Feministen zijngeen Dolle Mina's meer

Er is iets aan de hand met vrouwen. Nu ja, er is vaak veel aan de hand met vrouwen, maar dit is wel opvallend. Want plots is iedereen weer feminist. Lag het feminisme lang vrij slecht bij jonge vrouwen, dan is dat helemaal gekanteld.

Tien jaar geleden zou de term 'feministische ontmoeting' genoeg geweest zijn om de meeste jonge vrouwen te doen huiveren of op zijn minst te doen grimassen. Dat is nu wel anders. Vandaag vindt er namelijk zo'n 'feministische ontmoeting' plaats in Brussel - georganiseerd door Amazone, het kruispunt gendergelijkheid dat vrouwenbewegingen ondersteunt - en daar zullen tal van jonge vrouwen bij aanwezig zijn. Vrouwen van 'Niet in mijn pretpark' bijvoorbeeld (een discussieplatform over gender en stereotypering), of van 'Wij overdrijven niet' (een website waar vrouwen ervaringen over seksisme kwijt kunnen), 'Boeh!' (Baas over eigen hoofd, een actieplatform dat strijdt tegen het hoofddoekenverbod), 'FEL' ('Feministisch en links', een actiegroep uit Gent), 'Fat Positivity' (dat strijdt tegen de druk van het heersende schoonheidsideaal) of 'Grabuge' (een universitaire studiegroep over feminisme).

Als het ooit al koud was, dan is feminisme weer helemaal hot. Zo hot zelfs dat er wordt gesproken van het 'nieuwe feminisme'.

Op het eerste gezicht houdt dit nieuwe feminisme in dat jonge, hippe vrouwen niet meer met zich laten sollen, en dat liefst verkondigen via sociale media. Denk aan de documentaire Femme de la rue (2012), of de hashtags #everydaysexism (2014) en #wijoverdrijvenniet (2015) die Twitter deden ontploffen. Denk ook aan de jonge vrouw die na de misogyne uitspraken van VUB-professor Willem Elias in een YouTube-filmpje getuigde over een verkrachting.

Maar er is meer aan de hand dan dat. Het feit dat zo'n amalgaam aan vrouwenbewegingen deelneemt aan een studiedag over feminisme, toont aan dat het feminisme zelf een amalgaam geworden is. Zegt een vrouw die een fotoshoot in Playboy doet: 'Ik ben een feminist'. Zegt een vrouw die geen make-up draagt: 'Ik ben een feminist'. Zegt een vrouw die drie maanden na de bevalling haar carrière weer opneemt: 'Ik ben een feminist'. Zegt een hooggeschoolde vrouw die thuisblijft bij de kinderen: 'Ik ben een feminist'. Zegt een vrouw die haar hoofddoek afzweert: 'Ik ben een feminist'. Zegt een vrouw die haar hoofddoek aanhoudt: 'Ik ben een feminist'.

Kortom, als er één definitie te geven is over dit nieuwe feminisme, dan is het deze: alles is feminisme. Is dat erg? Niet noodzakelijk. Dat feminisme een inclusief verhaal geworden is - waarin thema's als sociale klasse, religie, seksuele geaardheid en culturele achtergrond belangrijker worden - daar kun je moeilijk iets op tegen hebben. Dat het feminisme weer wat vrolijker is dan vroeger, daar zul je ook geen klachten over horen.

"Het doet me deugd om te zien hoe jonge vrouwen zichzelf zonder complexen als feministen durven te outen", zegt Ingrid Verbanck (43). Zij stond mee aan de wieg van de feministische discussiegroep 'Niet in mijn pretpark', en is vooral bekend als WendyKroy op Twitter, waar ze meningen geeft over politiek en maatschappij. "Ik ben geboren in 1972 en opgevoed door een moeder die in 1968 mee op de barricaden stond. Voor mij is feminisme altijd een natuurlijk gegeven geweest."

