De riskante reisvan Donald Trump

Donald Trump had ook gewoon naar Canada kunnen gaan. Bijna alle Amerikaanse presidenten gaan eerst naar Canada. Barack Obama bracht een maand na zijn inauguratie een bliksembezoek aan Ottawa met als belangrijkste wapenfeit het verorberen van een BeaverTail, de gefrituurde lievelingssnack van schaatsers in de stad. Zo makkelijk kan het zijn, diplomatie.

Donald Trump doet het anders. Trump doet alles anders, zeker anders dan Obama. Dus verlaat de Amerikaanse president voor zijn eerste grote reis niet alleen zijn land, maar ook zijn continent, om zich de komende negen dagen terug te vinden in vier landen in de oude wereld, in het hart van de drie grote monotheïstische godsdiensten, in multilaterale confrontaties met de NAVO en de G7. Zo moeilijk kan het ook zijn, diplomatie.

Maar Trump is een showman. Altijd op zoek naar het grootste podium, met het beste decor.

H.R. McMaster, de nationale veiligheidsadviseur van Trump, legde vorige week uit wat de doelen van deze vuurdoop zijn. "Ten eerste: de bevestiging van het Amerikaanse wereldwijde leiderschap. Ten tweede: voortbouwen aan onze belangrijke relaties met wereldleiders. Ten derde: een boodschap van eenheid brengen aan de vrienden van Amerika en aan de aanhangers van drie van de grootste godsdiensten van de wereld."

Het is nogal wat, en zeker voor Trump, de president met de smetvrees, die sowieso niet graag buitenshuis slaapt. Er liggen ontelbare bananenschillen klaar om over uit te glijden. Hij kan zich verspreken bij het Yad Vashem-monument in Jeruzalem, hij kan de paus schofferen in Rome, hij kan met een terzijde het hele NAVO-bondgenootschap in Brussel in verwarring achterlaten. Wekenlang hebben adviseurs in het Witte Huis geprobeerd de president voor te bereiden op de topontmoetingen, met stapels knipsels en achtergrondinformatie - maar daar bladerde Trump volgens The New York Times slechts vluchtig doorheen. Trump had andere dingen aan zijn hoofd. Daar spookte "de grootste heksenjacht op een politicus in de Amerikaanse geschiedenis", zoals hij het noemde. De buitenlandse voorbereiding viel precies samen met de binnenlandse chaos.

Maar die chaos betekent ook dat zijn naaste adviseurs blij zijn met de trip. Weg van het Washingtonse ambtelijke vergiet, waar sinds het ontslag van FBI-directeur Comey elke dag meerdere druppels uit weglekken die uiteindelijk een emmer kunnen laten overlopen. Weg van de hogedrukpan van het Witte Huis, met zijn verschillende facties en communicatielijnen die soms ergens in de bosjes eindigen. Deze reis is een ontsnapping.

Een presidentiële reis is in zekere zin overzichtelijker dan thuis blijven. De toespraken zijn gescript en voorspelbaar. De pers wordt door de gastlanden in toom gehouden. De presidentiële medewerkers zitten bij elkaar in de Air Force One, gedwongen tot teamvorming en focus, en niet in verschillende hoekjes van het Witte Huis waar de telefoon voortdurend rinkelt en een verkeerd woord snel gezegd is.

Ja, het America First-uitgangspunt zal spanningen geven, maar inhoudelijk is de trip niet zo moeilijk als hij lijkt, zeggen buitenlandexperts zoals James Steinberg, een voormalige Obama-diplomaat. Er is geen acute crisis aan de hand, en Trump begeeft zich op relatief vriendelijk terrein. De leiders van Saudi-Arabië en Israël zijn redelijk ingenomen met deze president, in elk geval meer dan met zijn voorganger, die naar hun zin te vol was van mensenrechten en democratische idealen. De NAVO-lidstaten zullen Trump deemoedig bejegenen - Amerika is nog steeds de essentiële pilaar van het bondgenootschap. Zelfs de paus heeft aangekondigd Trump onbevooroordeeld tegemoet te treden. "Het is relatiebeheer", zei Steinberg tegen The New York Times. "Een trip zoals deze is een makkelijke trip. Het is moeilijk om het geen succes te laten worden. Tenzij er iets fout gaat."

Dan kun je je zelfs afvragen hoe groot een fout moet zijn om het echt fout te laten gaan. Een slippertje hier, wat borstklopperij daar, een historische blunder: ze horen bij Trump en zijn in zekere zin al ingecalculeerd. "De verwachtingen zijn bescheiden", aldus Richard Haass van de Council on Foreign Relations tegen The Washington Post. "Dus hij kan daar best aan voldoen. Als het een normale trip wordt, is het al een succes."

