Direct naar artikelinhoud

'Een school voor de allerbesten, wat is daar mis mee?'

Ons democratische onderwijsmodel geldt als een hoeksteen van onze welvaartsmaatschappij. Toch vindt staatssecretaris voor Asiel Theo Francken (37), pedagoog van opleiding, dat er ook scholen moeten zijn waar alleen de allerbesten meekunnen. 'Kwalitatief onderwijs is een schaars goed geworden.'

"Je hebt een mooie stem", zegt Theo Francken (N-VA) me op het einde van ons gesprek. "Nooit overwogen om voor de radio te gaan werken?" Nog voor ik kan antwoorden, merkt woordvoerster Katrien Jansseune fijntjes op: "Vraag dan wel een avondprogramma, hè. 's Ochtends zou je stem me opnieuw in slaap wiegen."

De dingen durven benoemen: het is op het kabinet voor Asiel en Migratie duidelijk een gewoonte geworden. Ondanks het feit dat ons land meer vluchtelingen blijft opvangen dan volgens de burgemeester van Koksijde goed voor ons is, ben ik niet naar de Wetstraat getrokken om met Theo Francken te keuvelen over integratiecursussen of autochtone zwembaden.

De aanleiding voor onze ontmoeting is een ballonnetje dat Francken vorig jaar opliet tijdens een onderhoud met de Campuskrant van de KU Leuven. "Ik droom ervan om ooit een school op te richten", zei hij tijdens dat gesprek. "Hoogstaand onderwijs, gestoeld op bepaalde principes. In de school die ik voor ogen heb, zal niet iedereen de hoge standaarden aankunnen. Maar dat is dan maar zo." Wat verderop in het interview vielen ook nog de woorden 'solidair, maar niet socialistisch', 'elitair, maar niet blank' en 'streng, maar rechtvaardig'.

Nog voor Francken de kans kreeg om zich nader te verklaren, viel opiniemakend Vlaanderen buitelend over hem heen. Sp.a-politica Caroline Gennez was een van de eersten om met het virtuele vingertje te zwaaien. "Eliteschool van @FranckenTheo", noteerde ze op Twitter. "Terug naar 1950 toen Vlaanderen nog bestond uit allemaal kleine Theootjes?" Anderen gingen nog verder en besloten zonder slag of stoot dat Francken een school voor übermenschen uit de Vlaamse grond wilde stampen, ongetwijfeld te vergelijken met het Vogelsang-complex van Hitler, waar de slimste exemplaren van het Arische ras werden klaargestoomd om het Derde Rijk te leiden. Voor een beschaafde uitwisseling van gedachten moet je in Vlaanderen zijn.

Bezopen plan

Het stof dat Francken met zijn uitspraak deed opwaaien, is inmiddels weer rustig op de aarde neergedwarreld. Terugblikkend zegt hij: "De meeste reacties waren gewoon te idioot voor woorden. Ik lag er niet van wakker. Ik ben het ondertussen gewend dat er heftig gereageerd wordt op alles wat ik zeg."

Het lijkt erop, zeg ik, dat deze keer het woord 'elite' verantwoordelijk was voor de collectieve verontwaardiging. "Ja, en dat vond ik flauw", zegt hij. "Want wat is er eigenlijk mis met dat woord? Elite heeft ook een positieve betekenis, hè. Maar van zodra ik het woord had uitgesproken, schoot links in een kramp. Ze interpreteerden 'elite' doelbewust als 'uitsluiting'. Clubjesvorming. Rijken onder elkaar. Terwijl dat hoegenaamd niet was wat ik bedoelde. Soit. Chris Vandenbroeke, gewezen Volksunie-senator en een van mijn politieke vaders, zei me ooit: 'Theo, kijk eerst naar wié iets zegt vooraleer je waarde hecht aan wát er gezegd wordt.' Die wijze raad kwam in dit debat uitstekend van pas." (lacht)

Voor u verder leest en probeert uit te maken of het oprichten van een eliteschool een buitengewoon goed dan wel een compleet bezopen plan is, nog één ding: Theo Francken lanceerde vorig jaar niet zomaar een ideetje. Als het van hem afhangt, komt zijn school er ook écht. "Zelf een school beginnen, staat met stip op mijn bucketlist. Mijn vrienden weten dat, ik kan er uren over praten. Vandaag ben ik met andere dingen bezig. Een mens wordt geroepen tot wat hij geroepen wordt. Maar ooit komt er een dag waarop ik meer tijd zal hebben. En dan zal mijn droom wellicht vanzelf weer op de voorgrond komen."

