'De Palestijnen dreigen te eindigen zoals de native Americans'

Even leek het voor de Palestijnen zelf alsof de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, John Kerry, de zaak eindelijk ook een keer van hún kant bekeek. Dat was toen hij eind vorig jaar plots erg kritisch uithaalde naar de Israëlische bezettingspolitiek. Zal er ook echt wat gaan veranderen nu de dagelijkse praktijk van structurele ongelijkheid, schending van de basisrechten zoals het recht op bewegingsvrijheid, onderwijs en ontwikkeling - apartheid in feite dus - wat erkenning vindt?

Richard Falk, professor emeritus internationaal recht verbonden aan Princeton, heeft er een hard hoofd in. Hij was van 2008 tot 2014 onafhankelijk rapporteur voor de VN in de Palestijnse gebieden. Zijn nieuwste boek Palestine's Horizon: Toward a Just Peace wordt in de loop van de komende maanden gepubliceerd.

Falk is Amerikaan met Joodse roots. Zijn interesse in de Palestijnse kwestie ontstond in... Vietnam. "Mijn bezoeken aan Noord-Vietnam hielpen me de oorlog beter begrijpen vanuit het perspectief van een lowtech samenleving, die uiterst kwetsbaar is voor de hightech oorlogvoering. Het verdiepte mijn engagement van principieel tegenstander van een onbezonnen oorlog, naar een totale afwijzing van een onrechtvaardige en immorele oorlog. Deze fundamentele verschuiving in mijn politiek bewustzijn zorgde ervoor dat ik ook het Israëlisch-Palestijns conflict anders ging benaderen."

U bent ervaringsdeskundig als oud-gezant voor de VN-Mensenrechtenraad. Hebben de VN niet zelf een historische verantwoordelijkheid in het conflict?

Richard Falk: "Het klopt dat de VN een belangrijke rol speelden in het onderschrijven van de Balfour-verklaring in 1917 (een brief van de Britse regering waarin de oprichting van een Joodse staat in Palestina aan de zionistische beweging wordt voorgespiegeld, red.) en in de opdeling van Palestina.

"Ook later heeft Israël de ene na de andere resolutie straffeloos geschonden. Israël zou zich terugtrekken uit de gebieden die het sinds 1967 bezet en de Palestijnen zouden Israël erkennen. Wat ook gebeurde bij het Oslo-vredesproces in 1993. Israël zette echter de nederzettingenbouw voort, wat onder meer resulteerde in de verdrievoudiging van het aantal kolonisten op de Westelijke Jordaanoever en de bezetting van Oost-Jeruzalem.

"Tientallen resoluties later en twintig jaar onderhandelen leverden de Palestijnen niets op. Dat vloeit vooral uit het voortdurende onvermogen van de VN om sancties op te leggen aan Israël. De VN hebben die capaciteit, maar worden lamgelegd door de VS, die namens Israël optreden."

Had u de indruk dat uw werk als rapporteur impact heeft gehad?

"Net als vele anderen die zich kritisch uitspreken over deze kwestie, ben ik belasterd en beschuldigd van antisemitisme - ik ben zelf een Jood, nota bene. Van meet af werd mijn benoeming als VN-rapporteur gedwarsboomd. Ik kreeg te maken met hevig verzet van Israël en bondgenoten. Toen ik aankwam in Tel Aviv om aan mijn missie te werken, werd ik in de gevangenis van de luchthaven Ben-Gurion opgesloten. Sinds de publicatie van mijn rapport ben ik persona non grata in Israël en de bezette gebieden.

"Het was pijnlijk dat het Wiesenthal Instituut in Los Angeles mij bestempelde als de op twee na meest gevaarlijke antisemiet in de wereld. Ik blijf daar een wrang gevoel aan overhouden. Maar hoewel dat kwetsend was, gaf het ook aan dat ik iets juist gedaan moet hebben. Anders zet Israël de VN niet onder druk om je te ontslaan van je functie. Maar ik was onafhankelijk, dus kon (secretaris-generaal) Ban Ki-moon niet veel doen. Dus ja, ik had een impact, critici hebben dat altijd."

Wat zegt het internationaal recht over de nederzettingen?

