Hoeveel mag geluk op de werkvloer kosten?
Zes uur werken in plaats van acht voor hetzelfde loon. Die droom werd gisteren in Zweden doorprikt. Het rusthuis dat twee jaar lang met zijn experiment verpleegsters gelukkig maakte, keert op zijn stappen terug.
In 2014 vloeide er veel inkt over wat ze in het Svartedalenrusthuis in Göteborg van plan waren: 68 verpleegsters kregen te horen dat hun werkschema zou worden vertimmerd. Vanaf 2015 zouden ze geen 37, maar 30 uur per week moeten werken. Dat nieuwe werkregime zou niet voor extra werkdruk zorgen, en nog beter, het zou hen geen cent kosten. Het achterliggende idee was: gezondere werknemers, minder absenteïsme, een hogere productiviteit.
Vandaag, na twee jaar experimenteren, duiken de internationale krantenkoppen opnieuw op. Zij het met minder goed nieuws. Ze hebben het over een flop, een mislukking, een falen. Het experiment blijkt een te dure aangelegenheid om voort te zetten. Zo moesten er in het rusthuis zeventien extra personeelsleden worden aangenomen om de gaten in de uurroosters op te vangen. Dat komt neer op een extra investering van 1,25 miljoen euro.
Volgens Daniel Bernmar, de Göteborgse zorgwethouder van de linkse Vänsterpartiet, maakt die investering het model onhoudbaar. Al benadrukt hij in een interview met de Volkskrant dat dit ook nooit de bedoeling was. "We wilden in eerste instantie kijken welke voor- en nadelen zesurige werkdagen zouden sorteren. Nu kunnen we als samenleving een debat voeren over de resultaten: vinden we dat die extra kosten opwegen tegen de voordelen, of niet?"
Want voordelen waren er wel degelijk, benadrukt Bernmar: de verpleegsters waren zelf laaiend enthousiast, meldden zich minder vaak ziek, zeiden meer energie te hebben en hadden meer tijd om activiteiten voor bewoners te organiseren.
Heel wat mensen raakten de afgelopen jaren geïnspireerd door wat ze in Göteborg probeerden. Ook Riet Ory, adjunct-directrice bij Femma. In die mate zelfs dat ze aankondigde eenzelfde nieuwe voltijdse werkvorm binnen haar vrouwenbeweging te willen introduceren. Dat is ze nog steeds van plan, zegt ze. Vanaf het najaar zal bij Femma een twaalf maanden durend project worden opgezet, samen met Flanders Synergy, een platform voor arbeidsinnovatie, en onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel. Hoeveel geld en extra werkkrachten ze daarvoor wil vrijmaken, kan ze nog niet zeggen.
Illusie
"We zijn een aantal weken geleden nog naar Göteborg getrokken, om te kijken hoe ze het daar doen. Toen hebben ze ons ook al duidelijk gemaakt dat het experiment, los van de resultaten, sowieso maar twee jaar zou duren." Ory vindt de conclusie van de media, dat de Zweedse dertigurige werkweek heeft gefaald, onterecht. "Het eindrapport is nog niet eens gepubliceerd." Volgens haar is het logisch dat het in deze fase niet verder wordt uitgerold. "Dit is een project met een breed maatschappelijke impact, iets dat zich op macroniveau afspeelt. Je kunt dat niet afrekenen op één experiment op microschaal."
Toch zijn economen het al langer eens: de droom van de zesurige werkdag, is niet realistisch. Dat het ons allemaal productiever zou maken, is een illusie. Er zullen misschien wel een aantal jobs - routinejobs in industriële settings - waar er productiviteitswinst kan worden geboekt doordat mensen minder lang achter machines staan en daardoor meer gefocust zijn. Maar in heel wat andere sectoren kun je niet hetzelfde verwachten. Zeker niet als er met mensen moet worden gewerkt. "Het is logisch dat je dan, zoals in Svartedalen voor meer werkkrachten moet zorgen. De zorg moet immers 24 op 24 uur, zeven dagen op zeven verzekerd zijn", stelt professor arbeidssociologie Geert van Hootegem (KU Leuven).
Volgens hem is het Zweedse model onhaalbaar. En onbetaalbaar. "Natuurlijk wordt er wel een soort van winst geboekt, zoals minder ziekteverzuim. Het probleem is: die winst is, net als de kosten bij de achturige werkdag, onzichtbaar voor de werkgever. Het is de sociale zekerheid die bij ziekte tussenkomt."
Onrealistisch
Van Hootegem merkt op dat zes uur werken sowieso geen realistisch scenario is in ons land. Integendeel. "Als we willen dat de economie in de toekomst blijft draaien, dan zullen we net alle hens aan dek nodig hebben. We stevenen, door demografische ontwikkelingen als vergrijzing, immers af op tekorten op de arbeidsmarkt." Volgens hem zal de groep van 18- tot 65-jarigen tegen 2030 met 10,3 procent zijn afgenomen. "Dat betekent dat er in de toekomst voor bepaalde jobs net minder mensen zullen zijn met de juiste kwalificaties."
Van Hootegem ziet maar één piste die gelukkig én productief maakt: dat is er niet een waarin we minder werken, maar anders werken. "Willen we echt winst boeken, dan moeten we het werk zo organiseren dat er extra kosten wegvallen. De vraag is niet: 'Hoe lang moeten werknemers per dag aan de slag zijn?' Wel: 'Hoe maken we die periode voor hen zo interessant mogelijk?'"
Veel mensen kiezen er vandaag al bewust voor om minder te werken. Allemaal in de hoop carrière en privé beter te kunnen combineren. Maar dat dertig uur per week het scenario is dat ons allemaal significant gelukkiger zou maken is onzin, volgens professor arbeidspsychologie Frederik Anseel (UGent).
"Je moet rekening houden met welbepaalde functies en welbepaalde mensen. Voor de ene persoon voelt vier dagen op vijf werken het best, voor de andere is dat meer dan veertig uur per week." Een vaste formule is niet interessant. "Niet iedereen wil in elke fase van zijn of haar leven even veel op de werkvloer zijn."
In Zweden zouden ze beter ook even stilstaan bij het effect dat een nieuw uurrooster heeft op eender welke werknemer. Anseel: "De meeste mensen horen dat niet graag, maar we zijn een soort die heel snel went aan nieuwe situaties. Een positieve verandering maakt ons vrijwel altijd gelukkig, terwijl een negatieve ons vrijwel altijd ongelukkiger maakt. In beide gevallen geldt wel: het duurt maar even. We zien dat veel mensen na verloop van tijd, na pakweg twee, drie jaar, vaak weer op hetzelfde niveau van jobtevredenheid belanden als voordien."
Volgens Anseel weten we al jaren wat het recept is voor geluk op de werkvloer. En dat recept is niet per definitie onbetaalbaar. "Het gaat niet over aantal uren. Het gevoel van controle en autonomie, de betekenis die je aan een job geeft, de appreciatie die je krijgt: dat zijn de belangrijkste ingrediënten."