"Vrede voor altijd? Ik denk dat de oorlog wel kan terugkomen"

De dag voor mijn gesprek met Thomas Bellinck schrijft deze krant dat hij een van de voornaamste kandidaten is om Jan Goossens op te volgen als artistiek directeur van KVS. Bellinck wordt nadrukkelijk genoemd, net als theatermakers Ivo van Hove en Jan Lauwers.

Zit ik tegenover de nieuwe artistiek leider van KVS?

Thomas Bellinck: "(lacht) Ik wist dat die vraag zou komen, maar ik wil daar eigenlijk niet op ingaan. Ik heb inderdaad mijn kandidatuur gesteld, samen met Ann Olaerts, maar zolang de procedure loopt (tot 13 februari, LDW) wil ik er verder niets over zeggen."

Cabaretiers, auteurs, zangers, televisiemakers: de halve kunstwereld is al met de Eerste Wereldoorlog aan de slag gegaan. Wat heeft u nog toe te voegen?

"Het was absoluut niet mijn bedoeling om een voorstelling te maken over de Eerste Wereldoorlog. Wel over de herdenking die bewust rond de oorlog wordt geconstrueerd, want daar had ik veel vragen bij. Waarom doet iedereen plots iets rond de Eerste Wereldoorlog? Vanwaar komt onze goesting om een oorlog die al honderd jaar afgelopen is collectief te herdenken, waarbij bovendien vaak dezelfde clichés en patronen worden gerecycleerd? Wie organiseert de herdenking? Hoe herdacht men vroeger? Waarom heeft niemand aandacht voor andere drama's zoals de Spaanse griep, die toch ook miljoenen slachtoffers heeft gemaakt?"

Je zou kunnen zeggen dat u op die manier ook een graantje meepikt van de Grote Klaprozenexplosie, zoals historica Sophie De Schaepdrijver de herdenking noemt.

"Die vraag heb ik me zeker gesteld, maar het is een dilemma waar je als maker nu eenmaal altijd mee worstelt. Als ik, zoals ik in het verleden al heb gedaan, vanuit een oprechte bekommernis samenwerk met sans-papiers die opkomen voor hun rechten en ik zou daar een voorstelling over maken, maak ik dan ook iets op hun kap? Ik probeer een problematiek te tonen en iets in vraag te stellen. Terwijl de Vlaamse regering bijvoorbeeld de oorlog inschakelt om Vlaanderen internationaal op de kaart te zetten, wil ik de complexiteit van de oorlog en van de herdenking in kaart brengen.

"En bovendien is er nog altijd een groot verschil tussen een toeristisch bedrijf dat vanuit een commerciële invalshoek betrokken is bij de herdenking en een kunstenpraktijk, waar winst niet het eerste oogmerk is. Zo heb ik nog niet veel chocolatiers gehoord die graag een aantal fundamentele vragen zouden willen stellen bij het produceren van chocolade op basis van het thema Eerste Wereldoorlog, laat staan over waar en door wie hun cacaobonen worden geproduceerd."

Waar eindigt herdenken en begint historisch ramptoerisme?

"Die grens is zeer dun. Eén dag na de Slag bij Waterloo stond er al een toerist op het slagveld, een Brit die toevallig in Brussel was en eens wou gaan kijken. En in 1917, nog tijdens de oorlog, kwam Michelin al met de eerste reisgids voor de Marne, met foto's van voor en na de totale vernietiging.

"Maar wat is het verschil tussen een pelgrimstocht en toerisme? Ik ben vroeger ook naar de oorlogskerkhoven in de Westhoek geweest en als ik naar Auschwitz ga, maak ik mezelf ook wijs dat ik research aan het doen ben. We voelen onszelf altijd net iets minder toerist dan de andere toeristen. Elke voorstelling is dus in de eerste plaats een bevraging van mezelf.

Waarom doe ik dit of dat? Hoe draai ik mee in een groter systeem? Die grens tussen binnen- en buitenkant is vaak erg flou."

U bent volop aan het repeteren in KVS. Even verderop, aan de ingang van een aantal strategische instellingen, houden soldaten de wacht.

"Soms wordt een voorstelling door de tijd ingehaald. Maar wees gerust: er zal tijdens de voorstelling niet plots een pancarte met 'Je suis Charlie' opduiken. Zo zit ik niet in elkaar. Mijn zoektocht vertrekt vanuit de behoefte om bepaalde mechanismen te begrijpen, niet vanuit de drang om 'brandend actueel' te zijn.

