Veilig gevoel achter sterke man
Terwijl Europa en de VS met stijgende zorgen kijken naar het repressieve optreden van president Erdogan na de mislukte coup van twee weken geleden, lijkt de bevolking in Turkije massaal achter hem te staan. Wat zien de Turken in hem dat 'wij met onze westerse bril op' niet begrijpen?
De Turken hebben de couppoging van 15 juli ervaren als een aanval op hun bestaan. "Mensen zijn echt woedend", zegt Sumru Saltug, hoogleraar economie aan Koc Universiteit in Istanbul. "Mensen voelen zich bedreigd in hun veiligheid, hun leefstijl en in hun welvaart. Die vrees is terecht want als de coup zou zijn geslaagd, zou het in alle opzichten rampzalig hebben uitgepakt. Nog los van de politieke chaos die zou zijn ontstaan: in economisch, democratisch en sociaal opzicht zouden we decennia zijn teruggeworpen in de tijd."
Volgens econome Saltug is het daarom geen wonder dat het volk pal achter de regering staat. "Niet alleen de nationalisten, maar ook seculieren en wij intellectuelen delen in die volkswoede. Niemand wilde deze staatsgreep. We vragen ons allen af wat die bevoorrechte generaals bezielde om ons parlement aan te vallen en honderden onschuldige burgers en agenten te doden?"
"Het land verkeert in shock", zegt ook de linkse socioloog Ferhat Kentel van de Sehir Universiteit in Istanbul. "Na alle aanslagen van de afgelopen tijd, van Koerden of van IS, is een staatsgreep daar bovenop beleefd als een traumatiserende ervaring. Niemand weet meer wie hij kan vertrouwen, nu het gevaar ook van binnenuit kan komen."
Met zijn autocratische optreden en nationalistische propaganda probeert Erdogan dat vertrouwen te herstellen. "Hij wil eenheid binnen de partij uitstralen en het volk weer verbinden. In de ontstane onzekerheid schaart het volk zich graag achter een sterke man", zegt Kentel.
Sommigen sluiten overigens niet uit dat Erdogan de militaire coup zelf heeft geënsceneerd: de échte staatsgreep - die van Erdogan - zou volgens critici nu gaande zijn.
Nationalisme als remedie
De dictatoriale manier waarop Erdogan sinds vorige week ruim 65.000 'disloyale' rechters, onderwijzers, militairen, ambtenaren en journalisten op non-actief heeft gesteld, baart niet alleen het Westen grote zorgen. Ook in Turkije bezien mensen de ontwikkelingen met vrees.
Kentel: "We zien dat Erdogan de coup aangrijpt om zijn macht te versterken. Het is een begrijpelijke reflex, maar deze regering moet oppassen met het zaaien van verdeeldheid. In een radicaal gepolariseerde samenleving is een burgeroorlog niet ver weg. Als je mensen maar genoeg provoceert, afstoot en boos maakt, zijn ze bereid tot alles."
De roep om polarisatie tegen te gaan, vindt tot nog toe geen gehoor. In de 'heksenjacht' op aanhangers van de islamitische geleerde Fethullah Gülen, die door het Turkse bewind als aanstichter van de coup wordt beschouwd, worden ook andere 'vijanden van de staat' niet gespaard. Zo zijn alle academici en activisten die een petitie hebben ondertekend waarin het geweld van de regering tegen de Koerden wordt veroordeeld, geschorst of opgepakt in de zuiveringen van afgelopen weken.
Toch heerst in Turkije veel begrip voor de zuiveringen. Veel Turken wijzen erop dat de mensen die nu politiek worden geschorst of ontslagen, daar destijds ook om politieke redenen zijn neergezet. Bovendien zijn Turken gewend aan de harde hand waarmee de eenheid in het land wordt bewaard. Al sinds de oprichting van de seculiere republiek door Atatürk gaan nationalisme en onderdrukking - van bijvoorbeeld Koerden of Armeniërs - hand in de hand. In tijden van crisis is nationalisme nu eenmaal een veilige uitweg. Daar hoort een sterke overheid bij. De activistische academici die nu zijn opgepakt, gingen gewoon een stap te ver met de beschuldiging in de petitie van 'moord op de Koerden', zo vindt bijvoorbeeld econome Saltug.
Tegelijkertijd probeert Erdogan uit alle macht eenheid en verzoening uit te stralen. En dat werkt, getuige de massale steunbetuigingen op straat. Zo duikt de onlangs afgezette ex-premier Ahmet Davutoglu ineens weer veelvuldig op naast Erdogan om uit te stralen dat alle neuzen binnen de AKP nog steeds dezelfde kant op staan. De afgelopen weken probeerde Erdogan een front te vormen met de oppositie, waarbij hij hen nadrukkelijk bedankte voor hun steun voor het neerslaan van de coup en uitnodigde voor crisisberaad. De Koerdische oppositiepartij HDP werd niet uitgenodigd.
Europa kan even wachten
Met de ongekende zuiveringsactie, het opsluiten van journalisten en politieke tegenstanders en dreigementen over herinvoering van de doodstraf lijkt Erdogan Europa bewust te willen provoceren. In Europese media wordt Erdogan vooral neergezet als een paranoïde dictator die zijn hand overspeelt, elders in de wereld zoekt men de verklaring in pragmatisme.
"Nationale eenheid is nu even belangrijker dan de vriendschap met Europa", zo verklaart socioloog Kentel de onverstoorbaarheid waarmee Erdogan zijn zuiveringsactie voortzet. Hij trekt zich dus nu niets aan van kritiek van westerse bondgenoten, zeker niet nu hij van die kant maar lauwe steunbetuigingen heeft gekregen rond de couppoging.