Op komst: neusspray tegen depressie
Janssen Pharmaceutica werkt volop aan een neusspray als middel tegen depressie en suïcidale gedachten. Het medicijn zit nog in volle testfase, maar voorlopige resultaten beloven alvast een snellere werking dan huidige antidepressiva. Het Belgische bedrijf mikt op 2020 om de spray op de markt te brengen.
Esketamine, zo heet het goedje dat Janssen Pharmaceutica onderzoekt. Het moet de symptomen van mensen met een depressie en suïdicale gedachten snel verminderen. Broodnodig, want volgens de gezondheidsenquête van 2013 kampte 15 procent van de Belgische bevolking depressieve gevoelens. In Vlaanderen lag het suïcidecijfer met 1.066 zelfdodingen en naar schatting 10.236 pogingen tot zelfdoding in 2014 een pak hoger dan gemiddeld in Europa.
De laatste onderzoeken wijzen erop dat de signaalstoffen van het brein, zogenaamde neurotransmitters, storingen vertonen bij mensen met een depressie. Daardoor verloopt de communicatie tussen de hersencellen minder goed. Eenvoudig gesteld helpt esketamine om die communicatie te herstellen door glutamaat vrij te geven, een neurotransmitter die essentiëler lijkt dan tot nog toe gedacht. Huidige antidepressiva werken in op neurotransmitters zoals serotonine en dopamine.
Aan de naam hoor je het al: de stof is een vorm van ketamine, dat ook bekend staat als feestdrug. Illegale 'Special K' voor de feesters, legale 'Ketalar' voor de geneeskunde: ketamine wordt al decennia ingespoten als verdovend middel bij korte chirurgische ingrepen of door veeartsen.
Maar volgens recent onderzoek werkt het middel in lage dosissen ook bij personen met een depressie die niet reageerden op andere behandelingen. En snel. "Voor huidige antidepressiva duurt het normaal vier tot acht weken voor ze aanslaan", legt dr. Husseini Manji uit, het wereldwijde hoofd van het neurowetenschappelijk onderzoek bij Janssen. "Bij studies met ketamine spraken patiënten binnen de paar uur over de 'mentale mist' die opklaart. Alsof een knopje hun suïcidale gedachten uitschakelde en ze zich weer de periode konden herinneren van voor ze depressief werden. Gemiddeld duurde dat gevoel tussen de drie à zeven dagen."
Esketamine zou volgens hetzelfde principe werken, stelt Manji. "Maar de stof heeft een drie tot vier keer sterker bindend effect op de hersencellen en is daarom krachtiger. Al met een kleinere hoeveelheid kunnen we goede resultaten boeken."
En dat op een opvallende manier: Janssen Pharmaceutica wil de substantie op de markt brengen in de vorm van een neusspray. "Omdat we voor esketamine de helft van de dosis nodig hebben van ketamine, kunnen we het via de neus toedienen. Dat is simpeler, en ook minder tijdrovend en afschrikwekkend voor de patiënt dan een naald."
Geslaagde testen
Het middel werd zowel getest op mensen met een depressie en een dreigend risico op zelfdoding, als op patiënten bij wie andere therapieën niet meer baten. Zij die twee keer per week, vier weken aan een stuk, het medicijn toegediend kregen in combinatie met hun normale antidepressiva, gaven aan zich minder depressief en suïcidaal te voelen.
De groep die een placebo kregen, merkte geen veranderingen. Nu zit het medicijn al in zijn derde en laatste testfase, waarin de neusspray wereldwijd getest wordt op 1.700 patiënten voor wie geen enkele behandeling meer werkt. Omdat die fase nog een aantal jaar duurt, probeert Janssen in 2019 de goedkeuring bij de Food and Drug Administration te krijgen. Tegen 2020 zou het product dan op de markt zijn. In de VS, maar ook in Europa.
"Al zullen patiënten het dan niet zomaar in de apotheek kunnen kopen, zoals een gewone neusspray", klinkt het. "De bedoeling is dat het medicijn enkel onder supervisie van een geneeskundige, in het ziekenhuis of bij de dokter, ingenomen kan worden, in sprays van telkens één dosis. Erna wordt de flacon weggegooid, zodat er geen ketamineresten overblijven."
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op zelfmoord1813.be