Saudi-Arabië: opvallend vergevingsgezind

Wie had dat gedacht: Trump zet vandaag zijn eerste presidentiële stappen in het buitenland in Saudi-Arabië, de bakermat van de islam, de godsdienst die het zo moest ontgelden tijdens de campagne en zijn presidentschap.

Trump zal met open armen en een groot banket worden ontvangen. De Saudi's, die de seconden tot dit moment op een website hebben afgeteld, zijn zeer vereerd met het bezoek, en zien daarmee hun eigen dominantie in de Arabische wereld bevestigd. In tegenstelling tot Obama ziet Trump het sjiitische Iran weer als grote boeman in het Midden-Oosten, en zo zien de soennitische Arabieren dat ook, al sinds de dood van de profeet Mohammed. Ze zijn bovendien beiden voor bommen op Islamitische Staat. Als kers op de taart zullen de twee leiders een paar vette contracten tekenen: de Saudi's willen naar verluidt voor tientallen miljarden inkopen doen in Amerika, boven op defensieorders van 100 miljard.

Dat zijn zaken die Trumps islambeledigingen en anti-Arabische campagne-opmerkingen naar de achtergrond hebben verdrongen. "De gebieden van begrip en overeenstemming zijn veel groter dan welk potentieel gebied van onenigheid", zei de Saudische VN-ambassadeur vorige week in Washington.

Typerend voor de flexibele Saudische houding tegenover Amerika en zijn zonden is misschien wel het optreden van Toby Keith, een conservatieve countryzanger uit Oklahoma die bekend is van nummers als 'I love this bar', 'Drunk Americans' en 'I like girls that drink beer'. Alcohol is nog steeds verboden in Saudi-Arabië, bierdrinkende meisjes zijn officieel onbestaanbaar. Keith zal samen met een Arabische luitspeler optreden voor een geheel mannelijk publiek.

Morgen zal Trump voor een gehoor van vijftig leiders uit moslimlanden een "inspirerende, directe toespraak" houden "over de hoop van de president op een vredelievende versie van de islam", aldus McMaster in zijn toelichting vorige week. Dat is iets om naar uit te kijken. De toespraak is geschreven door Stephen Miller, bekend van de felle inaugurele rede. Daarna opent Trump een instituut ter bestrijding van radicalisering.

Ook in Israël lijkt Trump een warm welkom te wachten. Hij en premier Netanyahu (en hun vrouwen) hebben elkaar al leren kennen in Washington, en dat leek te klikken. Ook hier wordt Trumps harde taal jegens Iran en Islamitische Staat gewaardeerd, evenals zijn raketaanval op een Syrische luchtmachtbasis na de gifgasaanval van de Syrische president Bashar al-Assad op zijn eigen burgers.

Maar er zijn steeds meer plooien glad te strijken. Trump was twee weken geleden, tegenover hoog Russisch bezoek in het Witte Huis, te loslippig over de informatie die Israëlische spionagediensten hadden doorgegeven aan de Amerikanen. Dat heeft de Israëli's aan het denken gezet over de (spionage)relatie met hun grootste bondgenoot.

Ook zal Trump niet aankondigen dat Amerika zijn ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem zal verplaatsen. Dat is een lang gekoesterde wens van Israël, en een campagnebelofte van Trump. Maar onlangs heeft hij gesproken met de Palestijnse leider Mahmoud Abbas, en begrepen dat zo'n verhuizing naar de verdeelde stad de vrede niet dichterbij zal brengen.

En dan is er het bliksembezoek aan holocaustherinneringscentrum Yad Vashem. De Israëlische pers is verontwaardigd over de ingeplande tijd: een kwartiertje. Het lijkt niet genoeg om Trumps eerdere uitglijders (het Witte Huis noemde eerder dit jaar de Joden niet expliciet, als slachtoffers van de Holocaust) uit te wissen.

Op dinsdag gaat Trump naar Bethlehem op de bezette Palestijnse Westoever, voor een gesprek met Mahmoud Abbas. Trump heeft vaak gezegd dat hij het Palestijns-Israëlische conflict wil oplossen, als de hoogste haalbare deal die een dealmaker maken kan - waarbij hij de laatste weken meer richting de Palestijnen is gaan neigen. Maar een toenadering naar de ene kant betekent een verwijdering van de andere kant, weet Trump inmiddels. Het bezoek dat hij die middag (als eerste Amerikaanse president) zal brengen aan de Klaagmuur in de Oude Stad van Jeruzalem, heeft bij voorbaat al tot diplomatieke spanningen geleid. De voor Joden heilige muur maakt deel uit van de felst bevochte vierkante kilometer van het Heilige Land: het is het westelijke deel van de muur die de Tempelberg steunt en waarop sinds de 7de eeuw de voor moslims heilige Rotskoepel staat. Israël veroverde het complex in de Zesdaagse Oorlog van 1967 en het is daarom naar internationale maatstaven bezet gebied. Om geen verkeerde indruk te wekken zijn Israëlische politieke begeleiders bij het bezoek daarom niet welkom, liet het Amerikaanse consulaat weten aan Netanyahu en consorten.

