We studeren voor jobs die verdwijnen
Een diploma als ticket naar de werkloosheid? In Nederland studeren 300.000 studenten voor een job die binnen dit en twintig jaar niet meer bestaat, claimt een nieuwe studie. Ook bij ons zullen de gevolgen van robotiseringen en digitalisering zich laten voelen.
Net geen 300.000 Nederlandse studenten zijn momenteel hun broek aan het verslijten op de schoolbanken, volgens de analisten van Deloitte. Die hebben met behulp van de universiteit van Maastricht een studie gemaakt vertrekkende van 700 beroepen waaraan wetenschappers uit Oxford in 2014 een automatiseringskans hebben toegedicht. "Dat hebben we dan vertaald naar de opleidingen die bij ons bestaan om het diploma te behalen om een job zoals pakweg verzekeringsagent, bankbediende, journalist of chemicus te krijgen", zegt Sjoerd Van der Smissen, partner bij Deloitte Nederland. "Uit die oefening blijkt dat 42 procent van onze middelbare beroepsleerlingen (vergelijkbaar met de tso- en bso-richtingen hier, red.), 19 procent van de hogeschoolstudenten en een tiende van de universitairen wordt opgeleid voor een baan die binnen twintig jaar wellicht verdwenen zal zijn."
Hopen op andere sectoren
Wanneer we die percentages hanteren voor Vlaanderen zou het hier gaan over 103.525 studenten - 70.000 in het secundair, 22.000 op de hogescholen en 12.000 op de unief - die studeren om een diploma te halen dat ze door de opkomst van robots en verdere digitalisering niet kunnen verzilveren. "Een ruwe schatting, maar volgens mij is het de juiste. Ik zie wat automatisering en digitalisering betreft nauwelijks verschillen tussen Vlaanderen en Nederland", zegt Van der Smissen.
Van de accountancy en financiën, economie, marketing, geschoolde landbouw, transport en logistiek, journalistiek, de vrijetijdssector op universitair en hogeschoolniveau tot commerciële, zorg- en technische richtingen in het middelbaar: van een kwart tot ruim de helft van wie nu vlijtig studeert, zal in die sector zijn job zien sneuvelen.
Vrolijk wordt een mens niet van zo'n blik in de glazen bol. "Maar het is helaas zo. In de financiën zijn ze nu op grote schaal mensen aan het vervangen door computers. De super-pc van IBM - 'Watson' - kan nu al betere diagnoses stellen dan artsen, maar mag dat wettelijk nog niet. Eens die technieken allemaal op punt staan, is het hek van de dam. Het is te hopen dat er dan in andere sectoren veel jobs ontstaan. Denk maar aan app-bouwers of gespecialiseerde kwaliteitscontroleurs", zegt Van der Smissen.
Maar dat is niet waarvoor onze jongeren nu op school zitten. "Jarenlang is de gezondheidszorg gepromoot als sector met werkzekerheid, maar ook daar zien we de automatisering in een rotvaart op ons afkomen. Het is echt hoognodig dat studie-advies gaat over de verre toekomst in plaats van de huidige situatie."
Levenslang leren
Daar is onderwijsspecialist Martin Valcke van de UGent het mee eens. "Er wordt veel te weinig nagedacht over de aansluiting van het onderwijs op de fors veranderende economie", stelt ook hij vast. "Neem nu de vele jobs die dezer dagen verdwijnen in de bank- en verzekeringswereld. Dat zich daar een hele golf van automatisering zou voltrekken, zagen we 25 jaar geleden al aankomen. Toch zijn ze massaal jonge mensen blijven opleiden voor vrij eenvoudige taken zoals polissen verkopen, wat nu digitaal gebeurt. Tal van opleidingen moeten worden geheroriënteerd in het licht van de digitale revolutie. Helaas is ons onderwijs nog niet heel erg bewust van de realiteit. Zo is er in Vlaanderen niemand die zich bezig houdt met onderwijseconomie. Pas sinds drie jaar wordt bij de doorlichting van studierichtingen nagekeken in hoeverre de afgestudeerden al dan niet werk vinden."
Toch moeten we studies volgens Gilbert De Swert - jarenlang directeur van studiedienst van het ACV en auteur van het boek Mens, de robot, de arbeid - niet beschouwen als in steen gebeiteld. "Ik ben toch geen doemdenker. Veertig jaar geleden zei een grote econoom al lachend dat er rond deze tijd in elke fabriek nog slechts twee levende wezens zouden zijn: een man en een hond. De man om de hond te voederen en de hond om de man te beletten aan de knopjes te komen. Hij heeft gelukkig ongelijk gekregen. Maar er gaan grote veranderingen komen wanneer het werk vooral zal gebeuren door computers die met elkaar overleggen. De financiële sector is nu aan de beurt. Daarom moeten we een diploma niet meer beschouwen als een papier waarmee je je hele leven diezelfde job kan doen, maar werk maken van 'levenslang leren'."