Zuid-Afrika rouwt. En danst

Dansen voor Madiba. In Vilikazi Street, de weg waaraan de vroegere 'lucifersdooswoning' van Nelson Mandela ligt, zijn de hele nacht na het overlijden van de vroegere Zuid-Afrikaanse president enkele honderden mensen op de been. Tegen de ochtendschemering gaan de voeten nog steeds van de vloer - vooral ook om warm te blijven.

Het is een spontane uiting door gewone burgers van hun diepe gevoelens voor de man die hun de vrijheid gaf, en die op 5 december zichzelf aan de zachte omhelzing van de eeuwigheid overgaf. Het dansen is een vorm van rouwverwerking. Een speelse ook. Harde emoties als ontroostbaarheid laten zich nog maar weinig zien.

Vreemd is dat niet. Dit jaar heeft Zuid-Afrika, net als de rest van de wereld, zich kunnen voorbereiden op het onvermijdelijke. Madiba mag dan thuis zijn gestorven, zijn residentie was omgebouwd tot een privéziekenhuis voor een man van wie niemand afscheid wilde nemen, maar van wie niemand ook in redelijkheid nog het herstel verwachtte.

Ook elders in het land is het de vrijdag na de bekendmaking eigenlijk vooral heel erg rustig in Zuid-Afrika. De mensen hier stonden aan de vooravond van hun beneden-evenaarse zomervakantie. Die zal nu wat anders verlopen. Maar 'leven zonder Mandela': de meesten lijken er al aan gewend.

Iedereen was voorbereid. Dat blijkt ook op de brede snelwegen rond Johannesburg, waar commerciële instanties hun metershoge advertentieborden nu gebruiken voor een laatste groet aan de Vader des vaderlands. 'Rust in vrede, Madiba', zo wenst een grote bank te laten weten. In de hotels, waarvan de kamerprijzen voorafgaand aan de uitvaart snel oplopen, hebben de medewerkers hun Mandelabuttons op de revers gespeld.

Ook de overheid weet wat haar de komende dagen te wachten staat. En het ANC, de regeringspartij, laat straatlantaarns behangen met al veel langer geleden gedrukte borden waarop de heldendaden van Madiba nog eens worden uitgemeten. Nu de grote man dood is, wil het land zijn 'leven vieren'. En daarmee ook, net als tijdens het WK voetbal van 2010, zijn betere gezicht aan de buitenwereld tonen.

Regenboognatie

En dus is de vlag van de regenboognatie, net als toen, weer te zien aan de radioantennes van stevige terreinwagens en andere auto's. 'Madiba zou het zo gewild hebben', lijkt de onderliggende, vrijwel op fluistertoon gebrachte boodschap. Madiba zou graag zien dat zijn vaak weerbarstige volk van zwarten, kleurlingen, Indiërs en blanken zich als een eenheid tentoonspreidt.

De hippe wijk Maboneng in Johannesburg is een van de vele plaatsen waar het portret van Mandela opduikt. Zoals op een muurschildering, maar ook in winkeltjes. Het publiek op straat bestaat voor een groot deel uit leden van de zogeheten Born Free Generation; moderne meiden en jongens die na het einde van de apartheid, in 1994, in Zuid-Afrika zijn geboren.

Nogal wat jonge zwarten menen dat Nelson Mandela in zijn ongebroken streven naar verzoening te weinig heeft gedaan om de zwarte meerderheid meer te geven dan alleen politieke macht. Anderen voelen zich niettemin, ondanks hun vaak penibele economische positie, aan hem schatplichtig. Zoals de twaalfjarige Melanie. "Als hij er niet was geweest", zegt zij, terwijl zij arm in arm met haar vriendin staat, "zou ik hier nooit zo kunnen staan." In alle vrijheid dus. "Madiba was voor mij als een grootvader."

Kleurenblind

In The House of Baobab, een buffetrestaurant in Maboneng dat een Senegalese eigenaar kent, is de droom van Madiba werkelijkheid geworden. Blank en zwart zitten bij elkaar aan lange tafels alsof zij niet anders dan kleurenblind geboren hadden kunnen worden. De warmte die zij voor elkaar uitstralen, komt even spontaan als overtuigend over.

Thala, de in Dakar geboren uitbater van het restaurant, kwam uit liefde voor Mandela in 1999 naar Zuid-Afrika. "Hij is voor mij niet alleen een icoon, maar ook een inspiratie." Een Afrikaanse inspiratie, waaraan andere politieke leiders in het continent volgens hem nog altijd te weinig een voorbeeld nemen. "Nelson Mandela was de grootste Afrikaanse leider ooit."

Weinigen zullen het hem tegenspreken. Voor vrijwel iedereen geldt Madiba als het voorbeeld dat misschien niet geëvenaard kan worden, maar toch zeker voor ogen moet blijven staan. Als de man wiens leven een les moet zijn. Ook voor de allerhoogsten, zoals president Zuma, de huidige leider, op wie bijzonder veel kritiek is.

Een blanke jongeman in Maboneng, iemand die zegt alle vertrouwen te hebben in de democratische weerbaarheid van zijn land, vat het voor Zuma treffend, maar ook kritisch samen. "Als er iets is dat Mandela ons allemaal heeft voorgehouden, ook hun die machtig zijn, dan is het dit: Denk aan je volk. Wees er voor je mensen. En wees niet alleen maar met jezelf bezig."