Davos breekt zich het hoofd over de vierde industriële revolutie

De witte sneeuwtoppen in Davos stralen rust uit. Aan de voet van die bergen is het evenwel een drukte vanjewelste. Dit jaar telt het World Economic Forum (WEF) 2.500 deelnemers die in 300 sessies over de economie en de wereldpolitiek praten. Onder voogdij van de eminente Klaus Schwab, de oprichter van het WEF, buigen die wereldleiders zich over de thema's die ons leven in de nabije toekomst zullen beheersen.

Voor wie bedenkingen heeft bij de themakeuzes die Schwab uitdoktert en via panelgesprekken in vele facetten bespreekbaar maakt, is het niet slecht om even terug te blikken. Vorig jaar stonden de geopolitieke onzekerheden hoog op de informele agenda. Onder de titel 'The New Global Context' werden allerhande mogelijke fricties besproken. De opkomst van de terreurdreiging was toen nog geen dagelijks nieuwsbericht. Ook de toenemende ongelijkheid was al een thema nog voor de inmiddels bekende rockster-econoom Thomas Piketty zijn bestseller Kapitaal in de 21ste eeuw wereldkundig maakte.

In de wandelgangen gaat het deze keer ongetwijfeld ook over de vluchtelingencrisis, de aanpak van terrorisme en klimaatverandering.

Fusie van technologieën

Het World Economic Forum heeft bijgevolg een opmerkelijke status als aanbrenger van vernieuwende inzichten bij de mondiale elite. Dit jaar lijkt het thema groots, tot bijna grotesk. Het claimen van de komst van de vierde industriële revolutie vergt lef.

Aan de vooravond van het 46ste WEF schreef Klaus Schwab een boek met dat thema. In The Fourth Industrial Revolution, en in de talloze essays voorafgaand aan de mondiale top, slalomt Schwab door de nieuwe technologieën van kunstmatige intelligentie, robotica, internet of things, autonome voertuigen, 3D-printing, biotechnologie, enzovoort. Zijn argument is dat de samenloop van al deze technologieën de vierde industriële revolutie in zich draagt, waarmee Schwab meteen ook het thema van Davos samenvat.

Wie spreekt over de vierde industriële revolutie kan niet zonder de drie voorafgaande. Schwab definieert die als volgt: de eerste industriële revolutie gebruikt water en stoomenergie om de productie te mechaniseren. De tweede gebruikte elektrische energie om massaproductie mogelijk te maken. De derde gebruikte elektronica en informatietechnologie om de productie te automatiseren.

De vierde lijkt misschien op een doorslagje van de derde, met de digitale revolutie. Maar dan vergissen we ons schromelijk, meent Schwab. Die vierde industriële revolutie wordt immers gekenmerkt door een fusie van technologieën, die de grenzen doet vervagen tussen de fysieke, digitale en biologische gebieden. Maar wat meer is: de omvang, de snelheid en de impact van de versmelting van die nieuwste technologieën maken haar tot een mix die een eigen revolutie verdient.

In de woorden van Schwab: "De veranderingen zijn zo diep en ingrijpend dat, vanuit het perspectief van de menselijke geschiedenis, er nooit een periode van grotere belofte of potentieel gevaar is geweest."

Cyberwapens

Gevaar zegt u? Eerder deze week al loste het WEF een schot voor de boeg met het rapport over de bedreiging die uitgaat van de robotisering op de arbeidsmarkt. Volgens de studie kunnen de veranderingen de komende maanden tot 7,1 miljoen jobs kosten, terwijl er maar 2,1 miljoen nieuwe banen zouden bijkomen. Er is met andere woorden doelgerichte actie nodig om deze transitie te begeleiden. Het World Economic Forum wil alvast met dit pamflet het debat voor open verklaren.

En dat is net wat Schwab wil bereiken. Hij beschrijft overigens een flink aantal van deze potentiële gevaren. De geschiedenis van oorlog en internationale veiligheid loopt immers parallel met de geschiedenis van de technologische innovatie.

Andere gevaren zijn: de ongelijke verdeling van de buit van de technologische vooruitgang en de dreiging van massale werkloosheid; het potentiële misbruik van robotica, genetische manipulatie en cyberwapens; tot de verstoring van de vele gevestigde bedrijven. Disruptie in al haar geledingen.

