Zie ginds komt... wéér een Barbie?!

Zes december, Sinterklaasochtend. De geur van een mooie kindertijd, pepernootjes, mandarijntjes en nieuw speelgoed vult de woonkamer. Links Frozen Elsa sing a long, rechts een Hot Wheels Truck, ergens daartussen nog een Paw Patrol strijkkralenset en wat verderop een step en een lichtgevende discobal die het geheel beschijnt als ware het een volgspot. Zoontje met Elsa, dochtertje met truck. Want we zijn genderneutraal. Nog een PlayStation erbij en iedereen blij. Voor eventjes. Want snel volgt de ontnuchtering: heb ik nu alwéér een PlayStation gekregen van de Sint? Het speelgoed vliegt de hoek in en de kinderen grijpen haastig naar hun eigen tablet om te kijken naar YouTubefilmpjes waar getoond wordt hoe je van een petfles een pennenzak maakt.

"Dan lijkt mijn woonkamer op de nieuwste vestiging van Bart Smit, moet ik op zoek gaan naar een lege petfles." Ziedaar het lot van Isa, moeder van een zoon en dochter, zeven en vijf.

Of 12 september, het verjaardagsfeestje van Jelles zoontje, acht jaar. "Een feest met bittere tranen. Het enige wat hij écht wilde, had hij namelijk niet gekregen." Een tweede stuk taart verzachtte het leed, maar de tranen droogden pas echt toen het kind de volgende dag alsnog kreeg wat het wou, mooi verpakt in een wikkeltje van schuld. "Een maand later was de lol eraf. Nu wil hij een hoverboard."

En dan elke woensdag, zwemles van Bart zijn dochter, negen jaar. "Ze haat die zwemles, dus als duwtje in de rug krijgt ze na afloop telkens een klein cadeautje. Een speelgoedje uit de kauwgomballenbak of een mooie pen. Al heeft ze laatst daarbovenop nog inlineskates geëist. Het clubkampioenschap stond voor de deur, ik kon eigenlijk niet anders."

Nog voor ouders zoals Isa, Jelle of Bart zich de vraag kunnen stellen waar het is misgelopen, stellen wij de vraag óf het daadwerkelijk misloopt op die manier.

Gedragstherapeute Marijke Bisschop: "Cadeaus en beloningen spelen een grote rol in de opvoeding van kinderen. Bij feestdagen is het anders, maar doorgaans zouden die beloningen vooral van intrinsieke aard moeten zijn. Een goed rapport kan bijvoorbeeld een nieuwe fiets opleveren. Tof, al draait het dan vaak meer om die fiets dan om dat rapport. En dat is niet de juiste motivatie."

Kinderpsychiater Lieve Swinnen ziet ook het nut van beloningen in, maar geeft er graag een draai aan. "Als je kinderen wil belonen, kan dat ook met sociale beloningen, die veel effectiever zijn dan materiële beloningen. Samen een spelletje spelen, samen naar televisie kijken of naar de speeltuin gaan, betekent vaak meer voor een kind dan het zoveelste speelgoed."

Akkoord, maar is het dan zo een misdaad tegen de menselijkheid om er af en toe toch eens een presentje tussen te gooien, misschien zelfs gewoon omdat het kan? Bisschop vindt van niet. "Als het een uitzondering en niet de regel is. Anders ga je niet meer verwennen maar bederven. Dat is niet nodig, ook al hebben ouders daar vast hun redenen voor. Denk aan het schuldgevoel: door gebrek aan tijd wordt liefde vaak omgezet in cadeaus, zonder verdere aanleiding. Het is niet onlogisch dat kinderen die cadeaus dan als evidenties gaan beschouwen en ze hun waarde verliezen." Het enige wat kinderen meekrijgen bij het zoveelste cadeau lijkt dus de devaluatie der dingen. Ook voor Isa haar kinderen was die petfles hetzelfde waard als hun step. (nvdr: 129,99 euro)

Verwennerij in de ratrace

In het geval van Isa werden nochtans gewoon de regels gevolgd, die overigens best eenvoudig zijn. De kinderen knippen en plakken in de aanloop naar Sinterklaas een hele wenslijst bijeen, vol onschuld en kinderlijke naïviteit. De lijst wordt met wortel, suikerklontjes en flesje bier in de schoen gestoken en terloops wordt, met hoopvolle ogen ten hemel gericht, meegegeven dat vriendjes altijd alles krijgen van de Sint. Daarop wordt er dan door de ouders in versneld tempo naar de dichtstbijzijnde speelgoedwinkel gerend of verder geklikt naar bol.com. Want wat de rest heeft, moeten onze kinderen ook hebben. Niemand wil voor het slapengaan het uitgestoten kind troosten, zeker niet als het uitgestoten wordt omwille van jouw toedoen.

