'Een gebed is je ziel die overstroomt'

De psychologiestudent strijkt met een houten stok langs de rand van een boeddhistische Tibetaanse klankschaal en vraagt vijf dakloze jongemannen die voor hem zitten te luisteren naar het wegebbende geluid en om hun hand op te steken wanneer ze het niet meer kunnen waarnemen. Eén voor één gaan de handen omhoog, nog lang nadat het geluid al niet meer hoorbaar lijkt.

Daarna vraagt de student de mannen om lang in en uit te ademen en om zichzelf voor te stellen in hun 'beste zelf', en niet in hun huidige hoedanigheid als daklozen die tijdelijk in de Lincolntunnel wonen. Met gesloten ogen beelden ze zich in dat hun 'beste versie' de huidige versie graag ziet. Dan visualiseren ze dat ze die genegenheid eerst naar één en dan naar de andere lotgenoten in de kamer 'sturen'. Na een kwartier openen ze de ogen. Ze bevinden zich nog steeds in een vergaderzaal waar veel fel licht schijnt en waar enkele planten, een koffiemachine en een microgolfoven staan. Maar hun gezichten zijn ontspannen. De afgelopen zestien weken van groepstherapie en meditatie hebben ze een band gesmeed en voelen ze dat ze misschien toch kansen hebben. "Het is zoals een gebalde vuist. Een gebalde vuist geeft niets en ontvangt niets. Na de sessies is mijn gebalde vuist geopend", zegt een van hen.

De sessies maken deel uit van een nieuwe poging van het programma klinische psychologie aan de universiteit van Columbia, New York. Bedoeling is te experimenteren door psychotherapie en spiritualiteit te integreren, en dat op een manier die nog maar zelden is gezien aan een grote onderzoeksuniversiteit. Aan verschillende universiteiten (zoals aan de KU Leuven en de UGent) lopen pilootprojecten en onderzoeken over de aandachtstraining mindfulness, die duidelijk helpt bij depressie.

Maar echt religieuze concepten integreren in psychotherapie en bovendien ook in de traditionele opleiding psychologie is nieuw. Klassieke psychologische programma's zijn geankerd in de wereld van de academische taal en kennis en in empirisch aangetoonde concepten. Het bovennatuurlijke of spirituele wordt absoluut vermeden. Begin dit jaar startte Columbia echter met een spirituele component in het opleidingsprogramma voor klinische psychologie en vorige maand is een nieuw onderzoeksinstituut, het Spirituality and Mind-Body Institute, opgericht om onderzoek te verrichten en colleges te organiseren.

Er bestaan al instituten waar spiritualiteit en psychologie geïntegreerd worden, maar Columbia is de eerste leidende universiteit met wereldreputatie die nu een vervolmakingsopleiding in de spirituele psychologie op poten zet. "Het is een zeer betekenisvolle beslissing want de bestaande trainingsprogramma's zijn op één hand te tellen en hebben weinig impact. Deze stap verlost de aanpak van zijn status van randfenomeen", zegt Julie Exline van de American Psychological Association.

Maar er is kritiek. "Ik vind dat de psychologie neutraal moet blijven", zegt David Wulff, voormalig divisievoorzitter bij de American Psychological Association (APA). "Als psychologen zich gaan baseren op het idee dat we allemaal hoe dan ook spirituele wezens zijn, dan vrees ik dat therapeuten na zo'n opleiding hun cliënten zullen benaderen met de verwachting dat ze in contact moeten treden met hun spiritualiteit. Ik vraag me sterk af wat dat met sommige mensen zou doen."

Hoe dan ook, de inschrijvingen voor klinische psychologie aan Columbia zijn toegenomen en van de 186 studenten dit jaar zal ongeveer een derde de spiritueel getinte richting volgen. Professor Lisa J. Miller, de hoofddocent, zegt dat ze 'spirituele psychologen' wil trainen die niet tastbare concepten zoals liefde en verbondenheid centraal plaatsen in hun werk. Voor haar zijn "wetenschap en intuïtie twee pijlen op dezelfde boog". Miller stimuleert haar studenten daarom om zich in hun werk ook op hun eigen inzichten en innerlijke zoektochten te baseren. Zo zeggen Biagio Mastropieri en Lorne Schussel, de twee studenten die de meditatiesessies met de daklozen leidden, dat ze putten uit hun ervaringen in de Utah-woestijn met professor Gary Weaver. Positieve visualisatie en ervaringen in de wildernis zoals kamperen gebruiken ze om getroubleerde jongeren te helpen.

De sessie met de daklozen in de vergaderzaal omvatte ook een uur van discussies over doelstellingen, relaties en hindernissen, afgerond door het kwartier mediteren. En hoewel er boeddhistische klankschalen aan te pas kwamen, werd het woord boeddhisme niet uitgesproken. "Het is niet alsof wij hier bijbelstudie komen volgen", zegt een van de dakloze jongemannen. Maar, zo voegt hij eraan toe, de sessie heeft wel zijn eigen, christelijke spiritualiteit aangewakkerd. "Een gebed is je ziel die overstroomt."

Sommige deelnemers zeggen dat ze meer succes boeken op het vlak van werk en relaties sinds de sessies.

'Wij zijn heilig'

Toch is psychotherapie baseren op spirituele concepten een delicate kwestie. Wiens spiritualiteit kies je? Van welke leerstellingen ga je uit? Voor Miller en haar geestesgenoten ligt het antwoord in morele en intellectuele principes en praktijken die volgens hen universeel zijn en genezend werken. Ze stellen dat hun praktijk is geworteld in, onder andere, boeddhistische meditatie en filosofie, het werk van Carl Jung, 'oude joods-christelijke tradities' en inzichten uit de kwantumfysica.

Miller: "Op die manier gaan we een stap verder dan de analyse van wat we al kennen en nemen we aan dat liefde een onderdeel is van het weefsel waaruit het universum is opgebouwd. We kunnen gezond worden, groeien en lijden overstijgen door op te houden onszelf te beschouwen als geïsoleerde wezens en door onszelf te zien als een deel van een groter geheel van liefde."

En hoewel de professor daarmee meer klinkt als Deepak Chopra dan als Freud, heeft ze via het nieuwe instituut recent een private beurs gekregen van 2,5 miljoen dollar om onderzoek te doen naar depressie en andere aandoeningen in de late puberteit. Volgens Millers hypotheses zijn die problemen in wezen spirituele problemen en kunnen ze daarom ook met een spiritueel getinte aanpak overwonnen worden. "Wij zijn oneindig en heilig en we evolueren altijd maar", zegt ze. Haar woorden mogen dan allesbehalve academisch klinken, de academische wereld, zo zegt ze "staat opmerkelijk open voor die taal".