Zo merkt hij op dat Uber, 's werelds grootste taxibedrijf, zelf geen voertuigen bezit. Dat Facebook, als populairste mediamerk, zelf geen inhoud schept. Alibaba, de grootste en (naar beurswaarde gemeten) waardevolste retailer, heeft geen stockinventaris, of - nog eentje om het af te leren - Airbnb, de grootste accommodatieverschaffer, bezit zelf geen onroerend goed.

In het aanschijn van een dergelijke creatieve destructie is de gemiddelde levensduur van een beursbedrijf al gedaald van ongeveer 60 jaar tot nog maar 18 jaar, analyseert Schwab.

Gevestigde bedrijven moeten dus zeer snel de vierde industriële revolutie gaan omarmen, willen ze er niet zelf door vernietigd worden.

Maar ook voor de beleidsmakers vergt dit een heel andere aanpak. Terwijl ze vroeger nog de tijd hadden om een specifieke kwestie te bestuderen en de ontwikkeling in een passend regelgevingskader te gieten, is die luxe nu voorbij.

Aangezien deze vierde industriële revolutie gekenmerkt wordt door een razendsnel tempo van evoluties, zijn de veranderingen en de effecten even ingrijpend. Wetgevers en toezichthouders worden als nooit voorheen uitgedaagd, om niet continu achter de feiten aan te hollen. Het dwingt ons om onze morele en ethische grenzen te herdefiniëren.

Medicijnen op maat

Gelukkig zijn er ook nog de beloftes. De vierde industriële revolutie staat immers ook synoniem voor de empowerment van de economisch uitgeslotenen van deze wereld, door de vlotte toegang tot digitale netwerken, zo schrijft Schwab.

De vierde industriële revolutie heeft de potentie om individuen en gemeenschappen te versterken, want ze creëert nieuwe kansen voor economische, sociale en persoonlijke ontwikkeling. Transport en communicatiekosten zullen dalen, en de kosten van internationale handel zullen afnemen. Dat alles moet nieuwe markten openen en zorgen voor economische groei. Ook een verhoogde efficiëntie van organisaties, of het ontwikkelen van geneesmiddelen op maat van individuele patiënten, behoort tot de mogelijkheden. En - waarom niet - misschien zelfs een technologische oplossing voor de klimaatverandering.

Bovendien, en allicht nog een van de belangrijkste conclusies die Schwab trekt, is dat noch de technologie, noch de verstoring die daarmee gepaard gaat, uitgaat van een exogene kracht, waarover de mens geen controle heeft. "We zijn niet beperkt door een binaire keuze tussen acceptatie en afwijzing. Integendeel, de beslissingen die we elke dag nemen, begeleiden de technologische vooruitgang. Fundamenteel zorgt technologie ervoor dat er enkel instrumenten worden gemaakt door mensen voor mensen. We moeten dit in het achterhoofd houden en erover waken dat onze innovaties en technologieën ten dienste blijven staan van de mens."

Geen sinecure, beseft ook Schwab. Technologie is een van de belangrijkste redenen waarom de inkomens zijn gestagneerd of zelfs afgenomen. In landen met hoge inkomens is de vraag naar hooggeschoolde werknemers toegenomen, terwijl de vraag naar werknemers met een lagere opleiding en lagere vaardigheden is afgenomen. Het resultaat is een arbeidsmarkt met een sterke vraag naar zeer hoge en zeer lage profielen, met een uitholling van het midden als gevolg.

Culturele renaissance

Dit helpt verklaren waarom zoveel werknemers gedesillusioneerd zijn en bang zijn dat hun eigen reële inkomens en die van hun kinderen zullen stagneren. Het helpt ook verklaren waarom de middenklasse over de hele wereld steeds meer kampt met een doordringend gevoel van onvrede en oneerlijkheid.

"Een The winner takes it all-economie die slechts beperkte toegang tot de middenklasse biedt, is een recept voor democratische malaise en verwaarlozing", beseft de WEF-stichter.

De conclusie van het boek volgt dan ook in grote mate de klassieke WEF-formule. De problemen kunnen we aan, zolang alle partijen samenwerken. Sterker zelfs: Schwab hecht een sterk geloof in de vierde industriële revolutie als de katalysator van een nieuwe culturele renaissance.

De heren en dames in Davos weten alvast welke immense opdracht hen te wachten staat.

Klaus Schwab, The Fourth Industrial Revolution, $8,99 bij Amazon.com.