Swinnen: "Er leeft een grote angst onder ouders om kinderen tekort te doen. Niets is te veel en al zeker niet wanneer de middelen er ook zijn, dus gaan we verwennen: verkeerd wennen, aan verkeerde gedragingen, gevoelens, reacties, noem maar op. Nadelig voor het kind en de ontwikkeling, want ze missen daardoor fundamentele lessen. Ze leren bijvoorbeeld niet omgaan met frustraties, leren niet geduldig te zijn of kunnen niet verdragen dat anderen hen niet zo geweldig vinden als hun ouders. Dat kan in het slechtste geval leiden tot een negatief zelfbeeld en verstoord sociaal gedrag, want dat houdt in dat er wederkerigheid is en dat er niet enkel in de ik-vorm gedacht wordt. Iets wat verwende kinderen niet gewoon zijn."

Maar wat als het drama te groot is en je dat ene cadeau dat je kind níét gekregen heeft alsnog wilt kopen, zoals Jelle dat deed bij zijn zoon?

Bisschop: "Als je kind echt triest is en het absoluut niets kan met je cadeau, kan je zeker ruilen. Dan heb je de bal gewoon misgeslagen. Maar als er een pruillip en verwend gedrag is, heeft het pech. Ouders vinden dat vaak zielig en plooien daarom alsnog, maar dat is niet nodig. Dat kind is voorzien van alle basisbehoeften en is gewoon aan het mokken over een cadeau dat iemand met liefde uitgekozen heeft. Laat het een goede les in dankbaarheid zijn en maak duidelijk dat een mens niet altijd zijn zin krijgt."

Oh nee, weer een feestje

Jelle, Isa en Bart, noch hun kinderen of die van u, zijn echter helemaal verloren. Iedereen kan tot bezinning komen en dat ene ding doen wat soms eerder een noodgreep lijkt in plaats van een vanzelfsprekendheid: praten. Bisschop: "Gooi het gewoon op tafel in een dialoog, niet in een monoloog. Laat je kinderen meedenken en stel hen de juiste vragen. Wat vinden ze eigenlijk van hun speelgoed? Spelen ze er vaak mee? Wat ontbreekt er nog? Wat hebben de vriendjes? Wijs hen op een cadeau dat ze ooit heel graag wilden maar dat nu stof staat te vangen, en laat hen zo zelf tot conclusies komen. Laat ze eens opnoemen wat ze wel al allemaal hebben! Dan zijn het toch wel geluksvogels. Je kan systeempjes opzetten waar ze speelgoed doorgeven aan liefdadigheidsorganisaties en je kan hen leren sparen voor iets, om hen een notie van waarde bij te brengen. Maar bij Sinterklaas gelden natuurlijk andere regels, want daar beslist de Sint en niet de ouders. Leg dan maar eens uit dat de Sint jouw kind veroordeelt tot inbinden en het weggeven van speelgoed, terwijl de anderen wel nog overladen worden met speelgoed. Ze zijn toch braaf geweest?"

Tot zover dus het kind, maar wat met de omgeving? Elke ouder ziet ieder jaar hetzelfde gebeuren bij verjaardagsfeestjes: er wordt een hoop mooi verpakte, goedbedoelde rommel het feestje binnen gestouwd, waar eigenlijk niemand wat mee kan. De oplossing daarvoor kan liggen in het maken van afspraken, meent Bisschop: "Overleg met je omgeving en met het kind. Praat over wat hij of zij graag cadeau zou krijgen en laat het mee zoeken naar manieren om dat te verkrijgen. Is het een duur cadeau? Vraag dan aan iedereen om wat geld te storten voor dat cadeau. Hetzelfde met die verjaardagsfeestjes. Je mag gerust op de uitnodiging schrijven dat jullie zelf voor de cadeautjes zorgen en dat er gespaard wordt voor een nieuwe fiets. Zet er een prentje bij van zo'n fiets en de mensen zullen blij zijn dat ze met hun cadeau ergens aan kunnen bijdragen."