Verbanck is blij om te zien dat jonge vrouwen van zich afbijten en het alledaagse seksisme waarmee ze geconfronteerd worden niet meer pikken. En dat er ondertussen vooral ook ruimte is voor vrouwelijkheid, zonder dat je als frivool of lichtzinnig wordt beschouwd. "Je kunt vandaag gerust een modeblog hebben en tegelijk een geëngageerde feministe zijn. Een fijne fuck you tegen stereotyperingen."

Vreemde situaties

Ook de vrouwen van Boeh! noemen zich uitdrukkelijk feminist, al beseffen ze goed dat het dragen van een hoofddoek voor velen net symbool staat voor de onderdrukking van de vrouw. Maar dat ziet Samira Azabar van Boeh! zo niet. "Ik geloof niet in een feminisme dat een geëmancipeerd model naar voren schuift. Het feminisme van vandaag bestaat uit verschillende soorten feminisme. En wat ons allemaal bindt, is keuzevrijheid. Feminisme betekent dat elke vrouw vrij keuzes kan maken, zonder druk te ervaren van maatschappij of cultuur of religie. Het lijkt me heel paternalistisch om over de hoofden van vrouwen heen te gaan beslissen wat feminisme is en wat niet."

Misschien is het niet gemakkelijk om die diversiteit binnen het feminisme te accepteren, zegt Azabar nog, maar het is de realiteit. "Bij Boeh! zitten vrouwen die gelovig en niet-gelovig zijn, die een hoofddoek dragen en er geen dragen, die oud of jong zijn."

Toch is die keuzevrijheid net de angel in dit nieuwe feminisme. Want feministische acties mogen dan vandaag veel meer weerklank krijgen dan vroeger - dankzij de sociale media uiteraard - er zit veel minder een ideologisch verhaal achter dan vroeger. Als vrouwen tegenwoordig van hun oren maken, is het om concreet seksisme aan te klagen, op de werkvloer, op straat, in de reclame. Leah Green, journaliste bij The Guardian, maakte vorig jaar een documentaire over hoe ze als vrouw mannen seksistisch benaderde. Het protest tegen de billen op de affiche van de wielerwedstrijd E3 Harelbeke leidde tot het terugtrekken van de campagne. De massale, virale verontwaardiging bij de uitspraken van Willem Elias speelden mee bij zijn ontslag als decaan.

"Toen ik jong was, was het feminisme gestoeld op een ideologische visie", zegt schrijfster Kristien Hemmerechts. "Ik herinner me feministische congressen waar je bang was om je mond open te doen omdat je de verkeerde standpunten zou hebben, standpunten die niet in die ideologie pasten."

Op zich geen erg, want met ideologie dreig je te verzanden in contraproductieve discussies. "Het lijkt me weinig zinvol om te discussiëren over kwesties als 'Kun je als feministe seks hebben met een man?'. Maar dat gebeurde wel in de jaren zestig, zeventig. Die zogenaamde tweede golf was gewoon te betuttelend. Toen Germaine Greer (de 74-jarige Australische feministe, en een van de iconen van de tweede golf, SMU) onlangs Kate Middleton nog een veeg uit de pan gaf omdat ze weer zwanger was, dacht ik zelfs: laat Middleton met rust. Andere mensen gaan vertellen hoe ze moeten leven is niet meer van deze tijd."

Maar, zegt Hemmerechts, het gebrek aan een ideologisch kader maakt dat feminisme nu vooral betekent dat je als vrouw kunt beslissen wat je doet. En dat kan toch tot vreemde situaties leiden. "Beslissen om grote siliconenborsten aan te meten is dan namelijk ook feminisme. Het gaat betuttelend klinken wat ik nu zeg, maar dan heb je volgens mij toch niet zo'n goed inzicht in waar het over gaat. Want zo stap je klakkeloos mee in waar het feminisme altijd tegen gestreden heeft, namelijk de objectivering van de vrouw."

