Michel I kleurt ook lichtpaars

pmerkelijk toch. Gaat de opbouw naar de jaarlijkse State of the Union meestal gepaard met nerveus gebikkel om de begroting afgerond te krijgen, dan was daarvan dit jaar niets te merken. Met het Zomerakkoord werden in juli al de krachtlijnen van de rijksbegroting voor 2018 vastgelegd. Sindsdien is er amper nog over gepiept.

Dat doet uitschijnen dat de federale regering haar centenplaatje vlot rond heeft. Een bedrieglijke schijn. De aanvankelijke belofte om tegen volgend jaar een begroting in evenwicht af te leveren, werd in de lente al losgelaten. Inmiddels is duidelijk dat dat doel ook in 2019 waarschijnlijk niet gehaald zal worden.

Voor 2018 beperkt de regering-Michel zich tot het Europese minimum. Dat wil zeggen: een verbetering van het structurele tekort op de begroting met 0,6 procent (goed voor 2,6 miljard 'ingrepen'). Hoe 'structureel' (dat wil zeggen: blijvend) de afgesproken maatregelen zijn, valt nog te bezien.

De Zomerakkoord-afspraken zijn goed voor 2,9 miljard. Daarvan valt 1,8 miljard (!) onder technische correcties en conjunctuurmeevallers. Blijft over: 1,1 miljard nieuw begrotingsbeleid. Daartoe worden ook de inmiddels al teruggetrokken 52 miljoen besparing op het pensioen van oudere werkzoekenden, de befaamde 254 miljoen opbrengst uit de nieuwe effectentaks en 75 miljoen uit de suikertaks gerekend. Hoe stabiel die nieuwe inkomsten zijn: niemand die het weet.

Voor 2019 ziet het plaatje er nu al gelijkaardig uit. Midden in de campagne van lokale en nationale verkiezingen moeten dan geen werkelijk structurele ingrepen meer verwacht worden.

Geld nog steeds op

Daarmee is na goed drie jaar duidelijk dat ook deze regeerperiode er grotendeels een wordt van stilstand in de gezondmaking van de overheidsfinanciën. Gelet op de uitgesproken ambities, de lange periode van politieke kalmte (vijf jaar geen verkiezingen), de redelijke economische groei en lage rente in Europa, is dat toch een flinke ontgoocheling.

De regering-Michel is natuurlijk niet het eerste kabinet dat moeite ondervindt om de eindjes aan elkaar te knopen. In zijn nieuwe boek Het geld is op!(naar woorden van toenmalig premier Guy Verhofstadt (Open Vld) in 2008) werpt Trends-journalist Alain Mouton een kritisch licht op het Belgische begrotingsbeleid van de jongste veertig jaar.

Alain Mouton is een oude makker van Bart De Wever (N-VA) bij het KVHV en staat economisch veeleer rechts. Zijn mosterd haalt hij, net als zijn oud-collega en huidig minister Johan Van Overtveldt (N-VA), bij de neoliberale Chicago School. De 'aanbodeconomie' is zijn ideaal: een overheid moet klein zijn en enkel voorwaarden scheppen voor economische bloei door de belastingen te verlagen en regels te versoepelen.

De auteur verhult die inspiratie niet en dat is respectabel (al was het maar als bewijs dat heus niet elke mainstreamjournalist 'links' is). Het maakt van Het geld is op!een gekleurd maar prikkelend politiek werkstuk.

Nostalgisch klinkt Mouton over de regering-Martens V (1981-85), die de devaluatie van de Belgische frank begeleidde met een streng besparingsbeleid. Dat relaas doet oneer aan de sociale ellende die ook uit dat beleid voortkwam (en die uiteindelijk de kabinetswissel zou inleiden).

Veel kritischer is zijn oordeel over de regeringen-Verhofstadt (1999-2007). Genadeloos fileert hij de budgettaire trucs van paars en de beslissing om de begrotingsteugels te vieren door lastenverlagingen te koppelen aan een genereuze budgetverhoging voor de sociale zekerheid.

Niet geheel ten onrechte ziet Mouton daar wortels voor wat vandaag nog fout loopt. Recentelijk gaf ook Karel De Gucht, oud-voorzitter Open Vld, dat toe in deze krant: "Paars heeft toen de kosten van de sociale zekerheid laten ontsporen. Als vandaag de begroting niet rond raakt, ligt daar toch een van de oorzaken."

Precies omdat ze "lichtpaarse trekken" vertoont, is Alain Mouton ook relatief streng voor de huidige regering, die ideologisch nochtans (veel) dichter bij hem staat. Er zijn inderdaad drie riskante parallellen. Er is een taxshift die een gat slaat in de inkomsten; de lage rente wordt niet gebruikt om de begroting te saneren; er wordt gegoocheld met budgettaire trucs.

Het resultaat is dat de huidige regering het inzake begrotingssanering zelf minder goed doet dan centrumlinkse kabinetten van Dehaene of Di Rupo (2011-2014). Klopt, geeft Mouton toe, maar die regeringen trokken veel meer de kaart van belastingverhogingen. Deze regering doet, in economisch rustiger tijden, de ontvangsten dalen, maar raakt tegelijk ook amper aan de uitgaven.

'Starve the Beast'

Waar moet dat eindigen? Zolang de economie groeit en de rente behapbaar blijft, raakt elke regering met de hakken over de sloot. Maar de zomer blijft niet duren.

Een mogelijk scenario is dat krachten binnen de huidige coalitie bewust de begroting op een crashkoers sturen. Als de uitgaven hoog blijven en de inkomsten fel terugvallen, dan zou een zware sanering wel eens 'logisch' of 'noodzakelijk' kunnen gaan klinken.

Het was de strategie van de Amerikaanse president Reagan:'starve the beast'- zet de overheid op droog zaad. Alain Mouton citeert Reagan instemmend, maar ziet deze regering die tactiek niet uitvoeren. "Er zitten in de regeringsploeg van Charles Michel geen ideologische scherpslijpers die streven naar een minimale staat."

Maar wat niet is, kan nog komen. "Het is wel duidelijk dat als we op de sociale zekerheid niet extra besparen, we helemaal niet meer besparen. Enkel daar valt nog veel geld te rapen", zei Bart De Wever begin 2016 al in een nieuwjaarsinterview in De Tijd. Een jaar later was hij op nieuwssite Newsmonkey nog duidelijker: "Het klopt dat de taxshift niet voldoende gefinancierd is. Men heeft doelbewust gekozen om niet alles mee te rekenen. Dat dringt op termijn een infernale besparingslogica op en dus komt men terecht bij de overheidsuitgaven waar ze nog zitten: de sociale zekerheid."

Het Belgische sociaal-economische beleid heeft geen traditie van zulke schokken. Die schok vermijden of in de hand werken, wordt dan ook mede de inzet van de komende kiescampagne. Of zoals men vroeger kon lezen bij overwegen in Frankrijk: 'Let op, een trein kan een andere trein verbergen.'

Alain Mouton, Het geld is op!, uitgeverij Vrijdag, 197 p., 19,95 euro.