Direct naar artikelinhoud

Van perfect drukmiddel tot pure chantage

Moeten wilde stakingen verboden worden? 'Laat ons de last niet altijd overdrijven', zegt vakbondsspecialist Geert Van Goethem (UGent). 'Er waren nooit minder stakingen en ze duurden nooit zo kort.'

Iedereen heeft het al eens meegemaakt. Na een lange werkdag en een sprint naar het station staat er plots opvallend veel rood op de aankondigingsborden. De stationsomroeper brengt het slechte nieuws: "Door een werkonderbreking rijden er geen treinen." Vloeken...

Zeker als je de statistieken er vervolgens bijhaalt. Sinds 2007 legde het spoorwegpersoneel 56 keer het werk onverwacht neer. Een gemiddelde van acht wilde stakingen per jaar. Bij Bpost ligt het gemiddelde nog een stuk hoger, bij Belgacom wat lager.

In het parlement proberen de rechtse partijen nu definitief een einde te maken aan deze wilde stakingen. Open Vld, CD&V en N-VA hebben een wetsvoorstel goedgekeurd dat de NMBS, Bpost, De Lijn en alle andere overheidsbedrijven verplicht om steeds in een minimale dienstverlening te voorzien. Wie alsnog spontaan staakt, riskeert een schadevergoeding te moeten betalen.

De uitleg van liberaal Nele Lijnen: "Deze stakingen gijzelen mensen die bijvoorbeeld naar hun werk moeten. Dat is onaanvaardbaar en treft vaak diegene die geen andere opties hebben om zich te verplaatsen."

Grote kans op succes

Vraag is of we allemaal niet wat minder moeten vloeken omdat er zoiets bestaat als wilde stakingen. Jawel minder. Want is dit stakingswapen niet nodig om doorbraken te forceren in onze maatschappij?

Geert Van Goethem, professor aan de UGent en directeur van het Instituut voor Sociale Geschiedenis, zegt allereerst dat het effect van wilde stakingen duidelijk is. "Elk onderzoek leert dat de eisen van 'wildstakers' vaak ingewilligd worden. Zeker bij de overheidsdiensten. Zelfs kleine groepen boeken relatief gemakkelijk succes. Dat is ook niet zo verbazend. Als in een station in Bergen tien mensen het werk neerleggen, draait heel het spoornet in de soep."

Toch vindt Van Goethem het verkeerd om wilde stakingen bij wet te verbieden. Hij ontkent niet dat er soms te snel een piket wordt opgetrokken. Maar het belang van het stakingsrecht is niet te onderschatten, benadrukt de professor. In een adem noemt hij de staking van 1932: het perfecte, geslaagde voorbeeld.

In de zomer van dat jaar wordt heel het land overspoeld door spontane werkonderbrekingen tegen de deflatiepolitiek van de regering. België raakt verstrikt in een spiraal van dalende lonen en dalende koopkracht. In de Borinage betogen mijnwerkersvrouwen onder spandoeken met de slogan 'Autant la mort, que la faim des enfants' (Liever de dood, dan hongerige kinderen). De rijkswacht patrouilleert voor de ministeries met lichte pantserwagens en mitrailleurs. Alle bruggen, telefooncentrales, viaducten worden bewaakt. Er wordt net geen staat van beleg afgekondigd.

'De grote zomerstaking' duurt goed zes weken. Uiteindelijk zorgt ze ervoor dat de regering, wel pas na enkele jaren, het roer volledig omgooit en voor een investeringspolitiek kiest tegen de economische crisis.

Maar ook recent zijn er voorbeelden genoeg van acties die de politici, media en het publiek met hun neus op de feiten drukken. Denk aan de acties bij de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB, nadat een van de medewerkers wordt doodgeslagen door een agressieve man in 2011. Na enkele dagen verkeersellende in de hoofdstad beslist de regering om extra politiekrachten vrij te maken.

We moeten de last van wilde stakingen trouwens niet steevast overdrijven, vervolgt Van Goethem. "Er zijn minder stakingen dan ooit. En ze duren alsmaar minder lang." Halfweg de vorige eeuw was het zowat elke dag wel ergens prijs. En toen hielden ze hun actie weken, soms maanden uit. Daartegen is een avond vruchteloos op een trein wachten peanuts.

Strafbaar?

Kunnen wilde stakingen überhaupt wel verboden worden. Zijn die niet per definitie illegaal? De vakbonden antwoorden 'nee'. Er bestaat een protocolakkoord om spanningen binnen de bedrijven te ontmijnen en dat werkt goed, vertelt Jean Pierre Goossens, de topman van de rode spoorbond. "Als er spontane stakingen zijn, zijn die het gevolg van agressies of werkdruk. De politiek zou beter hiervoor extra middelen vrijmaken."

Werkgeversorganisaties antwoorden resoluut 'ja'. "Wilde stakingen zijn strafbaar", kopt een recent persbericht van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO).

Specialist in arbeidsrecht Kris De Schutter van advocatenkantoor Loyens & Loeff probeert scheidsrechter te spelen. "Mensen hebben het recht om te staken, of anders gezegd, om niet te werken. Staken is een recht dat door zowel internationale als Europese rechtsspraak bekrachtigd wordt en dat je niet in twijfel kunt trekken."

Volgens De Schutter mag een staking zorgen voor een zekere (economische) last voor de werkgever omdat het nu eenmaal een drukkingsmiddel is. Maar de last moet wel redelijk blijven. Staken is een recht maar je mag het niet misbruiken. "Een wilde staking is dus moeilijk te beoordelen. In de meeste cao's wordt bepaald dat stakingen op voorhand aangekondigd moeten worden. Die afspraken zijn bindend voor de vakbonden. Maar voor een individuele werknemer ligt dat anders. Opnieuw: iedereen mag, met een gegronde reden, stoppen met werken. Zo'n mensenrecht gaat boven een cao."

Een schadevergoeding eisen van wildstakers, zoals de rechtse partijen voorstellen, vindt De Schutter sowieso geen goed idee. "Werkgevers moeten beschermd worden tegen onbezonnen stakingen, bijvoorbeeld tegen werknemers die elk overleg zomaar weigeren en voor het minste stoppen met werken. Maar schadevergoedingen in wetten gieten lijkt me niet slim. Voor werkgevers is actie nemen ook niet evident: het blijft je eigen personeel, waar je later nog mee rond de tafel moet zitten. Nu spreek ik tegen mijn eigen winkel, maar een oplossing zoeken voor de rechtbank is lang niet altijd de beste keuze."

Professor Van Goethem denkt dat schadeclaims in de praktijk niet afdwingbaar zijn. In België hebben de vakbonden namelijk geen rechtspersoonlijkheid. Ze kunnen niet voor een rechter gedaagd worden. Iets wat in Nederland bijvoorbeeld wel kan. Bij onze noorderburen worden regelmatig stakingen verboden door een rechter.

Nog dit: in China zijn wilde stakingen dagelijkse kost. Aangezien de vakbonden er deel van het regime uitmaken, hebben werknemers geen andere keus dan zelf het werk neer te leggen. Met steeds meer succes ook. Grootschalige stakingen in de industrie zorgen de laatste jaren stilletjesaan voor hogere lonen en verbeterde arbeidsvoorwaarden.