Kiezen voor siliconenborsten is dus geen feminisme. Maar wat is feminisme dan wel? Hemmerechts: "Feminisme betekent: weten dat je niet voor de kinderen hóéft te zorgen omdat je een vrouw bent. Dat je geen gelakte nagels hóéft te hebben omdat je een vrouw bent. Dat je niet voor een zogenaamd zacht beroep hóéft te kiezen omdat je een vrouw bent. Gender heeft een enorme invloed op je leven, en feminisme betekent die invloed onder de loep nemen."

Grote thema's niet vergeten

De ontvoogding en het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw blijft inderdaad de kern in het feminisme, beaamt Petra Meier, politicologe aan de Universiteit Antwerpen. "In principe is er dus geen probleem als je zelf beslist om in de Playboy te gaan staan, om je carrière op te geven voor de kinderen, of om met prostitutie je geld te verdienen. Het punt is wel: in welke mate beslis je dat zelf?"

Individuele keuzes zijn altijd gedrenkt in opvoeding, cultuur en context. Als je bent opgevoed met het idee dat vrouwen nu eenmaal meer in het huishouden doen dan mannen, dan zul je misschien vlugger thuis blijven als er kinderen zijn. Als je mannelijke partner een hoger loon heeft dan jij waarschijnlijk ook. Het is niet gemakkelijk als individu om die patronen te doorprikken, zegt Meier. "Als ze aan mijn kinderen op school vragen of hun moeder een taart kan bakken voor de opendeurdag, zeggen ze: 'Mijn papa kan ook een taart bakken.' Daar zijn ze mee opgegroeid, voor hen is het logisch."

Meier verdient meer dan haar man, en toch neemt ze binnenkort ouderschapsverlof. Omdat ze nog wat tijd bij de kinderen wil doorbrengen nu ze dat nog fijn vinden. "Is het dan moeilijk voor de buitenwereld om te begrijpen dat ik toch een feministe ben? Misschien wel. Maar ik ben een feministe. En daar komt geen 'maar' achter. Mijn beslissing is écht een individuele keuze, een die vanuit economisch standpunt niet eens de verstandigste is."

Dat vrouwen individuele keuzes kunnen maken, wil dus niet zeggen dat ze geen feministen kunnen zijn, zegt Meier. "Maar met individuele keuzes bereik je weinig op maatschappelijk gebied." Als je structureel iets wilt veranderen, moet je boodschap duidelijk zijn. Als feministen er niet op blijven hameren dat zo veel mogelijk vrouwen buitenshuis moeten werken, wordt het draagvlak kleiner om politici op te roepen iets te doen aan de loonkloof, het glazen plafond of betaalbare kinderopvang. Als feministen niet blijven waarschuwen voor de objectivering van het vrouwenlichaam, blijft seksistische reclame het straatbeeld bepalen. Niet alleen de individuele keuzevrijheid mag dus op de feministische agenda staan. Ook thema's als arbeidsmarktparticipatie, loonkloof, de stereotiepe invulling van genderrollen, armoede bij vrouwen en geweld op vrouwen moeten kernthema's blijven.

"Hoe fris ik het nieuwe feminisme ook vind, we moeten toch opletten dat we de grote thema's niet uit het oog verliezen", beaamt Ingrid Verbanck. "Ik hoop dat de nieuwe generatie ook een volgende stap zet, naar volledige gelijkwaardigheid in het bedrijfsleven, de wetenschap, de sport, de academische wereld. En ik hoop ook dat ze bijvoorbeeld de vrouwen in armoede niet vergeten, want zij hebben onze hulp hard nodig."

Dat er aan de basis nog wat werk aan de winkel is, toonde recent onderzoek van VUB-professor Ignace Glorieux onlangs nog aan. Vrouwen werken nog altijd aanzienlijk meer uren in het huishouden per week dan mannen. Bovendien staan zij meestal in voor de saaie, routineuze klussen, zoals poetsen, strijken of dagelijks koken. Vrouwen werken ook veel vaker deeltijds dan mannen, zeker als er kinderen zijn.

