Hoe Klinsmann Amerika veranderde

Stap 1: voetbal

7 februari 2013. Het is muisstil op vlucht Y734 van San Pedro Sula naar Washington DC. Vooraan zit Jürgen Klinsmann zwijgend voor zich uit te staren. Gezicht op onweer. Achteraan liggen spelers te slapen en te piekeren. Waarom heeft de coach nog geen woord gezegd sinds ze vertrokken zijn? Vooral verdediger Omar Gonzalez schuifelt onrustig heen en weer. Het was hij die flaterde bij het winnende doelpunt van de Hondurezen. Was dat de reden voor Klinsmanns onhebbelijke gedrag? Bij het uitstappen kan Gonzalez het niet meer houden. "Coach, can we talk please?" Klinsmann ontdooit, glimlacht en zegt: "Morgen, jongen. Dan leg ik alles uit."

De dag nadien tuiten niet alleen Gonzalez' oren, maar die van alle spelers. Klinsmann slaat ze murw met cijfers en stats. Hij bewijst hen dat ze niet doen wat hij van hen verlangt. Amper 43 procent balbezit tegen een ploeg als Honduras. Amper vier voorzetten. Amper 63 procent foutloze passen. Klinsmann zucht diep. Dit is niet wat hij bij zijn aanstelling in 2011 voor ogen had. De Duitser heeft ambitieuze plannen als bondscoach van de VS. Hij wil de jonge voetbalnatie een eigen identiteit geven. Zoals hij eerder 'Die Mannschaft' op een attractieve, dominante manier had laten voetballen, wou hij nu ook de VS doen afstappen van hun conservatie 'kick and rush'-voetbal. "Jullie zijn Amerikánen, verdorie", vloekte Klinsmann drie jaar geleden. "In alles wat jullie doen willen jullie de beste zijn, 'the boss'. Behalve in het voetbal. Dan kruipen jullie achteruit in de hoop de tegenstander op een moment fysiek te kunnen overbluffen. Dat is on-Amerikaans." De natie smulde van die quotes, net als de spelers. Dat nog geen enkele Amerikaanse bondscoach op dat idee gekomen was? Maar de transformatie verloopt moeizaam en na de eerste match in de kwalificatiecampagne voor het WK vraagt Klinsmann zich af of zijn spelers het wel begrepen hebben. Hij wil beweging zien vooraan, hij wil de bal snel zien rondgaan, hij wil verdedigers die oprukken en hij wil diepgang. Veel diepgang. Met de strenge debriefing na de nederlaag tegen Honduras hoopt Klinsmann zijn spelers wakker te schudden. Dik zes maanden later ontwaken ze effectief.

10 september 2013. In de catacomben van het Colombus Crew Stadium in Ohio klinkt een gejoel van jewelste. Eeuwige voetbalrivaal Mexico is verslagen met 2-0 en Klinsmann doet handjeklap met alle spelers die de kleedkamer binnenkomen. Wanneer hij even later de stats te zien krijgt, zweeft hij op wolkjes door de gangen. Zijn assistent heeft er even de cijfers van het duel tegen Mexico twee jaar geleden bij gehaald. Toen werd het onder ex-coach Bob Bradley 1-1. Het verschil op de papieren doet Klinsmann deugd. In 2011 had de VS evenveel balbezit (48%), maar gaf de ploeg 300 passes mínder dan in 2013. Meer passes op evenveel tijd, dat is alleen mogelijk als de bal sneller rond gaat en de spelers zich vaker vrijlopen. Klinsmann heeft zijn eerste doel bereikt. Hij kijkt verder. In 2011 gaat 80 procent van de passing door het midden. Rechtstreeks van middenveld naar aanval. Bovendien: de centrale middenvelders hebben over 90 minuten min of meer dezelfde positie aangehouden. Twee jaar later is de passing verspreid over de hele breedte van het veld en zwermen de middenvelders uit. Ze komen zelfs vaker in de box. Klinsmanns grijns wordt breder. In 2013 gaan de passes van doelman Tim Howard bijna nooit meer rechtstreeks naar het middenveld. Hij bouwt nu op via de verdedigers. En die lopen ook veel meer uit elkaar. In 2011 leken de centrale verdedigers aan elkaar gekleefd, waardoor de backs moesten achterblijven om de ruimte af te dekken. In 2013 staat het centrale duo hoger en verder uit elkaar. De backs vinden het heerlijk, want ze kunnen oprukken. Mexico 2013 wordt een referentiematch voor de bondscoach. Klinsmann zag er een ploeg die compact en meedogenloos verdedigt, maar tegelijk zelf bepaalt wanneer ze toeslaat. Eens de rivaal balverlies lijdt, gaat het snel naar voor. Verticaal, maar zonder blind naar voor te trappen. De transformatie van de VS is ingezet. Nu er nog resultaat mee halen. En daarvoor zou Klinsmann de botte bijl moeten bovenhalen.

