vertellen hoe geweldig de BBC ondanks de vuiltjes van onlangs toch wel niet is, meldt ze. "Ik was de enige die aan het eind van het programma mocht zeggen dat het echt niet helpt om een laag van lovend schuim over deze crisis te leggen. Ik voelde me als een gestoorde die met een hakmes werd losgelaten op een love-in."

Want volgens de kritische volgers zijn de blunders van de laatste tijd geen kwestie van "even niet opgelet".

Wat er echt mis is bij de BBC is dat er een bedrijfscultuur heerst die "incestueus, gemakzuchtig en bizar amateuristisch is", stelt Daley.

Zelf liet ze het afgelopen jaar verschillende uitnodigingen van Newsnight lopen om naar de studio te komen om aan een discussie over een item mee te doen. "Ik heb geweigerd omdat die 'gesprekken' zo absurd voorgekauwd waren, zo overgeproduceerd, en vaak zo er naast zaten als het om het echte nieuws ging, dat ik er geen zin in had."

Ook de leiding krijgt de volle laag. "Op de een of andere manier is de BBC erin geslaagd om met een hoofdredacteur te zitten die het kennelijk niet nodig vindt kranten te lezen. En bij het topprogramma zitten chefs die niet weten hoe je een verhaal moet verdedigen of afwijzen, als het nodig is."

Volgens Daley ligt het probleem zeker aan het feit dat de betrokken functionarissen, tot de gevallen topman George Entwistle toe, al van jongsaf aan bij de BBC werken. Dan krijg je een benauwd beeld van je vak, en krijg je zeker bij een reusachtige organisatie als de Britse publieke omroep het gevoel dat je bij een soort heilige organisatie werkt, die boven het maken van fatale fouten staat.

Kop er af

Het wordt daarom hoog tijd dat het concern een kopje kleiner wordt gemaakt, vindt de columniste van de Telegraph. "De BBC heeft nu een budget zo groot als een klein land, waarmee ze haar uiterste best doet om de commerciele competitie onschadelijk te maken. Voor een vrij land moet deze dominantie over het nieuws toch bepaald sinister lijken."

Binnen de Corporation kijkt menigeen toch laconiek aan tegen alle kritiek die loskomt. "Wij zijn nu even de pispaal, maar morgen is er weer iemand anders aan de beurt", schrijft politiek redacteur Nick Robinson op de BBC-site.

Dat krijg je volgens hem als je zelf gewend bent kritisch over anderen te berichten - dan is het zoete wraak als je zelf een keer onderuit gaat.

Maar de firma heeft wel voor hetere vuren gestaan, zegt Robinson. "Kregen we het niet aan de stok met Thatcher over de berichtgeving tijdens de Falklandoorlog? Met Blair en Cameron over Irak?

Dat waren pas echte crises."

Nu is er ook wel iets ernstigs aan de hand, aldus Robinson, maar de malaise kan worden aangepakt zonder dat "het bestaan en de status" van de BBC worden aangetast. "Veel politici kijken toe hoe de BBC nu op zijn benen zwaait als gevolg van de verwondingen die ze zichzelf heeft toegebracht. Ik bespeur verwondering en frustratie, maar weinig boosheid of wraakgevoelens."

Ook op internet barst de discussie los

@Matt2

"Een van de problemen van de traditionele media is dat ze de noodzaak voelen sociale netwerken te moeten bijbenen. Dat betekent minder tijd voor gedegen onderzoek en controle op de kwaliteit."

@pdavies65

"Ik vind dat de omroepbelasting prima waar voor het geld biedt. Bij Sky ben je duurder uit, maar die hebben me bij de kloten omdat ik cricket wil zien. De BBC moet onpartijdig blijven. Ze zitten met een hopeloze leiding, daar ben ik het mee eens."

@david

"Oh dear. Luister, we vertrouwen jullie nog steeds. We zijn grote mensen, vergeet dat niet - we luisteren kritisch. We houden misschien wel van jullie. Smijt er een paar buiten. Stap eroverheen."

@meninwhitecoats

"Wat de kwaliteit van het nieuws betreft -Ik ga liever naar de radio en online. De tv biedt tegenwoordig vooral sensatie, het komt nog maar zelden voor dat belangrijke zaken worden uitgespit."