We lachen ons failliet, en failliet, en failliet
Wat krijg je als je een Nederlandse hoogleraar risicomanagement samenzet met een lid van Monty Python om te praten over economische ongelukken? Juist, een hilarische film met een boodschap. Boom Bust Boom: of hoe de mensheid zichzelf steeds weer de economische verdoemenis op de hals haalt.
We hobbelen van de ene crisis naar de andere, en steeds denken we dat we dit keer slimmer zijn. Dat we geen lessen trekken uit ons eigen falen, bewijst de docufilm Boom Bust Boom, van Theo Kocken en Terry Jones. De eerste is een Nederlandse hoogleraar risicomanagement aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, en Terry Jones kennen we vooral als lid van het Britse collectief Monty Python. Het duo wist Spitting Image-gewijs een fusie te maken van documentaire, film en persiflage. Poppen, acteurs en echte coryfeeën werkten mee, zoals de Nobelprijswinnaars Daniel Kahneman, Paul Krugman en Robert Shiller, of de acteur John Cusack.
De Tulpencrisis, de South Sea Bubble, de Railway Mania, de crash van 1929 en de meltdown van 2008. De 'pythoneske' film toont hoe elke financiële en economische crisis geen alleenstaand feit is, maar een voorspelbaar gegeven. Alleen lopen mensen, bankiers, politici... steeds opnieuw met de ogen open in de val. Kocken en Jones haalden de mosterd bij de Britse historicus Paul Kennedy, die in de jaren 80 al voorspelde dat grote landen en economieën gedoemd zijn om te vallen, en weer recht te kruipen. Vandaar zijn theorie: boom-bust-boom-bust... De weg naar groei is geen enkelvoudige stijgende lijn, poneerde Kennedy. "It crashed it's way up." De Brit werd afgeschilderd als 'Dr Doom', want toen hij zijn ideeën de wereld instuurde, kenden de Amerikaanse economie een van haar meest bloeiende periodes ooit.
Boven onze stand
Theo Kocken analyseerde die gebeurtenissen en verwerkte ze in een inaugurele rede toen hij in 2010 hoogleraar werd in Amsterdam. Daarin vertelde hij hoe we elkaar steeds weer voor de gek houden. Er ontstaat een crisis omdat mensen boven hun stand hebben geleefd. Na verloop van tijd bouwt zich geleidelijk een nieuwe euforie op en lenen mensen weer geld om te speculeren in aandelen en huizen, en stort de boel weer in.
Van zijn initiële tekst, getiteld Endogene instabiliteit, ging het met de hulp van Terry Jones naar Boom Bust Boom. De Monty Pythoninvloeden zijn onmiskenbaar in de docutrailer, waarin economische vraagstukken met behulp van tekenfilms en sketches inzichtelijk worden gemaakt. Centraal personage in Boom Bust Boom is de Amerikaanse econoom Hyman Minsky geworden. Die formuleerde een halve eeuw geleden al een hypothese over de vraag waarom de geschiedenis zich steeds maar herhaalt.
Hoogleraar risicomanagement Kocken noemt de film een totaal uit de hand gelopen hobby, maar is zeer tevreden over het resultaat. "Ik ben heel benieuwd of de film ertoe zal leiden dat mensen iets anders beginnen te denken. Met een toespraak kun je de wereld niet veranderen. Met een film misschien wel", zei hij deze week op de Nederlandse premiere. "De film roept op tot een nieuw soort economisch onderwijs, dat meer met de realiteit te maken heeft."
Hij leerde Terry Jones jaren geleden toevallig kennen en de twee zijn inmiddels goede vrienden geworden. Door over de crisis te praten groeide het idee om een documentaire te maken. Jones geloofde zijn oren niet toen econometrist Theo Kocken vertelde dat economische crashes ontstaan door irrationeel financieel gedrag. En geen economiestudent die dat leert.
Nobelprijswinnaars à volonté
De waslijst aan grote namen op de aftiteling leest als het Pukkelpop van de economie: James Galbraith, directielid Andy Haldane van de Bank of England, de Nobelprijswinnaars Daniel Kahneman, Paul Krugman en Robert Shiller, allen mogen ze hun zeg doen in de documentaire, die zo bevattelijk uitlegt wat er gebeurde en hoe het kon gebeuren. En hoe het weer gaat gebeuren. De documentaire is (nog) niet beschikbaar in ons land, maar is eigenlijk verplichte leerstof. Welke bankier haalt de film naar onze contreien?