N(i)et echt

Een wasbak met een stuk zeep. Zacht licht valt genadig op de zilveren kraan. Het is de eerste goede foto die Thomas Ruff ooit maakte, zo zegt hij zelf. "Alles wat ik daarvoor fotografeerde, waren amateurbeelden. Al sinds mijn zestiende had ik een camera, maar ik legde enkel mooie landschappen vast. Zonsop- en ondergang. Stomme dingen.

"Toen ik aan de kunstacademie begon was ik danig in de war, want ineens besefte ik dat alles wat ik tot dan toe had gemaakt bullshit was. (lacht) Daarom begon ik foto's te nemen in mijn eigen appartement. Dat beeld van mijn wasbak met zeep, daar hou ik nog steeds veel van.

"Aan de kunstacademie kregen we les van fotograaf Bernd Becher. Op school heerste er het dogma dat fotografie in zwart en wit moést. Maar ik experimenteerde wat in kleur en vond het er veel beter uitzien. Voor de zekerheid toch even gecheckt bij Becher: ook hij vond kleur sterker. Toen realiseerde ik me dat de studenten veel dogmatischer zijn dan de leermeesters."

Van zwart-wit naar kleur, dat is niet de enige doctrine die je doorbroken hebt.

"Toen ik mijn reeks interieurs fotografeerde, was ik ervan overtuigd dat ik de realiteit kon vatten. Maar toen ik in de jaren tachtig begon met een serie portretten van vrienden en collega's, besefte ik ineens dat er niet slechts één manier is om een foto te maken. Er zijn duizend verschillende manieren.

"Ik leg inderdaad het gezicht van die mensen vast, maar ik zeg hen hoe ze moeten kijken en hoe ze hun hoofd moeten houden. De camera legt wel vast wat er voor de lens gebeurt, maar dat kun je manipuleren. Is het dan nog de werkelijkheid?

"Jeff Wall ensceneert zijn beelden volledig. En bij reclamefotografie bouwen ze in studio's heelder decors om een valse wereld te creëren. Nog een stap verder en je krijgt propagandafotografie. Denk bijvoorbeeld aan de Irakoorlog waar de VS enkel fotografen en journalisten toelieten die pro-Amerikaans zouden berichten. Dat is belachelijk. Dat is geen journalistiek meer."

Dus toen je besefte dat je de realiteit toch niet kon vastleggen, ben je volledig gestopt met het te proberen?

"Ja. En dat had natuurlijk gevolgen voor mijn volgende reeks. Ik ging huizen fotograferen in Düsseldorf en manipuleerde het beeld. Soms zag ik een interessant gebouw, maar stond er een lelijk verkeersbord of een slecht geplaatste boom voor. Die storende elementen verwijderde ik achteraf digitaal. Het was niet de echte situatie die me interesseerde, maar het beeld van het huis."

Vind je het belangrijk dat het publiek weet wat je gedaan hebt?

"Ja en nee. Toen ik die huizen voor het eerst tentoonstelde, hoorde ik op de opening toevallig iemand zeggen: 'deze foto is niet echt, het is een leugen'. (lacht) Blijkbaar hielden mensen er niet van omdat ze dachten dat ik nog in de traditie zat van de documentairefotografie van Bernd Becher. Omdat ik zijn student was, mocht ik niet liegen. Maar voor mij is het geen leugen. Ik creëer gewoon een beeld."

Elke keer experimenteer je met het medium fotografie, waardoor elke reeks er totaal anders uitziet.

"Een handelsmerk of een herkenbare stijl heb ik inderdaad niet. Een Andreas Gursky zal je altijd herkennen, een Thomas Ruff niet. Maar zodra je het bordje naast het beeld leest, denk je: ah ja natuurlijk, ik had het kunnen weten."

---

Wie is Thomas Ruff?

56 jaar, geboren in Zell am Harmersbach, Duitsland

Begint midden jaren zeventig aan de Düsseldorfse fotografieschool. Daar krijgt hij les van het invloedrijke kunstenaarskoppel Bernd en Hilla Becher

Ruff wordt bekend met zijn Portraits, een reeks portretten van emotieloze gezichten

Hij blijft steeds experimenteren met technieken, gaande van analoge en digitale foto's tot computer gegenereerde beelden.

---

Nieuw genre

"Ik zie het als mijn taak om de conventies van de fotografie te doorbreken", zo zegt Thomas Ruff. Voor zijn nieuwste reeks PHG, die hij in het S.M.A.K. voor het eerst toont, maakte hij digitale fotogrammen, een volledig nieuw genre.

Fotogrammen zoals die in de jaren twintig door kunstenaars als Man Ray gemaakt werden, maken gebruik van direct licht. De fotograaf legde in de donkere kamer voorwerpen rechtstreeks op lichtgevoelig papier en stelde het geheel dan bloot aan licht. Ruff maakt nu hedendaagse virtuele fotogrammen waarvoor hij geprogrammeerd in plaats van natuurlijk licht gebruikt. "Ik wilde een fotogram maken, maar dan in kleur", zegt hij. Bovendien is het bij virtuele fotogrammen gemakkelijker om composities te herschikken.

Voor zijn PHG werkte Ruff samen met een wetenschappelijk onderzoekscentrum in Noordrijn-Westfalen. Hun hoogperformante computers genereren indrukwekkende beelden die een hedendaagse update zijn van de klassieke historische fotogrammen.

---

Goed idee is de helft van het werk

Lichten van Thomas Ruff, tot 24/8 in S.M.A.K. Gent

Vijf reeksen foto's geven een prima overzicht van de evolutie in het werk van Thomas Ruff, van de late jaren zeventig tot nu. De tentoonstelling begint bij het begin: de ingetogen beelden van zijn Interieurs. Zacht licht, mooie kleuren. Het zijn intieme foto's: een bed met erboven een schilderij van Maria. Of de hoek van een kamer met een zeteltje. Een strook fel licht valt op de muur.

In dezelfde ruimte: Stars. Van micro naar macro. Zijn sterrenhemels zijn de eerste beelden die Ruff niet zelf nam. Hoewel hij zich er ongemakkelijk bij voelde dat hij het auteurschap opgaf, wist hij dat het nodig was om het best mogelijke beeld te genereren. Zo is het in al zijn werk: het idee primeert. Ruff experimenteert met het medium en blijft de grenzen aftasten. Voor zijn reeks Nights gebruikte hij bijvoorbeeld een camera die 's nachts kan fotograferen, technologie die gebruikt werd in de Tweede Golfoorlog. Het resultaat: nachtelijke beelden van Düsseldorf waar door hun groene schijn een dreigende sfeer van uitgaat. Een trap, een lantaarn aan een witte muur, een brug, vervallen huizen. Ineens is alles extreem verdacht en lijkt de stad oorlogsgebied. "Iedere foto zou de murder scene uit een krimi kunnen zijn", zo zegt Ruff zelf.

Elke reeks is zeer verschillend, maar Ruff volgt een interessant parcours waarbij het medium fotografie grondig onderzoekt. Een boeiende tentoonstelling van een fotograaf die meer een conceptuele kunstenaar is.