Daarna zou Trump nog naar Masada gaan, de berg waar de Joden zich in 73 na Christus doodvochten tegen een Romeinse overmacht. Maar dat gaat niet door: de helikopter kan er niet landen, zonder schade aan te richten. Trump had geen zin in het kabelbaantje naar boven, dat eerdere VS-presidenten wel hebben genomen.

Dan op naar het Vaticaan, de laatste statie van Trumps religieuze ommegang. De paus zei zaterdag tegen persbureau Reuters dat hij "eerlijk" zou zijn tegenover Trump, over hun grote meningsverschillen over immigratie en klimaatverandering. Vorig jaar noemde hij presidentskandidaat Trump "geen ware christen", vanwege zijn xenofobische campagne en voorgenomen muur langs de grens met Mexico. Trump vond dat toen "schandalig".

Nu begint de paus weer bij nul. Hij zei tegen Reuters dat hij nog geen oordeel wil vellen over de Amerikaanse president zonder eerst naar hem te hebben geluisterd. "Er zijn altijd deuren die nog niet dicht zijn. Die moeten we vinden, en daar moeten we naar binnen, om te kijken wat we gemeenschappelijk hebben, stapje voor stapje."

Het klimaatakkoord van Parijs is een van de onderwerpen die nog achter zo'n openstaande deur liggen. Trump heeft een beslissing daarover uitgesteld tot na zijn buitenlandse reis. Hij heeft tijdens de campagne meermaals beloofd eruit te stappen, maar zijn adviseurs zijn erover verdeeld. Het is mogelijk dat de paus de doorslag geeft.

Het NAVO-bezoek donderdag is een van de lastigste etappes voor Donald Trump. De veelkoppige vergaderingen kunnen uren duren, en lange vergaderingen behoren niet tot de sterkste kanten van de Amerikaanse president. Maar in Brussel zullen de gastheren toeschietelijk zijn. De organisatoren van de top hebben aan de 28 staatshoofden gevraagd hun bijdragen tijdens de discussie te beperken tot twee à vier minuten, zo schrijft het blad Foreign Policy op basis van anonieme NAVO-bronnen.

"Het is nogal belachelijk hoe ze zich voorbereiden op Trump", aldus een van de bronnen. "Het is alsof er een kind op bezoek komt - iemand met een korte aandachtsspanne en geen kennis van de NAVO en geen belangstelling voor diepere beleidszaken, niets. Ze worden er gek van." Maar de angst voor Trump is groot: gaat hij weer dreigen uit het bondgenootschap te stappen als de andere leden niet genoeg betalen? Uit voorzorg heeft de NAVO de vergadering alvast gedegradeerd tot een veredeld kennismakingsrondje: de traditionele bekendmaking van de nieuwe strategische positie is geschrapt.

Wel zal Trump iets zeggen bij de onthulling van een NAVO-monument (een stuk Berlijnse Muur en een stuk World Trade Center).

Na religie en defensie komt op Trumps laatste dag de internationale handel aan bod, de derde manier waarop landen verbonden zijn. Gaat Trump op de G7-top in Taormina zijn America First-boodschap uitdragen met een aanval op de principes van de vrijhandel? Dat is onwaarschijnlijk. Trump wil wel graag opnieuw onderhandelen over handelsverdragen, maar zo'n multilaterale omgeving is daarvoor niet de geschikte plek. Wel is het mogelijk dat hij bepleit dat Rusland en China aan de G7 worden toegevoegd (het lidmaatschap van Rusland is opgeschort wegens de annexatie van de Krim). "De G7 is niet volledig productief als Rusland en China er niet bij zitten", zei een anonieme Witte Huis-bron tegen France24. Ook zal het Parijse klimaatakkoord aan de orde komen.

Aansluitend is er een concert van het La Scala-orkest uit Milaan, en dan houdt Trump nog een toespraak voor Amerikaanse militairen op een nabijgelegen marinebasis. Goed mogelijk dat hij zich dan pas weer op zijn gemak voelt. Wat hij ook zal zeggen: de reis was een groot succes.