Ook veel andere strijdpunten van de jaren zestig en zeventig zijn nog altijd niet verwezenlijkt, vindt FEL-lid Evie Embrechts. "Geweld op vrouwen, bijvoorbeeld, is nog steeds een groot probleem. Anti-abortusbewegingen als Pro Vita proberen nog altijd invloed uit te oefenen. Uitbuiting door prostitutie blijft een groot probleem, net als de pornocultuur."

Er moet weer meer gediscussieerd worden over feminisme, zegt Embrechts. "Als alles feminisme is, hebben we misschien toch weer een aantal centrale lijnen nodig. Ik ben dan ook bezig aan een boek over feminisme. Bedoeling is een stevige basis aan te reiken voor het feminisme van de toekomst."

Man mee-emanciperen

Maar het feminisme van de toekomst is niets zonder de mannen. Bart Van Nieuwenhove, een 44-jarige leerkracht Nederlands en cultuurwetenschappen uit Lier, is een feminist, zegt hij. "Mensen vinden het nog altijd wat vreemd als een man een uitgesproken feminist is. Daarom zeg ik het zo expliciet. Dan kennen ze er tenminste één."

Van Nieuwenhove geeft al 22 jaar les, en al 22 jaar strijdt hij tegen stereotiepe beeldvorming. "Elk jaar zeg ik in mijn nieuwe klassen dit: 'Meisjes, als er ooit een jongen tegen je zegt dat je móét strijken, wassen of koken omdat je een vrouw bent, loop dan heel hard weg.' Dan schrikken ze, zowel de meisjes als de jongens, wat bewijst dat het nog altijd heel erg nodig is dat ik zulke dingen zeg."

Zelf vindt hij het allemaal nogal vanzelfsprekend. Hij strijkt de hemden, omdat hij daar beter in is, zijn vrouw hanteert de boormachine en plakt de fietsbanden, omdat zij daar beter in is.

Bij dat nieuwe feminisme stelt Van Nieuwenhove zich wel vragen. Als hoogopgeleide vrouwen het net geëmancipeerd vinden om thuis te blijven voor de kinderen, dan fronst hij de wenkbrauwen. "We kiezen er zelf voor, zeggen ze. Dat zal wel, maar hebben ze eerst aan hun man gevraagd of hij het wilde doen? En beseffen ze dat ze opnieuw een toon zetten?"

Hoogopgeleide vrouwen die voor het huishouden in plaats van hun carrière kiezen, zeggen ook dat ze toch het recht hebben om ook níét van de verworven rechten te profiteren? "Dat klopt, maar vergeet niet dat de emancipatiestrijd ook gaat over het mee-emanciperen van de man. Als vrouwen de zorg voor het huishouden en de kinderen opnieuw gaan opeisen, geven ze mannen de boodschap dat het inderdaad niks voor hen is. En hoe ver gaan we dan staan over enkele decennia?"

Het allerlaatste woord is voor Jenny Diski, een 67-jarige Britse auteur en feministe, die ook schrijft voor het literaire magazine The London Review of Books. Twee jaar geleden kreeg Diski een uitnodiging van een vrouwenclub om er te gaan spreken, maar toen ze las wat de filosofie was van de club, bedankte ze feestelijk voor de uitnodiging. Meer zelfs, Diski stuurde een pittig antwoord naar de vrouwenclub. "Ik lees in jullie standpunt dat jullie het gehad hebben met feminisme, omdat het vrouwen zegt wat ze niet mogen doen. Dat lijkt me intellectuele luiheid. Feminisme heeft vrouwen nooit gezegd wat ze niet mogen doen. Sommige individuen hebben dat wel gedaan. Als je van feminisme je vijand maakt, dan besmeur je een beweging die decennialang strijd geleverd heeft met krachten die vrouwen pas écht hebben gezegd wat ze niet mogen doen."

www.amazone.be