Fictief personage, écht bestaan

Vraag aan de modale lezer om twee eilandromans op te sommen, en hij zal je waarschijnlijk Schateiland van R.L. Stevenson én Robinson Crusoe van Daniel Defoe voorschotelen. Toch is het vooral Robinson Crusoe die zich in ons collectieve geheugen wist te nestelen. "Als geen ander heeft Defoe met zijn in 1719 verschenen meesterwerk het eilandgevoel gestalte gegeven", noteert islofiel Boudewijn Büch in zijn fameuze 'Eilanden'-bundel uit 1991. Wie werd niet ooit meegesleept door het vermetele overlevingsavontuur van een schipbreukeling, die 28 jaar, 2 maanden en 19 dagen op een ruig Caraïbisch eiland verblijft en daar uiteindelijk een paradijselijke kolonie sticht? Dat had veel te maken met de bijzonder aansprekende toon waarin Defoe zijn roman goot.

Vanwege de toen nog maar zelden gebruikte ik-vorm en de dagboekaantekeningen van zijn held ondergaan we Crusoes ontberingen en mentale worstelingen vanop de eerste rij, van het weerstaan van kannibalen tot zijn ontroerende vriendschap met Vrij-dag. Defoe, die ooit kousenverkoper was, schreef het boek pas op zijn 59ste. Hij zette er een heel genre mee op de kaart. De 'Robinsonades' schoten na 1719 als paddenstoelen uit de grond. Auteurs als Willem Bilderdijk, J.M. Coetzee en Michel Tournier stortten zich op het Crusoeverhaal.

Maar het personage Crusoe kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Defoe putte rijkelijk uit het leven van de Schotse zeebonk Alexander Selkirk (1676-1721) en dikte diens belevenissen ferm aan. Selkirk verbleef vanaf 1704 vijf jaar lang op zijn dooie eentje op het eiland Mas-a-Tierra, 600 kilometer westelijk van de Chileense stad Valparaíso. Hij was daar terechtgekomen nadat hij hevige ruzie had gekregen met zijn onervaren kapitein, de 21-jarige Thomas Stradling. Het gebeurde op een tocht naar Brazilië met het schip de Cinque Ports. Selkirk kon zijn woeste temperament niet aan de ketting leggen en betwistte steeds meer de autoriteit van zijn kapitein. Volgens Selkirk was het maar een kwestie van dagen of de door wormen aangevreten Cinque Ports zou met man en macht ten onder gaan. Bovendien was het merendeel van de bemanning ziek.

Bij het tijdelijk aanmeren in Mas-a-Tierra vroeg Selkirk om achtergelaten te worden, in de hoop dat het scheepspersoneel hem zou volgen. Stradling ging gretig in op het verzoek. Toen Selkirk merkte dat niemand hem vergezelde, smeekte hij in extremis om vergeving. Maar Stradling gaf geen krimp: hij was de praatjesmaker liever kwijt dan rijk.

Overlever

Toch wist Selkirk op miraculeuze wijze zijn solitaire bestaan te overleven. Pas op 2 februari 1709 pikte kapitein Woodes Rogers hem op, stelde hem op de 'Duke' aan tot scheepsmaat en bracht hem terug naar Engeland. Rogers' memoires A Cruizing Voyage round the World (1712) boden Defoe het gedroomde materiaal voor zijn Crusoe.

Rogers beschreef Selkirk als volgt: "Nadat hij zijn melancholie had overwonnen, zocht hij verstrooiing en kraste hij zijn naam in de bomen, en dacht hij na over de tijd die hem restte, en wat hem te doen stond... Uiteindelijk slaagde hij erin al zijn ongemakken van zijn eenzaamheid te overwinnen en voelde hij zich zeer op zijn gemak op het eiland."

Tim Severin wees er in 2003 op dat Crusoe ongetwijfeld ook leunde op de avonturen van de 'witte slaaf' Henry Pitman, een wildebras die ontsnapte uit een Caraïbische strafkolonie en zich te buiten ging aan .

Als hommage aan Defoes wereldklassieker én aan Selkirk werd het eiland Mas-a-Tierra in 1966 door de Chileense regering omgedoopt tot Isla Robinson Crusoe. Amper zes jaar geleden kon dankzij doorgedreven archeologisch onderzoek de plek worden gelokaliseerd van Alexander Selkirks basiskamp. En zo grijpt de realiteit alweer de fictie bij het nekvel.

IDENTIKIT

Leeftijd

Robinson Crusoe meert op 26-jarige leeftijd op het onbewoonde eiland aan en zal er 28 jaar blijven.

Bijzonderheden

Bij Defoes 'voorbeeld' Alexander Selkirk was het eiland veel onherbergzamer, Crusoe maakte er een tropisch eiland van.

Uiterlijke kenmerken

Hij draagt een versleten blouse en haveloze rode broek. Later ging hij een geitenwollen vacht dragen en maak-te zelf een leren riem.