Onderzoek naar Jeroen Bosch-schilderijen gestart in Gent
In 2016 wordt de vijfhonderdste sterfdag van de laatmiddeleeuwse schilder Jheronimus (‘Jeroen’) Bosch herdacht. Afgezien van een overzichtstentoonstelling en een festival in de Nederlandse stad ’s-Hertogenbosch, wordt een groot internationaal kunsthistorisch onderzoek opgezet naar het stilistisch zeer verscheiden oeuvre van Bosch (ca 1450-1516).
Dat onderzoek is maandag in Gent van start gegaan. Het Gentse Museum voor Schone Kunsten bezit immers twee topwerken van de beroemde schilder: Heilige Hiëronymus in gebed en de Kruisdraging.
Het Bosch Research and Conservation Project wil alle werken die aan Bosch zijn toegeschreven zo uitvoerig mogelijk documenteren en onderling vergelijken. “Er hangen werken van Bosch in musea van Berlijn tot New Haven in de VS”, zegt professor Jos Koldeweij van het Bosch-onderzoeksproject. “Het bestaande onderzoeksmateriaal waarover we beschikken is nauwelijks vergelijkbaar: soms is het vijftig jaar oud, soms dateert het van vorig jaar.” Het projectteam, bestaande uit zes restauratoren en kunsthistorici, wil dan ook zoveel mogelijk nieuwe en accurate infrarood- en röntgenopnamen en macrofoto’s maken.
Het werk van Bosch is niet alleen intrigerend door de vaak bizarre, nachtmerrie-achtige wereld die de schilder uitbeeldt. Ook stilistisch roept het werk veel vragen op. “Bosch maakte deel uit van een familieatelier”, zegt Koldeweij. “Rond 1485-86 gaat Jheronimus van Aken, zoals hij echt heette, zich ‘Jheronimus Bosch’ noemen. Maar wat het precieze aandeel van zijn vader, broers en ooms in zijn schilderijen is, weten we niet. We weten alleen dat er meerdere handen aan gewerkt hebben.”
Experts zijn het min of meer eens over de authenticiteit van zo’n dertig schilderijen. “We worden ook geconfronteerd met kopieën en pastiches, want Bosch was enorm populair en werd veel geïmiteerd”, aldus Koldeweij. “Hoe onderscheiden we die? En er zijn de intrigerende raadsels: na onderzoek van het hout weten we dat één bepaald schilderij na Bosch’ dood is geschilderd, een ander vóór zijn dood, maar beide dragen dezelfde signatuur. Hoe moeten we dat verklaren?”
De Gentse Kruisdraging is een van de meest aansprekende en tegelijk meest intrigerende schilderijen van Bosch. Het verschil met de Kruisdraging in het Escorial is zeer groot. “Rijm die twee werken maar eens met elkaar”, zegt Koldeweij. “De panelen van Bosch roepen zeer veel vragen op.” Het hout van het paneel in Gent kan, door vroegere restauraties, moeilijk onderzocht worden. “Maar dat soort onderzoek kunnen we nu ook uitvoeren met uiterst precieze röntgenstralen.”
Vandaag sluit het projectteam zijn verblijf in Gent af. “Resultaten krijgen we pas zodra we vergelijkend materiaal hebben”, zegt Koldeweij. Binnenkort strijkt hij met zijn team neer in achtereenvolgens Berlijn, Parijs, Madrid, Brussel en de Verenigde Staten. Definitieve resultaten worden in 2016 gepresenteerd. (ER)