'Nieuws maken mag geen fetisj worden'

Leo Hellemans ontpopt zich stilaan tot de brandweerman van de VRT. Is er politiek gebakkelei over het nut van het derde kanaal? Komt er kritiek op de beslissing om Joos te schrappen? Telkens als de openbare omroep onder vuur ligt verschijnt Hellemans ten tonele. "Als het over beleid gaat, steek ik mijn nek uit", zegt de directeur productie. "Ik heb zowat overal binnen de VRT gewerkt. Als er ergens problemen zijn, kan ik daar toch met enige kennis van zaken over spreken."

Ook over Radio 1 dus. Steeds meer luisteraars van die zender haken af en dus moet er ingegrepen worden. Met 'opgefriste programma's die maximaal zijn afgestemd op het dagritme en de leefwereld van de luisteraars' wil de VRT-top de zieltogende zender nieuw leven inblazen.

Voornaamste slachtoffer van die operatie is Joos. Het middagprogramma past niet bij de omschrijving en verdwijnt uit het zendschema. Sinds dat nieuws vorige week bekend raakte krijgt de VRT-top bakken kritiek over zich heen. Leuk is anders, al ziet Hellemans ook een positieve kant aan het verhaal.

"Ik heb de voorbije week gemerkt dat de VRT en Radio 1 veel supporters hebben", zegt hij. "Radio 1 en de programma's van de zender hebben blijkbaar een enorme impact op de luisteraars. Wanneer je daarop ingrijpt, maakt dat heel wat emoties los. Daar moet je blij om zijn."

Kunt u die vele supporters eens uitleggen waarom Joos moet verdwijnen?

"We hebben eerder dit jaar al met Ruth gepraat over de toekomst van haar programma. Na wat discussie is er toen beslist om er nog één seizoen bij te doen. Je moet als zender durven te stoppen met een programma. Ruth weet dat.

"Zes jaar geleden hebben we bij Radio 1 een gelijkaardige operatie doorgevoerd. We hebben ook toen voor een meer open en toegankelijk schema gekozen. Met programma's als Nieuwe Feiten, Peeters & Pichal en ook Joos. Dat laatste programma is toen door de culturele sector met de grond gelijkgemaakt. Maar dat is iedereen weer vergeten.

"Trouwens, we nemen enkel afscheid van het programma. Ruth blijft een toppresentatrice en ze staat open voor een andere opdracht bij de VRT."

Waarom mocht ze dat vorige week dan niet zelf vertellen?

"De beslissing om met Joos te stoppen is sneller genomen dan zij had verwacht. En dat is hard aangekomen. Mensen zijn emotioneel heel erg betrokken bij hun programma. Als je daaraan raakt, maakt dat heel wat los. Op zo'n moment is het beter te wachten tot de storm gaat liggen voor je reageert. Dat was de afspraak. We hebben geen plakband op haar mond gekleefd."

Niet alleen het zendschema van Radio 1 is aangepakt, ook de top van de zender is door elkaar geschud. Al is dat pas gebeurd toen de Radio 1-redactie zich in een brief afvroeg wie nu eigenlijk hun baas was.

"Die brief en het ingrijpen in de zendertop staan los van elkaar. De leiding van een zender vervangen is niet iets wat je in twee dagen regelt. Je moet met mensen praten, dingen onderzoeken."

Waarom moest de zendertop vervangen worden?

"Omdat we merkten dat de verschillende productiehuizen die voor Radio 1 werken elkaar de zwartepiet voor de tegenvallende cijfers probeerden door te schuiven. Dat moest stoppen. De Radio 1-redactie, de nieuwsredactie en de sportredactie zijn de voorbije jaren wat uit elkaar gegroeid. Dat hebben we als directie te laat opgemerkt. Zolang het goed gaat, kan iedereen zijn ding doen en is er geen probleem. Maar wanneer de cijfers naar beneden duiken, komen die spanningen plots boven.

"Er was ook meer aan de hand dan enkel slechte luistercijfers. Misschien nog belangrijker is de MEMO-studie die we hebben uitgevoerd. Daarin is onderzocht wat tijdens een volledige dag, over alle media heen, de belangrijkste mediamomenten van de Vlaming zijn. Daaruit blijkt dat veel Vlamingen, vooral jongeren maar ook mensen van middelbare leeftijd en ouder, het internet en sociale media steeds meer als nieuwsmedia gaan zien.

"Hun nieuwsbehoefte wordt voor een groot stuk door die media ingevuld. Het belang van klassieke media en nieuwsprogramma's neemt af. Daar moet je je als openbare omroep aan aanpassen. Als je hetzelfde blijft doen, krijg je op termijn een probleem."

Wat betekent dat voor Radio 1?

"Dat je rustpunten moet inbouwen in je programmatie. Het heeft geen zin om je luisteraar van 's morgens tot 's avonds laat constant informatie te geven. Wat niet wil zeggen dat je dat helemaal niet meer moet doen. Informatie en cultuur zullen altijd een prominente plaats in het zendschema hebben."

Dat een programma als De Ochtend nu minder agendabepalend is dan een paar jaar geleden is volgens die nieuwe inzichten geen probleem? Mensen halen hun nieuws bij andere media.

"De Ochtend moet een informatieprogramma zijn met een open kijk op de wereld. Met voldoende achtergrond en meningen die er toe doen.

