Alweer rolt er een kop in het Trump-kabinet

De kroniek van een aangekondigde politieke dood krijgt zijn beslag. Al maanden zoemt in Washington het gerucht rond dat Tillerson tegen het einde van het jaar weg zou zijn. Trump moest alleen nog een besluit nemen over een opvolger. Ook werd gespeculeerd dat Tillerson het jaar wilde volmaken, om nog enigszins eervol te kunnen vertrekken en te voorkomen dat hij belasting zou moeten betalen over de Exxon-aandelen die hij moest verkopen toen hij minister werd.

Maar het gelekte nieuws over het ontslag komt ook op een moment dat de Amerikaanse buitenlandpolitiek een ongekend ondiplomatiek niveau heeft bereikt. Trump ligt in de clinch met zijn belangrijkste bondgenoot, het Verenigd Koninkrijk, omdat hij antimoslimpropaganda van een extreemrechtse Britse partij heeft doorgetwitterd. Trumps VN-gezant Nikki Haley zei vannacht dat het Noord-Koreaanse bewind "totaal vernietigd zal worden" als er oorlog komt. En Trump is net terug van een tournee door Azië, trots op de goede relaties die hij onderhield met de autocraten daar, zonder dat hij enige politieke vooruitgang boekte.

Impulsief vs. rationeel

Trump en Tillerson lagen elkaar niet. Hun verschil in karakter - Trump de impulsieve twitteraar, Tillerson de teruggetrokken rationalist - leidde ook tot een verschil in politieke opvattingen. De twee waren het oneens over de nucleaire deal met Iran (Trump tegen, Tillerson voor), over de toon tegen Noord-Korea (Trump dreigend, Tillerson diplomatiek), en over de houding tegenover Arabische bondgenoten (Trump viel Qatar af, Tillerson stond Qatar bij). Tillerson zou Trump een 'halve gare' hebben genoemd, Trump vond dat Tillerson 'zijn tijd verdeed' met zijn diplomatieke benadering van Noord-Korea.

Tillerson had geen enkele ervaring met deze gecompliceerde dossiers. Hij probeerde zaken te doen zoals hij dat deed als baas van ExxonMobil: achter de schermen, zonder pottenkijkers. Intussen verwaarloosde hij zijn ministerie, en werden carrièrediplomaten daar genegeerd of aan de kant gezet.

Met Pompeo als opvolger van Tillerson zou Trump weer een loyale generaal aan de borst drukken, nadat hij eerder John Kelly als chef-staf van het Witte Huis benoemde. Als opvolger werd ook Haley vaak genoemd, de Amerikaanse gezant bij de Verenigde Naties. Maar zij heeft niet de band met Trump die Pompeo heeft.

Pompeo is een karakteristieke strijdbare conservatief, cum laude afgestudeerd aan de militaire academie West Point en met ervaring in tanks in Irak, die graag de grenzen aftast en oprekt. Als congreslid uit Kansas zei hij dat waterboarding geen martelen was, en noemde hij een hongerstaking in Guantánamo Bay een 'politieke stunt'. Hij vond nog steeds dat Hillary Clinton als minister van Buitenlandse Zaken schuld had aan de aanval op de Amerikaanse ambassade in Benghazi in 2012, ook nadat een (door een Republikein geleide) Congrescommissie dat niet bewezen had geacht.

Als CIA-directeur liet hij zelfs weten moe te worden van vragen over de Russische beïnvloeding van de verkiezingen. "Dat is al de negentiende keer dat jullie daarnaar vragen", zei hij afgelopen zomer tegen journalisten op het Security Forum in Aspen. De CIA heeft de rol van de Russen bevestigd, maar Trump vindt het onderzoek daarnaar nog steeds een heksenjacht.

"Onze relatie is, zoals ik het zie, fantastisch", zei Pompeo eerder dit jaar.

Pompeo krijgt de leiding over een uitgehold en gedemoraliseerd ministerie van Buitenlandse Zaken. Veel diplomaten met jarenlange ervaring zijn ontslagen of uit eigen beweging vertrokken. Tientallen belangrijke vacatures zijn nog niet gevuld. Tillerson was vooral bezig met powerpointpresentaties en grafieken met een nieuwe organisatiestructuur, zeiden bronnen afgelopen week tegen Politico.