Beste Bart, bespaar ons uw volksverlakkerij

De burgemeester van Antwerpen, Bart De Wever, wil dat we het voorbeeld van de Griekse veldheer Xenophon volgen en met vuur onze democratie verdedigen tegen het islamfundamentalisme. (DM 30/7) Dat lijkt op de taal van een sterke leider, maar eigenlijk is het een erg kleinmoedig discours. Met een retorische truc werpt De Wever zichzelf op als de leider tegen het kwaad, reduceert hij de strijd tot die van de ordediensten en laat hij het volstrekt na om uit te leggen hoe wij, burgers, dan werkelijk front moeten vormen, hoe we onze democratie effectief sterker kunnen maken. Hij roept om oorlog, maar eigenlijk laat hij de samenleving verder wegteren in haar gezapigheid. Demagogie, noemden de Grieken dat, volksverlakkerij.

Maar laat me beginnen met Bart De Wever bij te treden: onze samenleving is superieur. Zij is verre van volmaakt, maar ik ken geen enkele andere samenleving waar het zo goed leven is. Ikzelf heb er veel aan te danken: de mogelijkheid om zonder rijke ouders te studeren, de genereuze steun voor mijn doctoraat, stukjes als deze kunnen schrijven zonder censuur, de zekerheid dat mijn gezin zorg krijgt als dat nodig is, het genieten van haar culturele rijkdom... Hoe meer ik reisde, hoe meer ik besefte dat we die samenleving moeten koesteren, moeten bouwen op de verdiensten van onze ouders om een betere samenleving achter te laten aan onze eigen kinderen. Net dat maakt me zo kwaad als politici de aandacht afleiden met schaduwboksen.

Het islamfundamentalisme is een veiligheidsprobleem, zeer zeker, maar het is niet de oorzaak van onze maatschappelijke achteruitgang. Wat is de oorzaak van de verloedering van onze democratie: het islamfundamentalisme of het slinkende vertrouwen in onze leiders en de afnemende belangstelling in de politiek?

Wat is de oorzaak van het verdwijnen van jobs: de pakweg 15.000 Syriërs in ons land of dat we ons door onze hang naar goedkoop laten wegmarginaliseren door robots en moderne slaven in Azië? Wat is de oorzaak van de genderongelijkheid: de profetieën van Mohammed of het glazen plafond en de toenemende druk op ons gezinsleven? Wat is de oorzaak van ons culturele verval: de halalslagerij om de hoek of het feit dat we als krankzinnigen achter een Pokémon aanrennen?

Schrikwekkend keerpunt

Bart De Wever verwijst een aantal keren naar de rede als één van de bouwstenen van de samenleving. Waarom dan de feiten miskennen? Uit niets blijkt dat moslims het moeilijk hebben met het zogenoemde verlicht burgerschap. De European Social Survey zet de attitudes van Europese moslims af tegenover die van christenen. Het enige belangrijke verschil zit in de houding tegenover homo's. Waar slechts 33 procent van de moslims vindt dat homo's mogen leven zoals ze willen, is dat 57 procent bij de christenen.

Voor wat steun voor democratie betreft is dat 79 tegenover 76 procent, voor steun voor het principe van gelijkwaardigheid tussen mensen is dat 85 tegenover 76 procent, voor het belang dat mensen elkaar proberen te begrijpen 71 tegenover 62 procent. De meerderheid van de moslimgemeenschap lijkt dus redelijk verknocht aan een aantal van onze kernwaarden.

Begrijp me niet verkeerd: er bestaat een groot risico dat we nog harder worden getroffen door de onveiligheid in onze achtertuin, door islamfundamentalisme en allerlei vormen van radicalisme. Ik heb het nog gezegd: we zijn eigenlijk nog niet bang genoeg voor wat ons boven het hoofd hangt. De wereld staat op een schrikwekkend keerpunt. Maar de verantwoordelijkheid voor onze zwakte buiten onszelf leggen en de oplossing voor het maatschappelijk verval gelijkschakelen aan een strijd tegen islamfundamentalisme, is verkeerd.

Als Bart de Wever zijn klassieken echt goed kende, zou hij dat moeten weten. Plato en Livius: beiden wezen ze naar zelfgenoegzaamheid, decadentie en fragmentatie als oorzaken van verval. Meer dan de sterkte van het islamfundamentalisme is het de zwakte van onze samenleving die zorgen baart.

We moeten respect tonen voor de veiligheidsdiensten die ons proberen te beschermen tegen terreur, zoals dit weekend bij een succesvolle politieoperatie in Wallonië. Nog belangrijker echter is de waarden die de terroristen aanvallen stelliger uit te dragen, door ons te informeren, te reflecteren over wat goed en slecht is, tijd te investeren in opvoeding of in het verenigingsleven en vooral door na te denken hoe we door onze keuzes, onze stem, onze arbeid en onze uitgaven kunnen bouwen aan een sterke samenleving. Daar zou een echte leider op moeten wijzen, zoals John F. Kennedy deed met de onsterfelijke woorden: "Vraag niet wat je land voor je kan doen, maar wat jij voor je land kunt doen."

Wij, u en ik, zijn de democratie. Wij kunnen ze sterker maken. Tot slot: Xenophon, die De Wever naar voren schuift als rolmodel, vocht als huurling voor de Perzen, niet voor Athene. Xenophon voelde meer voor de harde hand van de Perzische heerser Cyrus de Grote dan voor de democratie van zijn vaderland.