Direct naar artikelinhoud

Vrijheid blijheid was toen, rechtvaardige vrijheid is nu

We beleven moeilijke tijden. De economische en financiële crisis domineert elke dag het nieuws. De Europese constructie davert op haar grondvesten. Ons sociaal model en onze welvaartsstaat staan onder druk en mensen maken zich zorgen. Ze hebben ook geen vertrouwen meer in de politiek en in de instellingen. Ze zijn op zoek naar houvast. Sommige partijen aarzelen niet om dat gevoel aan te wakkeren. In plaats van oplossingen aan te reiken, cultiveren ze het negativisme, het pessimisme en het cynisme.

Wij niet. Wij, liberalen, gaan in tegen deze negatieve spiraal. Wij geloven in de toekomst. Natuurlijk kunnen we het morgen beter hebben dan vandaag. Maar dan moeten we wel de handen uit de mouwen steken en moeten we een duidelijke koers varen, een duidelijke ideologie hebben. Want wie geen ideologie heeft, die vaart op zee zonder kompas.

Populisten

Toch zijn er vandaag partijen die zonder kompas varen. De populisten. Zij laten zich leiden door goedkope slogans en het versterken van vijandbeelden. Ze beloven ook steevast een 'big bang', een alles-in-één-oplossing. De praktijk heeft echter bewezen dat je op hen niet moet rekenen. Als het erop aankomt om de nodige - ook onpopulaire - maatregelen te nemen, lopen ze weg. In Nederland, in Griekenland en ook bij ons.

Anderen gebruiken het kompas van de stilstand. De conservatieven, van links en rechts, die zich krampachtig vastklampen aan wat is en zich halsstarrig verzetten tegen hervormingen. Hun kompas is verkeerd. Want het leidt uiteindelijk tot iets waar wij als liberalen ons met hand en tand tegen verzetten: het beknotten van de vrijheid.

Voor ons liberalen is vrijheid niet het probleem, maar de oplossing. Maar welke vrijheid? We moeten ons de vraag durven stellen of het vrijheidsbegrip zoals we het nu kennen wel nog voldoende is? Past het nog op deze tijd? Geeft het voldoende antwoorden op de uitdagingen waarvoor we staan?

Neem de bankencrisis. Verblind door winstbejag werden onverantwoorde risico's genomen met het geld van de spaarders. Overheden moesten ter hulp schieten. De hebzucht van enkelen heeft vandaag nog steeds zware gevolgen voor miljoenen anderen. Maar kijk ook naar de crisis van de overheidsschulden. Tientallen jaren nam de omvang van de overheid toe en ook haar uitgaven. De staatsschuld explodeerde en de generaties na ons erven een torenhoge schuldenberg. De overheid leefde boven haar stand en leed aan spilzucht.

Verantwoordelijkheid

Beide crisissen, de hebzucht bij de banken en de spilzucht bij de overheden, tonen aan dat er in de uitoefening van de vrijheid iets is misgelopen. Vrijheid werd losgekoppeld van verantwoordelijkheid. En de lange termijn werd opgeofferd aan de korte termijn.

Er is daarom nood aan een extra dimensie voor het vrijheidsbegrip. Een dimensie die vrijheid opnieuw koppelt aan verantwoordelijkheid en aan de lange termijn, aan duurzaamheid. Als vrije mensen zijn we allemaal verantwoordelijk voor wat we doen en moeten we daarop ook aangesproken worden. Maar als vrije mensen hebben we ook een morele plicht voor de generaties na ons.

Extra dimensie

Met verantwoordelijkheid en duurzaamheid laten we het vrijheidsbegrip mee evolueren met de samenleving. Beide klemtonen geven samen een extra dimensie aan de vrijheid, een dimensie van rechtvaardigheid, van fairness. Door de nadruk te leggen op verantwoordelijkheid en duurzaamheid, vullen we vrijheid op een rechtvaardige manier in. Ik noem het daarom rechtvaardige vrijheid. Die rechtvaardige vrijheid moet het kompas zijn als we op zoek gaan naar antwoorden op onrechtvaardigheden in onze samenleving. In de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld, Mensen draaien tussen hun 25ste en hun 40ste dubbele shiften, op hun werk en thuis. Om daarna, op hun 55ste gedumpt te worden. We geven 400.000 mensen een werkloosheidsuitkering, terwijl er 100.000 vacatures openstaan. Torenhoge lasten prijzen laaggeschoolde jobs uit de markt. Frauduleus gebruik van de sociale zekerheid kost onze samenleving jaarlijks honderden miljoenen. Of in ons onderwijs. Eén op zeven jongeren haalt geen diploma en mist de toekomst. Sociale afkomst bepaalt nog te vaak de onderwijstoekomst van jongeren. De afwezigheid van schoolplicht voor kleuters leidt nog te vaak tot taalachterstand bij allochtone kinderen. Of in justitie: te veel kleine misdrijven blijven ongestraft. Maar ook te veel gevangenen hervallen na het uitzitten van hun straf.

Rond deze, maar ook andere thema's gaan we in het komende jaar werken. We gaan antwoorden formuleren op de vragen die zich stellen. En die antwoorden zoeken we binnen het kader van de rechtvaardige vrijheid. Het is een vrijheid die niet alleen een appel doet aan de individuele verantwoordelijkheid, maar ook een pleidooi houdt voor de vrijheid van de generaties na ons.

Alexander De Croo is voorzitter van Open Vld, de Vlaamse Liberalen en Democraten