Terrorist à l'improviste
De zomer van 2016 is die van de aanslagen door individuen of hoogstens duo's. Zonder doordacht plan zoals in Brussel en Parijs, en al helemaal van een andere orde dan nine eleven. 'IS heeft het martelaarschap bereikbaarder gemaakt.'
De aanslag op het World Trade Center in 2001 werd bijna drie jaar lang voorbereid. Ook de aanslagen op treinstellen in Madrid en op de metro in Londen vroegen een voorbereiding van militaire precisie. Net als deze Al Qaida-aanslagen, zijn ook die van IS in Zaventem, Brussel en Parijs beraamd door hechte en uitgebreide terreurcellen, waarvan de leden elkaar vaak al hun hele leven kenden.
De afgelopen maanden gaat het daarentegen om terroristen die vooral alleen handelen en niet tot de tanden toe bewapend zijn. Hoe dramatisch het ook is voor de betrokkenen en hun families, met uitzondering van Nice maken ze weinig slachtoffers.
"De zenuwen staan nu zo gespannen, dat zelfs een beperkt aantal gewonden veel indruk maakt", zegt Elke Devroe, professor aan het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. "IS wil wegen op onze samenleving en ons zo veel mogelijk uit balans brengen. Ook al lijken het kleine aanslagen, ze zijn relatief gezien even succesvol."
"In zekere zin kijkt IS niet naar het aantal slachtoffers, maar naar de impact", zegt Montasser Alde'emeh, Radboud Universiteit Nijmegen. "Hoe meer aanslagen, hoe meer polarisering er in onze samenleving komt, hoe beter in hun ogen. Ze mikken erop dat de haat tegenover de gematigde moslim toeneemt en daardoor meer en meer van die jongeren zich van de samenleving afzetten en gehoor geven aan de oproepen tot de gewapende jihad."
Alle middelen zijn goed
We weten niet of de dader in Charleroi heeft toegeslagen door polarisering, maar hij bevond zich wel aan de rand van de samenleving. Het zou gaan om een Algerijn, die illegaal in ons land bleef en tot twee keer toe het bevel kreeg om het grondgebied te verlaten. Hij was gekend bij de politiediensten voor verschillende 'gewone misdrijven', niet voor terrorisme.
"Het gaat bijna altijd om relatief jonge, kleine criminelen," zegt Devroe, "die niets meer hebben om voor te leven. Als je hen grote doelwitten geeft, waarvoor ze handlangers moeten zoeken en onder de radar van veiligheidsdiensten een plot moeten beramen, dan haken ze af. IS heeft het martelaarschap bereikbaarder gemaakt en gezegd dat alles goed is om een van hen te zijn."
Dit soort nieuwe rekruten wil IS al een tijdje niet langer naar het kalifaat lokken, maar in Europa laten toeslaan. Omdat ze niet allemaal beschikken over een uitgebreid netwerk of geld voor oorlogswapens zijn alle manieren goed. Een machete van 10 euro, vrij te koop op internet, meer had de dader in Charleroi niet nodig om twee politieagentes levensgevaarlijk te verwonden.
"Aanslagen met een mes raadt IS al meer dan een jaar aan", zegt Montasser Alde'emeh, "Alle soorten aanvallen zijn goed voor IS. Een Syrië-strijder had het tegen mij zelfs over het vergiftigen van het eten van de zogenaamde ongelovigen."
"Alle middelen zijn goed om ongelovigen te doden", valt Devroe bij. "Dat is voor IS altijd zo geweest, maar ze verspreiden die boodschap wel in een steeds sneller tempo. Ons onderzoek wijst uit dat hoe meer terrein ze verliezen in Syrië en Irak, hoe driester de oproepen om in Europa toe te slaan."
Volgens Jean-Charles Brisard van het Franse Centre d'Analyse du Terrorisme zullen terroristen niet alleen steeds vaker alleen toeslaan door de oproepen van IS, maar ook doordat de veiligheidsdiensten hun werk beter doen. Daardoor zouden terreurcellen zich nu minder gemakkelijk kunnen organiseren.
"IS heeft begrepen dat Europa zijn soft targets beter beveiligt en antiterreurmaatregelen heeft genomen. Daarom zien we nu die toename van individuele terreurdaden, die daaraan ontsnappen. Het bewijst dat we veel te lang gewacht hebben met ons te organiseren."
Dat klinkt alsof deze nieuwe golf van amateurterroristen de netwerken hebben vervangen, wat toch een kleine overwinning voor de veiligheidsdiensten zou zijn. Geen enkele van de experts durft daar zijn of haar hand voor in het vuur te steken.
Devroe wijst er fijntjes op dat er in België nog altijd geen databank voor Syrië-strijders is en alle drie zijn ze het erover eens dat we zullen moeten leven met de dreiging van zowel terreurgroepen als individuele terroristen.
Montasser Alde'emeh: "De samenwerking tussen veiligheidsdiensten is verbeterd, maar net zoals de Belgische overheid uit haar fouten leert, trekt ook IS elke keer haar lessen. Ik ben er zeker van dat een volgende aanslag wordt voorbereid."