Hoe de Vlaamse stroomfactuur in een recordtijd de duurste van Europa werd 

Het is duidelijk: de torenhoge Vlaamse stroomfactuur heeft niets te maken met dure elektriciteit. Die stroom zelf is tussen april 2015 en april 2019 amper 4,4% duurder geworden. Er zijn zelfs momenten waarop onze stroom de goedkoopste is in West-Europa en we toch de duurste facturen hebben. Zo is bijvoorbeeld de Britse stroom makkelijk 40% duurder dan de onze, maar toch zijn de Britse stroomfacturen sinds een drietal jaar tientallen procenten goedkoper dan de Vlaamse.

Even speelde de stroomprijs ons wel parten: in het najaar van 2018. Toen waren 6 van onze 7 kernreactoren onbeschikbaar. Velen vreesden voor een stroomtekort. De prijzen voor de schaarse elektriciteit schoten de hoogte in. Dat effect liet zich voelen tot maart 2019. Maar vorige maand doken de stroomprijzen met 100 euro naar omlaag, terug naar hun normale niveau. Alleen de Franse stroom was in West-Europa nog goedkoper dan de onze.

(Lees verder onder de grafiek: onze elektriciteit is bij momenten de goedkoopste, onze facturen zijn dat niet)

Er zijn dus andere factoren die onze elektriciteitsfacturen de hoogte hebben ingejaagd. Factoren die niets te maken hebben met de internationale energiemarkten, maar alles met het beleid van onze verschillende regeringen: die voerden vanaf begin 2015 een aantal lastenverhogingen en hervormingen door die de Vlaamse stroomfactuur in geen tijd tot de duurste van Europa maakte.

Als we praten over de nettarieven - wat we betalen voor de kabels die de stroom tot in onze huizen brengen - zitten we in een heel ander verhaal. Die zijn gewoon de duurste van allemaal.  De voorbije drie jaar zijn ze met bijna 50% gestegen. Vooral omdat er subsidies voor de hernieuwbare energie worden in verrekend.  Want het onderhoud en de aanleg van onze elektriciteitsnetten zelf kost ons niet veel meer dan in onze buurlanden. Maar in de nettarieven zitten nog andere, merkwaardige kosten.

Zo voerde de federale regering vanaf 2015 een vennootschapsbelasting in voor de intercommunales. Die moest zo'n 200 miljoen extra in de staatskas brengen. De intercommunales rekenen die kosten door op onze energiefactuur, via de nettarieven. Bij elk gezin gingen de distributiekosten met gemiddeld 8 à 10 euro naar omhoog.

Feit is: de netkosten zijn in Vlaanderen het hoogste van de ons omringende landen. Pas dit jaar zijn ze gedaald, nadat de Vlaamse energieregulator de VREG ingreep. De VREG oordeelde dat de hoge kosten niet meer waren te verantwoorden en legde een tariefverlaging op. Maar zelfs met die ingreep blijven onze netten erg duur: per jaar betalen de Vlamingen nog altijd 21 euro meer dan de Duitsers aan hun netbeheerders.

(Lees verder onder de grafiek: de Vlaamse netprijzen zijn flink duurder dan die van onze buurlanden)

Ook de btw is de afgelopen jaren flink gestegen. In september 2015  verhoogde de regering-Michel de btw op elektriciteit voor gezinnen opnieuw naar 21 procent. In 2014 was die onder Di Rupo verlaagd naar 6 procent.  Dat is voor West-Europese landen een erg laag tarief,  bijna zo laag als de Britten, die op hun stroom heel weinig btw heffen.

Maar amper een jaar later was die verlaging al ongedaan gemaakt. De hogere btw zorgde niet alleen voor miljarden extra belastinginkomsten, maar zette onze stroomfactuur nog steviger onder druk. De btw op stroom schoot door het dak, weg van de lage Britse tarieven, voorbij  Frankrijk en Nederland, tot op het niveau van de Duitsers.  En als de stroomprijzen in ons land onverwachts pieken (bijvoorbeeld door het uitvallen van zes kernreactoren eind vorig jaar) schiet de btw mee de hoogte in en maakt die onze facturen nog duurder.

(lees verder onder de grafiek: de btw is sinds september 2015 verhoogd naar 21% en meteen de duurste uit onze regio geworden)

Ook wat betreft de heffingen op onze stroomfactuur zijn we bij de kampioenen van Europa. Die heffingen komen in allerlei vormen en gedaanten. Er zijn er federale en Vlaamse. Grote en kleine.