Los van de druk die iedereen zichzelf oplegt, is er ook nog eens een hele maatschappij die handig inspeelt op het gemoed van ouders en kroost, met een overload aan reclamefoldertjes en spam op televisie. Je moet maar een keer bladeren door een willekeurig reclamefoldertje en het is al prijs. Op de Barbie-pagina in de folder van een speelgoedwinkel is alles 'bekend van tv' en staat in vette letters dat wat kinderen willen horen en ouders willen roepen: You can be anything! Uitroepteken! Van regenboogzeemeermin tot dito prinses. Durf dromen en denk groot! Durf je kind dit te weigeren en word zo de ouder die meer dan een heel toekomstbeeld fnuikt! Want dat is je lot als je niet meedraait in de overconsumerende mallemolen. Er staat nog net niet op elke pagina dat het geluk van je kinderen afhangt van de hoeveelheid spullen die ze hebben. Materialisme for president en een verknipt kind met de verscheurde verpakking bij het afval. Of niet?

Maakt speelgoed gelukkiger?

Onderzoek van sociologe Sanne Opree van de Universiteit van Amsterdam toonde dat materialisme bij kinderen niet noodzakelijk hoeft te leiden tot ontevredenheid. Haar onderzoek focuste vooral op de invloed van reclame op kinderen en de verhouding tussen materialisme en geluk. De conclusie: materialistische kinderen zijn niet ongelukkiger dan niet materialistische kinderen. Maar, kinderen die zich niet gelukkig voelen worden wel materialistischer. Zij hopen en denken hun geluk te vergroten naarmate ze meer spullen hebben, want dat doet de reclame ook uitschijnen. Hun geluk ligt daar, in de boekjes en op televisie, gewoon voor het grijpen. Al zal de realiteit hen vrij tot zeer snel inhalen wanneer blijkt dat de nieuwste Barbie-pop niets wezenlijks verandert aan hun bestaan op deze aardkloot.

Voor volwassenen kwamen er andere resultaten uit de bus. Bij volwassenen leidt materialisme wel tot een ongelukkiger leven, net omdat ze hun grote behoefte aan spullen vaak niet kunnen vervullen. Op die manier zitten ze constant met een ongenoegen en het gevoel dat ze niet kunnen hebben wat ze echt willen. En ook daar zit weer die kronkel in het sociaal gedrag: mensen die veel om spullen geven, geven minder om andere mensen en kunnen zo dus ook geen diepgaande relaties opbouwen of onderhouden. Ook niet bepaald wat je je kind wou geven toen je dat cadeautje liet inpakken.

En tegelijk wordt het moeilijk om hen daar echt blij mee te maken. De vraag die zich met grote strik errond aandient: kun je hen te véél cadeaus geven?

Ontwennen went

Minderen met cadeaus doe je stap voor stap. Stop alvast met het geven van vrijblijvende cadeaus en zet een spaarsysteem op, of laat klusjes uitvoeren in ruil voor een beloning.

Als de drang om je liefde te uiten te groot wordt, is het ook een kleine moeite om je te engageren tot een sociale beloning: tijd doorbrengen met je kind.

Communiceer duidelijk en leg uit aan je kroost dat het er anders aan toe zal gaan. Vermeld daarbij vooral ook waarom. (Geheugensteuntje: omdat volwassenen ook niet zomaar alles in de schoot geworpen krijgen.) Voor wat hoort wat.

Wees consequent. Verandering is vaak een kwestie van volhouden.

Als je kinderen moeilijk gaan doen en zich gedragen alsof jullie in het meest achtergestelde gebied ter wereld wonen, kun je hen wijzen op wat ze wél hebben.

Ga opvoeden in plaats van verwennen. Leer kinderen hoe ze hun wensen kunnen vervullen en maak duidelijk dat een mens nu eenmaal af en toe tegen een muur botst.