China is lachende derde in handelsoorlog

De EU-buitenlandministers vragen de Commissie eind deze maand nieuwe individuele sancties te nemen tegen pro-Russische separatisten. Nieuwe economische sancties tegen Rusland komen er voorlopig niet, uit bezorgdheid over de gevolgen. Een van de neveneffecten is dat de Russen ten nadele van Europa hun energiemarkt verleggen naar China, al doen EU-landbouwbedrijven dat evengoed om te ontsnappen aan tegensancties. Toch is het de Russische leider Poetin die bij dit geo-economische schaakspel het meest te verliezen heeft.

Hebben economische sancties tegen Rusland effect?

Ja, ze slaan grote wonden in de Russische economie. Het Europees en Amerikaans sanctieregime vanuit de VS en de EU weegt sinds deze zomer loodzwaar op de Russische economie. De verzwakte roebel verloor al 30 procent tegen de VS-dollar. Russische tegensancties op westerse voedselimport stuwden de inflatie de hoogte in. De gezinsuitgaven krimpen. Het aantal buitenlandse investeringen in Russische ondernemingen nam drastisch af.

De kapitaalvlucht nam daarentegen toe. Volgens The Economist Intelligence Unit (EIU),de denktank achter het gelijknamige tijdschrift, "komen de Russische overheidsfinanciën vanaf 2015 onder toenemende druk te staan".

"De sancties zijn een tijdbom voor Poetin", zegt ook hoogleraar economie Koen Schoors (Universiteit Gent). "Vanuit het Westen komen er geen nieuwe kredieten voor grote bedrijven. Nu komt de Russische staat tussenbeide in plaats van beleggers maar de kosten voor de overheid worden steeds zwaarder. Ook de dalende olieprijs speelt hem parten. Rusland spaart met de belastingen op petroleumverkoop veel geld in twee oliefondsen voor overheidsinvesteringen, onder meer in pensioenen, maar die fondsen staan onder druk."

Daarom moet Rusland op zoek naar alternatieve markten en werd met open armen ontvangen in China. Daar zorgt de demografische explosie voor een grote dorst naar energie. Het Russische staatsgasbedrijf Gazprom sloot onlangs een bilateraal megacontract met het Chinese staatsgasbedrijf CNPC. Er zal zowel gas worden geleverd via een oostelijke, vanaf 2017, en een westelijke route, vanaf 2019. Beide contracten zullen dertig jaar lopen.

Alexei Miller, de CEO van Gazprom, maakte er geen geheim van dat zijn traditionele Europese energiepartner de gevolgen zal voelen van de nieuwe samenwerking. "De leveringen zullen vertrekken vanuit gasvelden in West-Siberië, de voorraden die we gebruiken voor onze leveringen aan Europa", zei Miller. "Op middellange termijn kunnen de leveringen aan China groter worden dan onze export naar Europa."

Volgens Schoors is dat contract vooralsnog beter voor China dan voor Rusland. "De Russen planden deze pijplijnen al langer, versnelden de projecten onder druk van de sancties maar sneden zo in eigen vlees: de Chinezen hebben een veel lagere prijs kunnen onderhandelen. Zij winnen, Poetin wint veel minder dan bij contracten met Europa."

Op korte termijn dreigt Poetin als een kat in het nauw te gaan klauwen. De vrees voor een totale Russische invasie in oostelijk Oekraïne blijft groot, erkent ook Schoors. "Aan zijn gedrag in Oekraïne verandert niets. Hij probeert in het oosten een soort Novorossiya (een gebied van het vroegere Russische rijk wat nu Oekraïne is, MR) te creëren. Het zal zeer moeilijk zijn om hem daar vanaf te houden."

Toch ziet Schoors de Russische leider op termijn buigen of barsten, maar dan onder binnenlandse druk. "Je kunt niet blijven beweren dat alles de schuld is van het Westen. Hij is verkozen op basis van een dubbele agenda: economische stabiliteit en politieke soevereiniteit. Nu wordt Rusland instabiel en geïsoleerd. Het vertrouwen van de mensen die op hem stemden voor zijn economische beloftes wordt nu ondergraven. De vraag is waarvoor hij uiteindelijk kiest: patriottisme of welvaart?"

Hebben Russische tegensancties effect op Europa?

Ja, maar de EU kan de gevolgen beperken dankzij de sterke interne markt. De tegensancties die Rusland op 7 augustus oplegde door een importverbod op te leggen voor Europese landbouwproducten - goed voor 12 miljard euro in 2013 waarvan 2 miljard euro fruit en groenten - treffen de Europese markt hard. Toch vinden de Europeanen nieuwe afzetmarkten, vooral in Azië.

In België werden de fruittelers het hardst getroffen door de Russische tegensancties. "Ons landschap is flink door elkaar geschud, vooral wat de mogelijke afzet van peren betreft", zegt Filip Lowette, algemeen directeur van de Belgische Fruitveiling. "40 procent van onze perenexport ging normaal naar Rusland. Zo'n 10 procent daarvan werd nu niet geoogst, 700 van onze 8.000 hectaren of 30 miljoen van 350 miljoen kilo peren. Voor het verlies van deze zogeheten 'groenoogst' komt de EU gelukkig deels over de brug met subsidies. Voor een andere 10 procent vonden we al een nieuwe afzetmarkt, vooral China waar we nu al 10.000 ton peren naar uitvoerden. Vorig jaar was dat nog maar 2.000 ton."

Omdat het seizoen nog maar begonnen is hoopt Lowette dat deze export zal toenemen. "We moeten nog altijd nieuwe afzetmarkten zoeken voor zo'n 20 procent van de peren die normaal naar Rusland worden geëxporteerd. We doen wereldwijd aan marktonderzoek, van Noord-Afrika tot India. Het blijft voor ons dus heel spannend."

Dit jaar dreigt voor de Belgische fruittelers hoe dan ook een fors verlies, dat in de miljoenen euro's kan lopen. "We zullen dit pas weten in juni volgend jaar maar het zal flink wat minder zijn dan de normale omzet van 300 miljoen euro voor appelen en peren."

Door het overaanbod op de Europese markt - want ook andere Europese telers kunnen niet exporteren naar Rusland - is de perenprijs in elkaar gezakt. "Voor peren is de gemiddelde prijs nu 30 cent per kilo, terwijl het vorig jaar rond deze tijd 50 cent per kilo was. Dit is een nettoprijs zonder kosten maar geeft toch een richting aan."

Ook de Belgische appelboer kijkt aan tegen verlies, ook al exporteren we bijna niets van onze 250 miljoen kilo grote productie naar Rusland. Lowette: "De prijs halveerde door de confrontatie op de Europese markt met de Poolse appelen. Tot 800 miljoen kilo die niet uitgevoerd raakt naar Rusland wordt nu extra aangeboden op de Europese markt. We hopen dus dat Poetin zijn markt toch opnieuw openstelt."

Ook Duitsland is zenuwachtig over de onderkoelde relaties, vooral omwille van zijn grote energie-afhankelijkheid van de Russen. Met de slechte economische prognoses voor volgend jaar in het achterhoofd pleitte buitenlandminister Frank-Walter Steinmeier (SPD) gisteren op de EU-Raad voor een nieuwe dialoog met Moskou.

Toch vallen volgens econoom Koen Schoors (UGent) de gevolgen van de tegensancties voor Europa mee. "De Europese economie zal door tegensancties niet van de klif in de afgrond vallen. Duitsland is bezorgd maar zet vandaag ook zwaar in op goede economische relaties met Polen, en door het Associatie-akkoord opent zich ook in Oekraïne een nieuwe afzetmarkt."