Een heel bekende was de zogenaamde Turteltaks: een nieuwe energieheffing die toenmalig Vlaams minister van Energie Annemie Turtelboom (Open VLD) had ingevoerd om de schuldenberg van de groenestroomcertificaten te financieren. Die schuldenberg was ontstaan doordat de vorige Vlaamse regeringen erg gul waren geweest met hun subsidies voor de ondersteuning van groene energie. 5 jaar lang zouden de Vlaamse gezinnen 100 euro extra heffing moeten betalen om de schadelijke erfenis weg te werken. De taks ging in op 1 maart 2016.

Dat liet zich voelen in de heffingen. Die lagen al erg hoog, maar klommen nog hoger: ze schoten meteen naar het Duitse niveau.  Samen met de Duitsers werden we de duurste van West-Europa. Toen de "Turteltaks" eind 2018 werd afgeschaft vielen de heffingen beduidend terug, maar toch blijven ze ook nu nog erg hoog.

(lees verder onder de grafiek: de heffingen werden door de "Turteltaks" de hoogste van West-Europa en blijven ook nu nog erg hoog)

En er waren nog andere ingrepen die de druk op onze stroomfactuur nog deden toenemen. In 2014 besloot de nieuwe Vlaamse regering de gratis stroom af te schaffen. Tot dan kreeg elk gezin een deel gratis. Hoe meer leden het gezin telde, hoe groter het pakket gratis elektriciteit. Op 1 januari 2016 verdween dat voordeel en ging de stroomfactuur voor een gemiddeld gezin met ongeveer 80 euro naar omhoog.

Al die dure heffingen, belastingverhogingen en nettarieven kwamen samen terecht op de stroomfacturen van de Vlaamse gezinnen. En het resultaat was er naar: vanaf 2015 schoten de Vlaamse stroomfacturen pijlsnel de hoogte in. In maart 2016 doorboorden ze zelfs het Duitse plafond. Tot dan genoten de Duitse gezinnen de twijfelachtige eer de duurste stroomfacturen van de hele EU te moeten betalen. Maar Vlaanderen zou die weinig benijdenswaardige positie dus ruim anderhalf jaar lang overnemen.

Nog tot eind 2017 bleven de Vlaamse stroomfacturen de duurste van de EU. Absoluut hoogtepunt was maart 2017: de gemiddelde Vlaamse stroomfactuur klokte toen af op bijna 1.160 euro, bijna 120 euro duurder dan de Duitse.

(Lees verder onder de grafiek: op amper een jaar tijd werd de stroomfactuur van de Vlaamse gezinnen de duurste van de EU)

Sindsdien zijn de facturen opnieuw gedaald. In 2018 schafte het Grondwettelijk Hof de "Turteltaks" af. Maar ze verdween niet helemaal: in de plaats kwamen nieuwe heffingen die een gemiddeld gezin ongeveer 9 euro per jaar kosten.

De berg groenestroomcertificaten kon verder worden weggewerkt omdat de Vlaamse regering de stroomleveranciers verplichtte meer certificaten op te kopen. Maar onze stroomleveranciers rekenen die extra kosten vanzelfsprekend opnieuw aan de consument aan, via de zogenoemde bijdrage groene stroom (en warmtekrachtkoppeling). Een kleine post, van amper een paar euro per jaar op onze factuur, maar die de afgelopen jaren wel verdrievoudigd is.

Al die verborgen tarieven en heffingen maken dat de Vlaamse stroomfactuur erg dicht tegen de Duitse blijft hangen en heel kwetsbaar is. Bij de minste prijsschommeling op de elektriciteitsmarkt (zoals met de stroomcrisis in het najaar) schieten de Vlaamse stroomfacturen door het (Duitse) dak. Vandaar dat er almaar meer stemmen opgaan om bijvoorbeeld de btw op onze stroomfacturen te verlagen of de stroomfactuur "uit te zuiveren" door een aantal heffingen te verschuiven naar de algemene belastingen.

Een oefening die zeker de moeite loont. Want onze stroomfactuur is bijna een tweede belastingbrief geworden. Dat de vennootschapsbelasting van de intercommunales op onze stroomfactuur wordt verhaald, doet al enigszins de wenkbrauwen fronsen. Maar dat onze stroomfactuur ook dient om bijvoorbeeld het fonds voor het evenwicht in de sociale zekerheid te stijven, is wel heel moeilijk uit te leggen.

Zowat alle politieke families beseffen intussen dat dit een probleem dreigt te worden. En PVDA legde met haar studie nog eens extra de vinger op de wonde. Afwachten wat onze nieuwe regeringen er na de verkiezingen aan zullen doen.

Herbekijk hieronder het gesprek met Luc Pauwels over onze stroomfactuur in "Het Journaal":