Stap 2: mentaliteit

"Ik heb het even gehad met voetbal. Ik voel me leeg. Om mijn batterijen opnieuw op te laden, trek ik naar Cambodja voor enkele maanden." In zijn strandvilla in NewPort Beach legt Jürgen Klinsmann de krant opzij. Zijn humeur is verpest. Landon Donovan, de posterboy van het Amerikaanse voetbal, kondigt een sabbatperiode aan. Zomaar. Eén jaar voor de start van het WK. Klinsmann begrijpt er geen snars van en baalt van de mentaliteit van een deel van zijn spelersgroep. In de Wall Street Journal trekt hij hevig van leer. "Een aantal Amerikaanse spelers is te zelfgenoegzaam", merkt hij fijntjes op. "Ik proefde tijdens de winterstage bij een aantal veteranen een sfeertje van 'We zijn goed bezig'. Ze voelen zich opperbest omdat ze er in 2010 in Zuid-Afrika in geslaagd zijn om de tweede ronde te halen. Daar zijn ze eruit gekegeld door Ghana. Een arm land dat amper één tiende zo groot is als de VS. In Duitsland zou niemand dat pikken. Hier wel, blijkbaar." De woorden komen aan bij de Amerikaanse fans, de bond en de spelers. Nooit eerder was een bondscoach zo streng voor het elftal. Nooit eerder hadden ze echter ook een coach met zo'n reputatie. Klinsmann slaat wild om zich heen. Over spits Clint Dempsey, die bij Fulham net een superseizoen achter de rug heeft, zegt hij doodleuk: "Hij speelt bij Fulham, goed zo. Maar spelen die Champions League? Nee, dus hij moet nog willen groeien. Clint hasn't made shit in his career!" Keurig vertaald: "Hij heeft nog niks bewezen in zijn carrière." En Carlos Bocanegra, sinds jaar en dag de aanvoerder, belandt op de bank. De bondscoach wil alleen nog spelers die bloed, zweet en tranen geven voor de ploeg. Alle anderen mogen hun koffers pakken. Met Landon Donovan zal het zelfs nooit meer goed komen. Enkele weken voor het WK start, legt Klinsmann uit dat Donovan te oud geworden is voor het moderne voetbal. Een steek die kan tellen. Donovan betwist dat hevig, maar moet het WK op de televisie volgen. Klinsmann is onverbiddelijk. En het heeft effect. De overgebleven veteranen herpakken zich, de nieuwe lichting is erop gebrand om zich te bewijzen en volgevreten vedetten als Donovan te overvleugelen in de geschiedenisboeken. Er ontstaat een hecht groepsgevoel. Eén voor allen, allen voor één. Gecombineerd met de nieuwe manier van voetballen, beginnen de spelers zich eindelijk als echte Amerikanen te gedragen: boordevol geloof in eigen kunnen. "Yes we can!" Nu het publiek nog meekrijgen.

Stap 3: beleving

In het US Men's National Team Fanhouse van Recife daveren de muren. We zijn op minder dan 24 uur van de match tegen Duitsland en acteur Will Ferrell is net het podium opgeklommen. Hij brult de meegereisde supporters toe: "Ik ga morgen álle Duitsers bijten!" De zaal gaat plat. De USA's vliegen in het rond. Meer nog dan de paar honderden supporters die het live meemaken, is wat daarna komt belangrijker. Het webteam van de Amerikaanse bond steekt diezelfde nacht nog een filmpje in elkaar dat via Facebook en Twitter de VS en de wereld rond zoeft. Miljoenen kijkers worden minutenlang geconfronteerd met de WK-gekte bij de Amerikanen, een land dat volgens het cliché enkel met basketbal, basebal en 'football' bezig is. Coach Klinsmann vindt het heerlijk. "Ik krijg kippenvel als ik de taferelen in onze video's zie", bekent hij. "Onze spelers bekijken ze zelf ook en raken er 'pumped up' van." De bondscoach is een fan van sociale media en gelooft in de kracht van wat yuppies 'fanmarketing' noemen. Sterker, toen hij in 2011 in dienst trad, wees hij de bond er op dat ze - net als op het veld - het heft zelf in handen moesten nemen. "Er kan nog veel gedaan worden om de fans meer betrokken te maken", merkte hij op. Sindsdien laat Klinsmann geen moment voorbijgaan zonder de fans te roemen en te danken. Het mediateam van de Amerikaanse bond doet de rest. Dat zorgt voor een ware opstoot van 'soccer fever' in de VS. Vooralsnog hoofdzakelijk bij de blanke middenklasse en de 'college kids', maar het is een start. En vooral: het is het derde stukje in Klinsmanns briljante puzzel. Het voetbal is eindelijk modern, de spelers gaan door een muur en het volk juicht als gek. Zelfs Barack Obama weet ondertussen: change has come to America.