"De Israëlische nederzettingen op Palestijns grondgebied, of wat er nog van overblijft, vormen een ernstige schending van Artikel 49 van de Vierde Conventie van Genève.

Dat zegt dat het verboden is voor een bezettende macht om een deel van haar eigen burgers te verplaatsen naar het gebied dat ze bezet. Het kolonisatiebeleid van Israël ondermijnt daarnaast ook het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen."

Waarom kiest de VS-regering er net nu voor om zich te onthouden bij de stemming van de VN-resolutie over de nederzettingen, na acht jaar te laten betijen?

"De vorige VS-regeringen - zowel onder Reagan, Bush als Clinton - veroordeelden de bouw van nederzettingen ook stellig. Het enige verschil met de huidige regering is dat president Obama Israël het grootste pakket steunmaatregelen ooit cadeau heeft gedaan - een contract voor levering van maar liefst 38 miljard dollar aan militaire steun.

"Obama heeft acht jaar niets gedaan voor de Palestijnse kwestie. Logisch. Had hij wel stappen ondernomen, dan had hij nooit kunnen doen wat hij tijdens zijn twee ambtstermijnen heeft gedaan: handelsakkoorden afsluiten en oorlog voeren."

Is een twee-statenoplossing nog mogelijk?

"De twee-statenoplossing is een illusie. Dat weten zowel de VS als Israël. De onderhandelingen zitten muurvast. Niet omdat Palestijnen niet aan tafel willen zitten, maar omdat je simpelweg niet voortdurend, decennialang, stelselmatig je buurman zijn huis zomaar kunt binnenvallen, zijn grond stelen, zijn eigendom vernietigen en achteraf komen aankloppen om te onderhandelen over het gestolen goed. Dat doe je toch niet?"

Zou de Israëlische regering ooit instemmen met twee staten?

"De Israëlische premier Netanyahu deed twee jaar geleden de electorale belofte dat hij alles in het werk zou stellen om de oprichting van een Palestijnse staat te voorkomen. Hij verwijst nu naar de twee-statenoplossing als 'een visie'. Op sommige momenten voegt hij het woord 'uiteindelijk' toe: 'uiteindelijk zal er een twee-statenoplossing komen'. In codetaal van een politieke leider is dat het synoniem van 'nooit'.

"Netanyahu onderstreept zijn gesloten-deurenmentaliteit door toe te voegen dat een eventuele Palestijnse staat er enkel en alleen zou komen als Palestina volledig en permanent gedemilitariseerd wordt en de Palestijnen Israël als 'een Joodse staat' erkennen, ondanks de aanwezigheid van ten minste 1,5 miljoen Palestijnen binnen de grenzen."

Waar eindigt dit?

"De voortdurende toename van radicale kolonisten in combinatie met een open pleidooi voor een oplossing, voorafgegaan door de formele annexatie van de rest van de Westelijke Jordaanoever, maakt alles duidelijk. Palestina lijkt op een demografische tijdbom. We gaan van peace naar fears, waarbij de Palestijnen onder Israëlische soevereiniteit komen in een Joodse staat, kortom een Zuid-Afrika-achtige bantoestan (thuisland, gebied met beperkt zelfbestuur ten tijde van het apartheidsregime, red.). Ik geloof dat Israël nog een stap verder zal gaan en de Palestijnen weleens kunnen belanden in reservaten zoals de native Americans."

Wat mogen we verwachten van het Israël-beleid onder Trump? Op Twitter neemt de toekomstige president ver afstand van de recente Amerikaanse kritiek.

"Het feit dat Trump de ultrazionistische David Friedman benoemd heeft als Amerikaanse ambassadeur in Israël - die overigens van plan is de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem te verhuizen, en die de uitbreiding van de illegale kolonies ondersteunt - zegt al veel. Trump geniet in eigen land een enorm grote aanhang van de ultrazionistische lobby en grote mediabedrijven.

"Er is ook wel een tegenlobby, maar ik vrees dat die geen groot gewicht in de schaal kan gooien om het VS-beleid te doen kantelen. Verder komt hij inconsistent, onberekenbaar en hysterisch over."

Wat kan de EU doen om een twee-statenoplossing alsnog af te dwingen?