Educatieve eenheidworst

Terzake nu. Het onderwijs in Vlaanderen heet van wereldniveau te zijn. Waarom hebben we dan in godsnaam nog een eliteschool nodig? "Ons onderwijs is niet slecht, dat klopt. Maar het niveau verschilt sterk van school tot school. Je kunt er niet omheen dat de opeenvolgende migratiegolven in dit land de kwaliteit van ons lager en middelbaar onderwijs hebben beïnvloed.

"Alleen al in 2014 ontvingen we 137.000 nieuwkomers. En in 2016 zullen het er door de asielcrisis nog veel meer zijn. De kinderen van asielzoekers hebben allemaal recht op scholing en kunnen dus zonder problemen in onze scholen terecht. En dat is maar goed ook. Alleen: ze hebben niet het scholingsniveau dat hun Vlaamse klasgenoten meestal wel hebben. Migrantenkinderen meekrijgen vraagt van onze leerkrachten enorm veel tijd en inspanningen. Dat leidt er onvermijdelijk toe dat het algemene niveau in de klas stagneert. Je kunt niet tegelijk achteruit en vooruit kijken."

En dus, probeer ik zijn redenering af te maken, hebben we ook scholen nodig die zich exclusief richten op de allerbesten? Zodat ze niet afgeremd worden door leerlingen met een achterstand? "Exact. Noteer: ik wil de leerlingen met uitdagingen niet links laten liggen, hè. Totaal niet. Ik denk alleen dat een meer gevarieerd onderwijsaanbod voor méér gelijkheid zorgt dan eenheidsonderwijs.

"Als we zowel scholen hebben die het niveau van leerlingen met problemen opkrikken, als scholen die afgestemd zijn op de noden van de beste leerlingen, gaat iederéén er sneller op vooruit. Gelijkheid is niet: een gelijk onderwijsaanbod voor iedereen. Gelijkheid is: een divers onderwijsaanbod voor kinderen met verschillende gaven. Kwalitatief onderwijs is een bijzonder schaars goed aan het worden. Er is veel vraag naar, geloof me.

"Zeker in de grootsteden. Mensen kamperen aan de schoolpoort om hun kinderen te kunnen inschrijven in de school van hun keuze. Brusselse Vlamingen verhuizen naar een andere stadswijk om dichter bij hun voorkeurschool te wonen. En veel mensen brengen hun kinderen elke dag naar een school op 15 kilometer van hun woonplaats, ook al zijn er in hun omgeving voldoende andere scholen. Het geeft aan hoe belangrijk ouders het vinden dat hun kinderen in een goede school terechtkomen."

Strafbare dt-fouten

Ik vraag hem om voor eens en voor altijd te specificeren welk type college hij nu precies in de steigers wil zetten. Als zijn eliteschool geen instituut voor rijkeluiskindjes zal worden, wat dan wel? "Het moet een publieke school worden voor kinderen van het eerste leerjaar tot en met het zesde middelbaar. Een elitaire school, in die zin dat de kwaliteit van het onderwijs er van een hoog niveau zal zijn, afgestemd op de meest begaafde leerlingen.

"Maar mijn school zal niét elitair zijn aan de ingang: er zullen geen selectiecriteria zijn die bepalen wie wel of niet binnen mag. Niet het inkomen van je ouders, niet de grootte van je huis, niet de kleur van je haar. Iedereen is welkom, dat is eigen aan een publieke school."

Maar alleen de besten zullen ook blijven? "Ja, maar dat is nu ook al het geval. Ook vandaag zijn er leerlingen of studenten die zeggen: 'Het niveau van deze school of opleiding kan ik niet aan, ik ga me ergens anders inschrijven.' Wat is daar mis mee? Ons onderwijssysteem is zéér democratisch: iedereen heeft recht op onderwijs, iedereen kan naar school. Je moet alleen de school en de opleiding vinden die het beste aansluiten bij je talenten en je capaciteiten. Dat is altijd al zo geweest."

In de Campuskrant zei Francken dat zijn toekomstige school punten zal aftrekken voor dt-fouten en dat een grondige kennis van het Nederlands er een absolute prioriteit zal zijn. Sommigen maakten daarvan dat hij in zijn school geen anderstaligen wil toelaten. Ook die misvatting verwijst hij naar het rijk der fabelen.

"Ik heb alleen gezegd dat een uitstekende kennis van het Nederlands ontzettend belangrijk is. En dat geldt zéker voor anderstaligen. Als nieuwkomer kun je alleen je plaats vinden in onze gemeenschap wanneer je ook onze taal spreekt. Er is geen andere weg. Vijftien jaar geleden al pleitte Chris Vandenbroeke voor een verplicht taalbadjaar voor nieuwkomers. 'Pak hen een jaar af en je geeft hen een leven', zei hij. Vandaag is dat taalbadjaar ingevoerd. Dat is een zegen voor de integratie van nieuwkomers."

