Hoezo, moslims hebben geen humor?

Sinds de publicatie van de beruchte Mohammedcartoons in 2005 is het debat over islam en satire nooit tot rust gekomen. In dat jaar publiceerde de Deense krant Jyllands-Posten een aantal spotprenten van de profeet Mohammed en dat leidde in bijna alle moslimlanden tot een storm van protest. Er waren toen ook gewelddadige rellen die het leven kostte aan meer dan honderd mensen. Kurt Westergaard, een van de omstreden cartoonisten werd in zijn eigen huis met een bijl bedreigd en staat tot vandaag onder politiebescherming. Charlie Hebdo mengde zich heel bewust in de controverse door de Mohammedcartoons te publiceren. Opmerkelijk was dat vooral toenmalig president Chirac aanstoot nam aan de spotprenten die hij als een "provocatie van het weekblad" omschreef.

Ziel verkocht

Moslims verdragen geen satire en zijn zelfs bereid om hun walging met moordend geweld te beantwoorden: deze al te snelle veronderstelling begon ook gisteren in het debat te sluipen. Nochtans waren er al snel aanwijzingen dat de waarheid genuanceerder is. Zo was er de verklaring van de imam van Drancy, een voorstadje van Parijs. In wat in Frankrijk een van de meest gelezen artikelen op internet zou worden, verklaarde imam Hassen Chalghoumi dat de islam haaks staat op het geweld dat zich enkele uren daarvoor op de redactie van Charlie Hebdo had afgespeeld. "Ik ben woest", zei de imam. "Dit heeft niets met de islam te maken. De daders hebben hun ziel verkocht aan de hel. Wij huilen allemaal, alle Franse families huilen." Chalghoumi zei dat hij het vaak niet eens was met de bijtende spotprenten van Charlie Hebdo. De wijze waarop het magazine de profeet Mohammed naakt afbeeldde, was ook voor hem aanstootgevend. "Maar het is fout om op die tekeningen met bloed en haat te antwoorden. Ik hoop dat alle Fransen zij aan zij blijven staan en dat de mensen geen amalgaam maken met de islam."

Chalghoumi is niet de enige die benadrukt dat de aanslag het werk is van fanatiekelingen en geenszins een collectieve aanslag van de moslimgemeenschap op de vrije meningsuiting. Ook de Belgische comedian Arbi el Ayachi is in een reactie aan deze krant categoriek. "Dit heeft niets met geloofsovertuiging of de islamgemeenschap te maken. Dit is een aanslag die op geen enkele manier goedgepraat kan worden. Ik kan niet begrijpen dat iemand zich door een satirische tekening zo diep gekwetst kan voelen dat hij andere mensen begint te vermoorden."

Christopher Parker van de Middle East And North Africa Research Group van de Gentse Universiteit wijst erop dat net in de Arabische Wereld een grote traditie van satire en spotprenten bestaat. "In Egypte en Palestina is het een nationale sport om politieke leiders met satire en sarcasme neer te sabelen. Ook de spotprenten en uitlachfilmpjes over de strijders van Islamitische Staat zijn niet te tellen."

Parker herinnert eraan dat de overgrote meerderheid van moslims in Europa heeft leren leven met Mohammedcartoons, ook al vinden zij die weerzinwekkend. "In Frankrijk en België vinden veel moslims die spotprenten aanstootgevend. 'Een gebrek aan respect voor de profeet', hoor je vaak. Maar de afkeuring heeft nog nooit tot een situatie geleid dat de hele moslimgemeenschap zich verzet tegen publicaties als Charlie Hebdo. Ja, de cartoons werden getolereerd." Parker wijst erop dat ook de westerse cultuur zijn taboes heeft inzake satire. "Toen AEL-leider Abou Jahjah enkele jaren geleden de spot dreef met Anne Frank waren de reacties hevig. Elke gemeenschap heeft zo zijn eigen rode lijnen."

Home grown

Dat een aantal moordenaars gisteren toch naar de zware wapens greep om journalisten en cartoonisten te vermoorden, heeft volgens Parker te maken met het feit dat een kleine groep jongeren extreem aan het radicaliseren is. "Het zou me niet verbazen dat het hier om home grown terroristen gaat: jongeren die het gevoel hebben dat hun identiteit voortdurend bedreigd wordt door allerlei anti-islamtendensen. Ze radicaliseren en beslissen uiteindelijk om in de aanval te gaan. Het zijn de jongeren die het meest vatbaar zijn voor de propaganda van extremistische bewegingen als IS."

Of de moordenaars uiteindelijk in hun opzet zullen slagen om cartoonisten en journalisten aan banden te leggen? Comedian Arbi el Ayachi: "Of het nu gevaarlijk is of niet: ik zal altijd aan comedy blijven doen. Ik leef in een vrij land en schuw geen onderwerp." Collega Nigel Williams is iets minder optimistisch: "Ik vrees dat een aantal kranten en weekbladen - ook Belgische - in de toekomst voorzichtiger zullen worden. Dat zou ik heel erg vinden. Want dan winnen de moordenaars. Ik hoop echt dat dit niet tot censuur zal leiden. Ik hoor nu al mensen die zeggen: 'Ja maar die van Charlie Hebdo gingen toch wel héél ver.' Fout! De strijd voor vrije mening heeft eeuwen aangesleept, we mogen dit niet uit handen geven. Ik roep iedereen op om een spotprent van Charlie Hebdo op de sociale media te plaatsen."