Golf van angst rolt over Turkije

Turken vrezen niet alleen voor hun baan, maar ook voor bedreigingen door regeringsgezinde landgenoten. "Mensen zijn als de dood om te praten", zegt Lama Fakih van Amnesty International vanuit Istanbul.

Ook in het Westen willen Turkse academici en prominenten geen commentaar geven op de zuiveringsoperatie en de noodtoestand, waarmee nu ook het parlement gistermiddag met een grote meerderheid (356 voor, 115 tegen) heeft ingestemd.

Eerder op de dag zei de Turkse vicepremier Numan Kurtulmus dat vanwege de noodtoestand het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens in Turkije wordt opgeschort. Dit bevestigt de vrees van mensenrechtenorganisaties als Amnesty International (AI) en Human Rights Watch (HRW) dat Turkije de noodtoestand aanwendt om opgepakte ambtenaren, militairen en academici langer zonder aanklacht, proces of rechtsbijstand vast te kunnen houden.

Het Europees mensenrechtenverdrag beschermt burgers onder meer tegen de doodstraf, martelingen en onrechtmatige detentie. "Niemand kan dat zomaar unilateraal opzeggen", zegt Emma Sinclair-Webb, onderzoekster voor HRW in Istanbul. "Daarvoor moet je eerst een verzoek indienen bij de Raad van Europa."

Volgens de Turkse wet mogen burgers niet langer dan vier dagen in detentie verblijven zonder aanklacht. De noodtoestand biedt het regime de mogelijkheid die periode op te rekken. De regering kan nu bijvoorbeeld ook een avondklok instellen, huiszoekingen verrichten of organisaties of bijeenkomsten verbieden. De protestmars die de oppositie zondag op het Taksimplein in Istanbul heeft gepland zal een testcase zijn voor hoe de regering met de noodtoestand omspringt, zo melden diverse media waaronder de Amerikaanse nieuwszender CNN.

Samenscholing

De Turkse regering blijft benadrukken dat de noodtoestand bedoeld is om de orde én de democratie te herstellen en dat er geen sprake is van verbod van samenscholing of vrijheid van meningsuiting. Opgepakte en geschorste ambtenaren zullen een eerlijk proces krijgen en de mogelijkheid in beroep te gaan tegen de uitspraak. "Het zal niet zo repressief zijn als in het verleden", zo zei vicepremier Mehmet Simsek gisteren volgens persbureaus AP en Reuters. Ook zei hij dat het niet langer dan zes weken hoeft te duren. Hij vergeleek de manier waarop Turkije de noodtoestand zal inzetten op "hoe Frankrijk en onze andere bondgenoten dat doen".

Simsek zei ook dat het land niet zal lijden onder de grootschalige zuiveringsoperatie omdat het land genoeg gekwalificeerde mensen heeft: 3 miljoen ambtenaren, 4 miljoen andere publieke werknemers en 1 miljoen onderwijzers. Maar Turkije-kenner Erik-Jan Zürcher, verbonden aan de Universiteit Leiden, betwijfelt dit. "Ik denk niet dat de rechterlijke macht nu naar behoren kan functioneren."

Zeker een vijfde van de rechters en openbare aanklagers is ontslagen of geschorst. "Al sinds 2013 werden rechters die niet in de smaak vielen bij de AK-partij, bij gevoelige zaken overgeplaatst", zegt Zürcher. "Maar de massaliteit van deze zuivering is ongekend."

Zürcher zelf, een criticus van het Erdogan-regime die onlangs uit protest een hoge Turkse onderscheiding inleverde, zegt dat hij het land voorlopig niet durft te bezoeken. "Ik ben bang dat ik dan word gearresteerd." Ook andere Turkse Nederlanders durven niet meer terug. Veel mensen zouden zwijgen om familieleden te beschermen tegen represailles.

Zo heeft een tweet van Veysel Taskin, een prominent lid van Trabzonspor, een van de grootste voetbalclubs van Turkije, grote onrust veroorzaakt. Taskin schreef op Twitter dat "de eigendommen en vrouwen van de disloyale coupplegers beschouwd moeten worden als oorlogs- buit".

Geweld tegen vrouwen

Volgens Redding, een online-mediadochter van USA Today die de tweet wereldkundig maakte, is het geweld jegens vrouwen sinds de coup toegenomen. Zo zou een video circuleren waarbij een politieagent tijdens een verhoor met een vermeende couppleger vroeg of hij een dochter had en dan dreigen dat hij haar "zal nemen".

Veel Turkse academici en docenten vieren op dit moment vakantie aan de Turkse kust. Een groot aantal ontving naar verluidt per mail of sms een ontslagbericht of het verzoek een ontslag in te dienen. Sommige leraren zouden nog niets eens weten dat ze zijn geschorst omdat de scholen dicht zijn. De gevolgen zijn nog niet te overzien. Volgens Lama Fakih van Amnesty krijgen de meeste mensen wel een salaris uitbetaald gedurende hun opschorting. "Maar of dat ook geldt als ze zijn gedetineerd, weten wij ook nog niet."