Andere principes die de Francken-school hoog in het educatieve vaandel zal dragen, zijn: een gezonde geest in een gezond lichaam ("Lichamelijke opvoeding moet meer zijn dan wat Cooper-testjes afleggen"), persoonlijkheidsvorming ("Een school mag niet alleen kennis overdragen") en last, maar zeker niet least: respect voor het gezag van de leerkracht. Wat dat laatste punt betreft, merk ik op dat onderwijsspecialisten het over weinig met elkaar eens zijn, behalve over het feit dat leerlingen meer leren wanneer ze op voet van gelijkwaardigheid met hun leerkrachten omgaan.

Hoezo dus, meer respect voor het gezag van de leerkracht? "Ik bedoel daarmee niet dat er semimilitaire figuren voor de klas moeten staan. Ik bedoel dat het gezag van onze leerkrachten de laatste jaren te veel ondermijnd wordt door de juridisering van het onderwijs. Rapporten, examenuitslagen, sancties: alles wordt tegenwoordig aangevochten via de rechtbank. Dat is voor lesgevers behoorlijk demotiverend.

"Ik hou van mondige burgers, maar in het onderwijs hebben we de grenzen van de assertiviteit toch stilaan bereikt, denk ik. Leerkrachten zijn niet onfeilbaar. Maar als hun beslissingen voortdurend ter discussie worden gesteld, gaan ze nog in de verleiding komen om hun leerlingen minder streng te beoordelen. Alleen maar om nadien gezever te vermijden. Dat zou een slechte zaak zijn."

De spirit van Steve Jobs

Ik lees met mijn radiostem een stukje voor uit False Necessities van Harvard-filosoof Umberto Unger: "De West-Europese verzorgingsstaat maakt mensen kleiner dan ze zijn. Mensen hebben twee fundamentele behoeften: de nood aan bescherming en de nood aan uitdagingen. De verzorgingsstaat houdt alleen rekening met de eerste behoefte en is daarom geen model waarmee we ons als samenleving verder kunnen ontwikkelen."

Ik vraag Theo Francken of zijn plan om een eliteschool op te richten kadert in een gelijkaardige maatschappijvisie. Worden we te lui? Moeten we dringend weer wat meer ambitie aan de dag leggen? "Absoluut. Het is schrikwekkend hoe weinig jonge ondernemers er in Vlaanderen zijn. Zelf initiatief nemen wordt hier nauwelijks gestimuleerd. En dan het taboe dat hier rust op een faillissement... Steve Jobs is verdorie viér keer failliet gegaan voor hij de leider is geworden die we vandaag postuum adoreren. We moeten dringend de ondernemersspirit in onze jongeren aanwakkeren. En dat begint op school. Er is niets mis met leerkrachten die de lat hoog leggen en hun leerlingen vertellen dat ze ambitieus mogen zijn."

"Al vind ik ook niet dat iedereen per se hoger onderwijs moet volgen. Wie in een vakschool een stiel leert, kan ook een fantastisch leven uitbouwen. Een goeie houtbewerker of elektricien verdient wat mij betreft evenveel maatschappelijk aanzien als een goeie burgerlijk ingenieur of een socioloog."

Als geen enkel onderwijssysteem voor iederéén werkt en we dus een diverser schoolaanbod nodig hebben, moeten ouders dan niet op voorhand laten testen welk type onderwijs het best bij hun kinderen past?

"Dat gebeurt al", zegt Francken. "Er wordt in onze scholen en universiteiten veel meer getest en georiënteerd dan vroeger. En dat is goed. Alleen moet je beseffen dat zulke testen niet altijd zaligmakend zijn. Tienduizenden Vlamingen hebben vroeger in het PMS (Psycho-Medisch-Sociaal Centrum, red.) te horen gekregen dat ze het niveau van de universiteit nooit zouden aankunnen. Terwijl velen onder hen later met grote onderscheiding zijn afgestudeerd. Er liepen in die PMS-centra van weleer nogal wat pedagoochelaars rond, denk ik." (lacht)

Gezocht: leegstaand schoolgebouw

Ik haal er de Canadese journalist Malcolm Gladwell bij. Gladwell bestrijdt in zijn boek David & Goliath het nut van elitescholen. De kern van zijn betoog: "Je hebt meer kans op een succesvolle carrière als je niét naar een eliteschool gaat. In zo'n hypercompetitieve omgeving heb je veel kans om een middelmatige of zelfs slechte leerling te zijn. Dat haalt je zelfvertrouwen onderuit en hypothekeert je toekomst. Het is beter om tot de 10 procent beste leerlingen van de klas te behoren, ook al is het dan in een middelmatige school. Zo tank je zelfvertrouwen. Een succeservaring op school is de beste garantie op een succesvol leven."