"Uit die MEMO-studie blijkt ook dat mensen het gekibbel en het geruzie beu zijn. Het altijd maar discussiëren en debatteren om het grote gelijk te halen, mensen willen dat niet meer. Ze willen feiten, analyses en af en toe een mening. Maar niet het gekissebis en geruzie dat daarmee samenhangt.

"De VRT wil op die vraag inspelen. We staan ten dienste van de bevolking. Een bevolking die al jaren met de crisis af te rekenen heeft, in stress leeft en het op politiek vlak ook allemaal niet meer zo goed weet. Die mensen willen we oplossingen aanreiken, hen helpen. Ook dat is een taak van een openbare omroep. Maar het is zoeken en tasten om te bepalen hoe je dat het beste doet."

Harde kritische interviews hoeven niet meer?

"Natuurlijk moet een hard kritisch interview nog kunnen als daar reden toe is. Maar het hoeft niet altijd op elk moment. Toen Bart De Wever een dieetboek schreef, was de eerste vraag op de boekvoorstelling: 'Dit is toch politieke recuperatie?'. Zo moet het dus niet. De informatieopdracht anno 2013 is anders dan die in 1970,1985 of 1995. De maatschappij verandert en daar moet je op inspelen.

"Niet alleen op de radio trouwens. Ook de nieuwsbehoeftes van de televisiekijker zijn veranderd. Die heeft het nu liever wat makkelijker. Hij wil mee zijn en bijleren, maar op een rustigere manier. Mensen kijken naar televisie om rust te vinden. Snel nieuws vinden ze wel bij andere, snellere media of via onze eigen nieuwssite."

En dus moet de VRT-nieuwsdienst niet per se achter nieuws aangaan?

"Uiteraard moet je nieuws maken. Maar voor je het weet wordt dat een fetisj. Vroeger werd op krantenredacties champagne gedronken bij elke primeur, maar je mag het belang daarvan niet overschatten. Iets op de agenda plaatsen en het goed uitwerken, dat is het belangrijkste. Wat ze deze week in De Ochtend met Ford Genk gedaan hebben, is een meerwaarde. Nieuws maken is dat natuurlijk ook, maar je moet niet oeverloos op elk feitje jagen."

Staat al dat onderzoek en de formats die dat oplevert de creativiteit niet in de weg?

"We moeten inderdaad opletten dat we niet te braaf worden. Eén bijvoorbeeld is een familiezender en dat is goed. Maar we kunnen daar wat pit gebruiken. Er moet af en toe een programma passeren waarvoor je naar het puntje van je zetel schuift. De netmanagers hebben die analyse ook gemaakt en daar wordt aan gewerkt."

Naar aanleiding van de problemen bij Radio 1 lieten ook heel wat politici hun licht over de VRT schijnen. Neemt de politieke druk op de openbare omroep toe?

"Als je iets over de VRT roept, en dan liefst iets kritisch en negatiefs, komt het in de krant. Natuurlijk mogen ministers en politici een mening hebben, daar gaat het niet om, maar op die manier wordt het wel heel aanlokkelijk om iets over de VRT te zeggen. Prettig is dat niet, maar ik zou dat geen bemoeienis noemen. De VRT is ook van hen natuurlijk. We zijn een openbare omroep, zij zijn de aandeelhouders."

Wanneer hoofdredacteur Luc Rademakers afstand neemt van een kritisch boek over minister Johan Vande Lanotte en een hoofdredacteur nieuws bij een gouverneur zijn excuses aanbiedt na een te kritisch interview ontstaat toch het beeld dat de heren politici wel degelijk een voet tussen de deur hebben?

"Nee, dat vind ik niet. Natuurlijk is er druk op de nieuwsdienst. Natuurlijk worden er vragen gesteld. Soms zijn mensen kwaad en dan bellen ze naar de journalist in kwestie of meteen naar de hoofdredacteur. Ik denk dat dat bij kranten niet anders is. Het punt is dat de redactie daar niet aan toegeeft. Iets anders is als er een fout gemaakt wordt, dan is er toch niets mis met het toegeven van je fouten? Als je, zoals in het geval van gouverneur Briers, een interview verkeerd aanpakt, dan moet je dat als hoofdredacteur toch kunnen zeggen?"

Maar toch niet zonder medeweten van de journalist die het interview afnam?

"Dat zal dan een communicatiefout geweest zijn."

Is Luc Rademakers sterk genoeg om die druk af te houden?

"De nieuwsdienst kan volledig onafhankelijk werken. Ook onder deze hoofdredactie. Ik heb geen enkele aanwijzing dat dat niet zo is."

Ex-hoofdredacteur Siegfried Bracke verweet hem deze week in een open brief een gebrek aan visie. Te veel manager, te weinig hoofdredacteur.

"De nieuwsdienst is een organisatie van bijna 400 mensen en moet in de eerste plaats goed gemanaged worden. Siegfried was de man van het concurrentiemodel, de man van de polemiek. De huidige hoofdredactie kiest voor een samenwerkingsmodel. Siegfried ging destijds voor wat hij dacht te moeten doen, Luc heeft een andere aanpak. Vroeger was de kritiek dat het op de nieuwsdienst altijd ruzie was, nu is het er volgens sommigen te rustig. En zo is het altijd wat."