Niet zomaar een deurbel

Wikipedia in het Frans: "La sonnette a été inventée en 1831 par Joseph Henry."

Wikipedia in het Engels: "Invented by Joseph Henry around 1831."

In het Nederlands: "Polydoor Lippens werd in de Belgische stad Eeklo geboren als zoon van een bakker en is bekend geworden als uitvinder van onder meer de elektrische bel."

Toen Radio 1 in maart naast onder anderen Adolphe Sax, Gerardus Mercator en Rik Coppens ("de strafschop in twee tijden") ook Polydoor Lippens nomineerde voor de titel van grootste Belgische uitvinder, waren sommige reacties lauw. Iemand merkte op dat de elektrische deurbel niets anders is dan een toepassing van de vonkinductor van Rhumkorff, in 1851 geoctroieerd door de Duitse instrumentenbouwer Heinrich Daniel Ruhmkorff. Die zou de uitvinding dan weer hebben gestolen van de Ierse priester Nicholas Callan.

De niet-rijdende trein

In het Academy Park in Albany, New York, attendeert een blauw gedenkbord op de geboorteplek van Joseph Henry, die al in 1831 kwam met een drukknop en een elektrisch belletje. Polydoor Lippens (1810-1889) zat toen nog op de schoolbanken. De elektrische deurbel die we aan hem zouden danken, de zogenaamde trilschel, werd geoctroieerd in december 1862.

Lippens' buste staat naast het station van Eeklo. De barse blik doet je even terugdeinzen. Hier staat een man met wie je zo op gevoel liever niet in discussie gaat. Want het mag dan maar een elektrische deurbel zijn die Polydoor Lippens pretendeerde te hebben uitgevonden: een glimlach kan er niet van af. Onder zijn naam staat kort en duidelijk in marmeren letters: "Uitvinder."

De bronzen buste is in 1989 gegoten door de Eeklose beeldhouwer Albert D'Havé. De enige info die verder zo direct te vinden is, treffen we op de website van de stad Eeklo. Daar wordt Lippens een tweede uitvinding toegedicht, die meteen ook verklaart waarom zijn buste hier is neergezet: "Hij staat bekend als de uitvinder van de elektrische bel en de elektrische trein."

Je zou denken: een trein is misschien net iets vermeldenswaardiger op je palmares dan een deurbel, en al zeker als blijkt dat die 31 jaar eerder al was uitgevonden. Een uit het stadsarchief van Eeklo opgediepte folder ter gelegenheid van de inhuldiging van het beeld zet de zaken in perspectief. We zien daar een foto van Lippens' trein, zoals die in 1841 werd geëxposeerd op de Nationale Tentoonstelling van Brussel. Het is een speelgoedlocomotiefje op een cirkelspoortje. De elektrische trein die hij uitvond was een speelgoedtreintje. Maar oké, iemand moet ook daar de uitvinder van zijn geweest.

Lang geleden was er op kermissen een attractie waar je voor 5 Belgische frank een lot kon kopen. Achter de toonbank stond een enthousiaste man met een neuzelige stem door een grote microfoon voorbijgangers te attenderen op de fantastische prijzen die hier aan de lopende band werden gewonnen: 'Jawel! Jawel! Mijnheer hier wint een prachtige... kleurentelevisie... tafel.' Zo is het ook een beetje met de elektrische trein van Polydoor Lippens. Een van de opmerkelijke eigenschappen van zijn trein was namelijk dat die niet kon rijden. De folder van de stad Eeklo is daar eerlijk in: "Jammer, het kon voorlopig niet in de praktijk worden omgezet bij gebrek aan grote drijfkracht. De dynamo was immers nog niet uitgevonden."

Toch mocht ook de impact van deze uitvinding niet worden onderschat, aldus een krantenknipsel in Het Liberale Noorden uit 1935, ook al terug te vinden in het stadsarchief: "Hij was dus de eerste die elektriciteit als vervoerkracht aanwendde, in 't klein, 't is waar, maar het principe was er en van 't kleine komt men tot het groote."

Net niet gesmolten

Twee jaar geleden werd de buste gestolen. Het Nieuwsblad maakte melding van voorbeeldige samenwerking tussen de politiezones Assenede-Evergem en Meetjesland Centrum. Het ontzagwekkende bronzen hoofd werd teruggevonden bij leden van een Roemeense koperdievenbende. Die had nog een ander standbeeld neergehaald en in stukken gezaagd.

"Ze stonden op het punt onze Polydoor te smelten", zegt burgemeester Koen Loete (CD&V). "Vreselijk was dat. Het beeld viel helaas niet meer te herstellen. Er is een replica gemaakt en die staat nu in het museum. Het beeld zelf hebben we laten namaken in polyester. Als er nog eens een koperdief komt, zal die eerst eens tegen Polydoors kin tikken en vanzelf wel merken dat er niks te rapen valt. Het verschil is nauwelijks te zien, toch? Ik vind het geel geslaagd. Het ziet er uit als echt brons, toch?"

De burgemeester is van mening dat we de historische figuur Lippens oneer aandoen als we hem enkel afrekenen op zijn deurbel of zijn stilstaande speelgoedtreintje. "Hij is in 1838 door de regering naar Londen gestuurd om er de naaldtelegraaf van Charles Wheatstone te bestuderen. Hij werd door het hof aangeduid als lesgever van de latere koning Leopold II en ging voor de NMBS werken aan de uitbouw van een telegrafienetwerk. En dat voor een bakkerszoon uit Eeklo. Zijn familie had het niet breed. Er wordt gezegd dat hij als kind met zijn spaarcenten kaarsjes kocht. Om 's nachts in zijn bed boeken te kunnen lezen. Wist u trouwens dat hij zijn leven lang vrijgezel is gebleven?"

Polydoor Lippens was ook een van de eregasten toen op 5 mei 1835 de allereerste trein op het vasteland reed, van Brussel naar Mechelen. De gemeentelijke folder verhaalt:"Op latere leeftijd kon hij nog over die eerste treinreis vertellen, onder andere over dat vrouwtje dat een groot kruis maakte toen het gevaarte voorbij reed."

Onvermoeibaar

Anders dan met pakweg Brugs kant, Boch-servies uit La Louvière of Geraardsbergense mattentaarten is in het Eeklose straatbeeld weinig zichtbaars aanwezig dat bijdraagt tot het besef wat voor rol dit kleine stadje heeft gespeeld bij misschien niet de uitvinding, maar op zijn minst de verdere ontwikkeling en perfectionering van de elektrische deurbel. Er vallen niet vermeldenswaardig meer elektrische deurbellen te registreren. Ze zien er ook niet anders uit dan elders. Als je op een zomerse namiddag in Brasserie Middenstandshuis een op goed geluk gekozen bejaard koppel vraagt of het zich ervan bewust is dat er wordt gezegd dat de elektrische deurbel in Eeklo is uitgevonden, is het antwoord weinig verrassend. "Echt? Dat wisten wij niet."

Het is even zoeken, maar ook in de folders van de stad Eeklo wordt erkend dat het officiële verhaal een zekere nuance verdient. Daar staat: "De uitvinding van de elektrische bel is in zijn tijd door velen betwist geworden, maar de geniale uitvinder stoorde zich daar niet aan. Onvermoeibaar zette hij zijn werk verder."

Volgende week: Jean Selys de Longchamps, Brussel