Ik vraag Francken of Gladwell een punt heeft. "Succeservaringen zijn goed voor de motivatie. Dat blijkt uit alle psychologische onderzoeken. Maar allicht heeft Gladwell het in zijn boek over de elitescholen in Canada, Amerika en Engeland: exclusieve minisamenlevingen waar je niet binnen geraakt als je ouders niet puissant rijk zijn en waar je in een elitaire bubbel leeft die met de echte wereld niets te maken heeft. Dat je op zo'n school geen evenwichtige persoonlijkheid kweekt, kan ik me voorstellen. Maar je mag bedenkingen over Angelsaksische elitescholen niet toepassen op Europese onderwijsinstituten. De meeste van onze elitescholen zijn er niet voor de rijken, maar voor de begaafden. Ongeacht hun afkomst. De Angelsaksische eliteschool is totaal niet wat ik qua school in gedachten heb."

Wanneer ik hem vraag welke school hij dan wel een stichtend voorbeeld vindt, noemt hij zonder aarzelen het Montfortcollege in Rotselaar: het college waar hij zelf jaren op internaat zat.

"Iedereen had er respect voor elkaar, er werkten gemotiveerde leerkrachten en er was - letterlijk - veel ruimte: het Montfortcollege ligt in een groot natuurdomein. Als ik zelf ooit een school opricht, zal het ook ergens midden in het groen zijn. Al is zo'n rustige locatie niet gemakkelijk te vinden. Sommige kloostergemeenschappen hebben nog leegstaande gebouwen. Maar aangezien we daar momenteel volop vluchtelingen opvangen, zijn die ook niet echt beschikbaar. (lacht)

"Ik heb in het Montfortcollege vrienden voor het leven gemaakt. Allemaal mensen die op een mooie manier in het leven staan. Die nooit het hoofd laten zakken. Of toch niet langer dan een halve dag. Sommigen noemen het Montfortcollege ook een school voor de rijken, maar ik moet dat tegenspreken: er zitten kinderen van alle rangen en standen in de klas. In al die jaren dat ik er naar school ging, is de maatschappelijke status van mijn ouders niet één keer een gespreksonderwerp geweest. Noch in de klas, noch op de speelplaats."

Minister Francken

In het Canvas-programma Het voordeel van de twijfel maakte de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum onlangs op welbespraakte wijze snipperhout van ons huidige onderwijsmodel. "Onze scholen leveren werknemers voor de arbeidsmarkt", zei ze. "Terwijl ze kritische en empathische wereldburgers zouden moeten vormen. We zijn namelijk niet alleen werknemers, maar ook kiezers, ouders, reizigers en vrienden. Het onderwijs moet jongeren leren om ook die rollen goed te spelen."

Zou het niet kunnen, vraag ik, dat de hele discussie over elitescholen enigszins naast de kwestie is en dat we vooral moeten evolueren naar een totaal nieuwe manier van lesgeven? Minder gericht op het reproduceren van kennis en meer op het vormen van een persoonlijkheid? Francken nuanceert. "In onze scholen wordt ook vandaag al verder gekeken dan de inhoud van de schoolboeken, hoor. Leerlingen worden niet opgeleid tot kennis uitbrakende robots. Ze worden tot op zekere hoogte ook begeleid in de ontwikkeling van hun persoonlijkheid. Maar dat er qua karaktervorming nog zinvolle stappen gezet kunnen worden, zal ik niet ontkennen."

De onvermijdelijke vraag dan maar: wil onze staatssecretaris voor Asiel en Migratie op een mooie dag zélf minister van Onderwijs worden? Er volgt een lange stilte, gevolgd door een antwoord in de voorwaardelijke wijs: "Als de gelegenheid zich ooit zou voordoen, zou ik niet nee zeggen."

Om dan gezwind in de voetsporen te treden van zijn voorbeeld Frank Vandenbroucke? "Het klopt dat ik Frank Vandenbroucke een uitstekende minister van Onderwijs vond. Hij had geen taboes, stippelde een visie op lange termijn uit en durfde te zeggen waar het op stond. Die combinatie van eigenschappen is zeldzaam in de Wetstraat. En al helemaal bij sociaal-democraten." (lacht)

Volgende week: voor advocaat Fernand Keuleneer staat 'multicultureel' gelijk aan 'multiconflictueel'.