Altijd miserie met Bijbelfilms

Bezint eer ge begint

Cineasten die zich laten inspireren door de bijbel maken het zichzelf liever moeilijk dan gemakkelijk. Studio's zijn weinig happig op films met religieuze thema's en dat mocht Darren Aronofsky aan de lijve ondervinden. De man die met zijn eigenzinnige Black Swan, Requiem for a Dream of The Fountain de harten van publiek én critici veroverde, probeerde zijn versie van bijbelverhaal de Ark van Noach meer dan tien jaar aan de man te brengen. "Al sinds mijn dertiende, toen ik een gedicht schreef over Noach, ben ik gefascineerd door het verhaal", zei hij aan The Telegraph. "Eens ik werkte als filmmaker vroeg ik me af waarom niemand vandaag films over het Oude Testament maakt. We beschikken nu over de middelen om dat soort taferelen te verfilmen."

Toen Aronofsky zichzelf in 1998 op de kaart zette met zijn donkere debuut Pi, pitchte hij het project voor het eerst, zonder resultaat. Bij elk succes of succesje, zoals zijn prijsbeest The Wrestler, probeerde hij het opnieuw, maar de studio's waren niet overtuigd. Aronofsky maakte samen met graphic novel-schrijver Ari Handel en tekenaar Niko Henrichon een verstripte versie van zijn scenario, in de hoop investeerders warm te maken voor zijn visie. Meer dan tien jaar nadat hij het verhaal voor het eerst pitchte, kreeg hij eindelijk groen licht.

Respecteer de Bijbel tot op de letter

Een letterlijke interpretatie maken van het Oude Testament was volgens Aronofsky onmogelijk. Het boek staat te bol van symboliek om gratuit over te nemen. En terwijl bij religieuze groepen eerst wantrouwen heerste rond de Noah-prent moest menig testpubliek toegeven dat de filmmaker zijn huiswerk had gemaakt. Akkoord, de gevallen engelen zien er in Aronofsky's versie uit als bemoste reuzen, maar de scène waarin Noah zich in een bootje te pletter drinkt, komt recht uit de bijbel. Ook het ietwat bizarre liefdesverhaal van Noahs geadopteerde dochter Ila en haar 'broer' Shem is echt. Een verstandige keuze, want afwijken van de bijbel is bij dit soort films vragen om problemen. Toen Martin Scorsese zich voor zijn The Last Temptation of Christ (1988) op een roman van Nikos Kazantzakis baseerde, betoogden extremistische gelovigen voor de poorten van de filmstudio. Vooral de liefdesscène tussen Jezus en Maria Magdalena schoot in het verkeerde keelgat.

Maak vrienden daarboven

Dat Aronofsky een jood is met eerder linkse sympathieën wekte ook argwaan bij christelijk Amerika. Toen zijn script twee jaar geleden op het internet gelekt werd, kroop de gelovige auteur Brian Godawa in zijn pen en schreef hij dat Aronofsky's film beter 'Noah: Environmentalist Wacko' zou heten. De cineast gebruikte het bijbelverhaal volgens Godawa om zijn ecologische standpunten rond de opwarming van de aarde door de strot van de kijker te duwen. Hoofdrolspeler Russell Crowe probeerde de brokken nog te lijmen door een screening van de film in het bijzijn van de paus aan te vragen. Cast en crew moesten zich tevreden stellen met een audiëntie bij de heilige vader, die daarmee alsnog zijn zege gaf.

Mel Gibson pakte zijn promotie een stuk slimmer aan toen hij tien jaar geleden The Passion of the Christ afwerkte. Gibson zocht en vond steun bij invloedrijke christelijke organisaties als het Leger des Heils en geestelijke leiders als Billy Graham. Zij stuwden hun parochianen en volgers naar de bioscoop en de film werd een commercieel succes.

Wees niet bang voor seks en geweld

Incest, moord, verraad, losbandigheid, wrede straffen, nog meer moord... In feite hoeft het Oude Testament niet onder te doen voor de doorsnee actiefilm. Dat begreep cineast Cecil B. DeMille al toen hij in 1923 de orgie rond het Gouden Kalf in beeld bracht in zijn film The Ten Commandments. Terwijl Mozes op de berg Sinaï van god de Tafelen der Wet krijgt, bouwt het volk beneden een overdadig feest dat zich prima leent voor broeierige beelden. In het Mexicaanse El pecado de Adán y Eva uit 1969 vormt het scheppingsverhaal dan weer een doorzichtig excuus om de cast voortdurend naakt op te voeren. Mel Gibsons The Passion of the Christ is dan weer geen spatje minder bloedig dan martelfilms als Saw. Nooit eerder werd het lijden van Gods zoon zo expliciet in beeld gebracht.

Vermoord geen figuranten

De vloedgolf op de set van Michael Curtiz' Noah's Ark uit 1928 was zo realistisch dat drie figuranten verdronken in het water. Een vierde raakte zo ernstig gewond dat zijn been geamputeerd moest worden. Ook hoofdacteurs blijven niet altijd gespaard. Jim Caviezel werd in The Passion of the Christ tweemaal echt geraakt in de scène waarin Christus een salvo aan zweepslagen te verduren krijgt. Hij liep ook een schouderblessure op toen hij het houten kruis moest versleuren.

Kies wie ge wilt behagen

Met Noah koos Aronofsky een van de meest lastige Bijbelverhalen. De historie staat immers niet alleen in de Bijbel, maar ook in de Thora en de Koran. De film werd al bij voorbaat verbannen in de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar en Indonesië, omdat de islam verbiedt profeten af te beelden. Studio Paramount was zo bang voor een boycot uit christelijke hoek dat het Aronofsky dwong de eindmontage af te staan. De studio knipte uiteindelijk zes versies van de prent, waarvan één een christelijke rocksong als soundtrack kreeg. Het testpubliek lustte de versies niet en uiteindelijk ging Aronofsky's eigen versie in roulatie. De christelijke organisatie National Religious Broadcasters kreeg wel het laatste woord, en dus begint elke Amerikaanse vertoning van de prent met de woorden 'Deze film is geïnspireerd op het verhaal van de Bijbel'. Voor Europa maakte Paramount dan weer een 3D-versie van Noah.

Surf mee op andermans succes

Als Noah een hit blijkt, is dat ook goed nieuws voor andere cineasten met Bijbelfilmplannen. Ridley Scott werkt aan zijn Mozesadaptatie Exodus, Brad Pitt droomt van een film over Pontius Pilatus en Will Smith ziet wel brood in het verhaal van Kaïn en Abel. "Ik denk dat het toeval is", zei Aronofsky erover. "Ik heb het Exodus-script gelezen en het is fantastisch." Een diplomatisch antwoord voor een cineast die het gunstig toeval niet bepaald aan zijn zijde had voor zijn droomproject.