"Memento Park gaat wel over de militarisering van de samenleving. Dat vind ik net interessant aan die hele herdenking. Hoe is die oorlog in godsnaam tot stand gekomen en wat zijn de risico's dat het vandaag opnieuw gebeurt? Ik weet ook wel dat je vanuit historisch-wetenschappelijk oogpunt niet zomaar gratuite parallellen mag trekken, maar het gaat wel altijd om menselijke mechanismen, uiteraard in een bepaald tijdskader en een bepaalde culturele context, maar er zijn soms duidelijke lijnen te trekken. De stompzinnigheid, de lafheid, het overzicht kwijt zijn, de impulsieve keuzes uit angst, ik denk dat het zich wél kan reproduceren. Dan denk ik: kunnen we alstublieft eerder nadenken over de keuzes die we nu aan het maken zijn en die misschien een gelijksoortig effect teweeg kunnen brengen dan te doen alsof het alleen maar toen, lang geleden, is gebeurd?"

Het kernwoord van de herdenking is 'vrede', niet 'oorlog'.

"Dankzij de Europese Unie is er in Europa al zestig jaar vrede, dat verhaaltje hoor je tegenwoordig voortdurend. Maar sinds vorig jaar is Kroatië lid van de EU. We gaan toch niet blijven doen alsof de genocide in Bosnië nooit heeft plaatsgevonden? En dan nog, het is niet omdat je geen oorlog uitvecht op eigen bodem dat je het niet op ander grondgebied doet. In Groot-Brittannië worden de veteranen van Irak en Afghanistan met dezelfde symbolen herdacht als die van de Eerste Wereldoorlog. België is er misschien iets minder actief bij betrokken, maar dan nog. Bombarderen met een F-16: iemand moet mij toch eens uitleggen wat daar zo humanitair aan is. Ook dat is weer complexer dan het klinkt, want vanaf wanneer is vechten gerechtvaardigd?"

U drijft op een mengeling van boosheid en empathie?

"Ik denk dat het vandaag nog eerder machteloosheid is dan kwaadheid. Ik voel me de laatste tijd weer het jongetje dat voor het eerst naar het nieuws kijkt. Je ouders zetten je in de zetel en saflet, ineens komt er een hele nieuwe wereld je leven binnen. Het laatste jaar voel ik me terug als toen ik voor het eerst voor die televisie zat en er een wereld van buitenlands nieuws en geopolitiek binnenkwam en ik niet meer goed wist waar binnen en buiten stopte."

Tijdens een lezing die u vorige week in de Brusselse bibliotheek Muntpunt gaf, beargumenteerde u dat de Eerste Wereldoorlog niet zozeer het begin maar wel het einde van een tijdperk was.

"Margaret MacMillan, een Canadese historica, stelt dat ook duidelijk. De Eerste Wereldoorlog staat dikwijls bekend als the war that would end all wars, maar zij heeft een boek geschreven dat The War that Ended All Peace heet. Zonder daar al te romantisch over te doen, kun je stellen dat er voor de Eerste Wereldoorlog een lange periode heerste van relatieve vrede en globalisering.

"Als voorbereiding op Memento Park heb ik teksten gelezen uit 1912 waarin mensen schrijven dat 'de wereld vandaag eindelijk zo politiek en economisch verbonden is dat oorlog voor het eerst in de geschiedenis echt ondenkbaar is geworden'. Daarna lees je de huidige communicatieteksten van de Europese Unie en denk je grimlachend: dag, daar zijn we weer. Kunnen we dus alstublieft de juiste vragen stellen?"

Memento Park gaat nu vrijdag in première in de KVS (Arduinkaai 7, Brussel). www.kvs.be

Thomas Bellinck

werd geboren in 1983 in het Duitse Recklinghausen, groeide op in Lier.

studeerde Germaanse talen aan de KU Leuven en dramatische kunsten aan RITS.

richtte in 2010 met acteur Jeroen Van der Ven het theatergezelschap Steigeisen op.

maakte de voorstellingen Fobbit, Billy, Sally, Jerry and the .38 Gun, Lethal Inc. en De onkreukelbare.

werkt regelmatig met niet-professionele spelers, zoals sans-papiers en gevangenen.

kreeg in 2013 grote inter nationale aandacht voor zijn futuristisch-historisch museum over Europa, Domo de Europa Historio en Ekzilo.