"De twee-statenoplossing is dood, maar dat neemt niet weg dat de EU en de internationale gemeenschap nog erg veel kunnen doen. Door de invoer van nederzettingsproducten wordt bijgedragen tot de economische welvaart van de kolonies, en dus tot de instandhouding en uitbreiding van die illegale nederzettingen. België en de andere EU-lidstaten horen alle economische en commerciële banden met Israëlische nederzettingen op bezet Palestijns gebied door te knippen en de invoer van nederzettingsproducten te verbieden.

"Bovendien voedt de EU en dus ook België de oorlogen in Gaza door wapens te leveren waarmee de Israëlische overheid ongestoord de schendingen van het internationaal humanitair recht ondersteunt. Deze eis is een verplichting onder internationaal recht."

Een boycot dus?

"Ik blijf het herhalen: Israël sanctioneren, investeringen in Israël stopzetten en het land boycotten is het enige antwoord wanneer de politiek faalt. Wereldwijd steunen verschillende organisaties, onderwijsinstellingen, bedrijven, artiesten en politieke partijen deze oproep actief, geïnspireerd door de boycotacties tegen Apartheid Zuid-Afrika. Deze sanctie heeft als doel de Israëlische regering ertoe te dwingen het internationaal recht te respecteren. Wie dat niet doet, steunt het kolonialisme, apartheid en de etnische zuivering van Palestina.

"Als de internationale gemeenschap druk uitoefent, zullen de Israëlische politieke elites genoodzaakt zijn om compromissen te sluiten op basis van gelijkheid van de twee volkeren. Dit is in feite wat er gebeurd is in Zuid-Afrika. Het onmogelijke leek onmogelijk, totdat het mogelijk gemaakt werd.

"Israëlische denktanks beschouwen dit protest als een groter gevaar dan een Palestijnse gewapende strijd. Vandaar ook hun harde weerwerk. Elke kritiek op Israël wordt gelijkgesteld met antisemitisme."

Noem één fout waarvan het u spijt dat u die gemaakt hebt?

"Ik heb het Syrisch conflict verkeerd beoordeeld en president Assad met Kadhafi vergeleken. Dat was te voorbarig."

Syrië, IS... Het hele Midden-Oosten lijkt in vuur te staan. Ziet u nog een uitweg?

"My crystal ball is pretty cloudy. Ik durf geen voorspellingen meer te maken. In Syrië vechten verschillende verzetsbewegingen. Bovendien heb je de militaire inmenging van de buurlanden die de uitkomst willen beïnvloeden, de coalitie die zogenaamd tegen IS vecht en burgerslachtoffers maakt, en de VS en Rusland die het conflict willen controleren en vormgeven. Het conflict is multidimensionaal en verandert naarmate de inmenging van geopolitieke spelers. Niemand kan voorspellen wat de uitkomst zal zijn."

En voor de Palestijnen?

"Trump lijkt de militaire aanwezigheid van Amerika in de regio te willen verminderen. Dat geeft misschien wel wat hoop. Dat geeft ruimte aan de regionale mogendheden om zelf te beslissen, relaties onderling te herstellen en verbeteren.

"Maar zolang de oorlog aanhoudt in Syrië, de onstabiele situatie van de vluchtelingen voortduurt, IS actief blijft in het gebied en in het Westen aanslagen blijft plegen, gaat het moeilijk blijven om de aandacht te krijgen voor de Palestijnse kwestie.

"De opmars van radicale en gewelddadige verzetsgroepen in Palestina en de rest van het Midden-Oosten is niet meer dan een reactie op het buitenlandbeleid en militarisme van vooral de VS, maar ook van de EU. Europa heeft meer dan ooit een belangrijke rol te spelen de komende jaren, zelfs een belangrijkere rol dan de VS.

"Essentieel wordt het antwoord op de exponentiële groei van extreemrechts populisme dat in Europa gevaarlijke vormen aanneemt tegen minderheden en oorlogsvluchtelingen. De manier waarop we dit aanpakken, is niet enkel belangrijk voor de toekomst van Europa, maar ook voor de toekomst van de democratie, de toekomst van de mensenrechten, de toekomst van sociale rechtvaardigheid.

"Al deze zaken maken de toekomst onzeker, maar uitdagend. Het is van vitaal belang dat we onze goede wil tonen door waakzaam, betrokken en actief te blijven voor een betere toekomst, een betere wereld."