Geëmotioneerde Theresa May kondigt ontslag aan als premier van het Verenigd Koninkrijk

May kwam aan de macht in de politieke chaos die volgde op het referendum over de brexit in 2016. Premier David Cameron trad af en tot verbazing van vriend en vijand besloot zijn prominente partijgenoot en ‘brexiteer’ Boris Johnson geen gooi te doen naar het partijleiderschap. Het lukte May de afgelopen jaren niet haar land uit de EU te loodsen. Ze sloot weliswaar een brexitdeal met de EU, maar die is herhaaldelijk weggestemd door het Britse Lagerhuis. 

“Ik heb mijn best gedaan om een EU-referendum te respecteren. Ik heb de voorwaarden van het vertrek opgesteld, nieuwe relaties opgebouwd met de partnerlanden. Ik heb parlementsleden proberen te overtuigen, maar dat is helaas niet gelukt. Ik heb drie keer geprobeerd.”, zei een geëmotioneerde May na een gesprek met de voorzitter van het 1922 Committee. “Ik geloof dat het de moeite was om door te zetten” met de brexit, zei May nog. “Maar het is nu duidelijk dat het in het belang van het land is dat een nieuwe premier die inspanningen leidt.”

“Het is, en het zal altijd met veel spijt zijn dat ik er niet in geslaagd ben om de brexit uit te voeren. Het is nu aan mijn opvolger om een manier te vinden om het resultaat van het referendum te eren”, aldus de premier. “Om dat te doen zal hij of zij een consensus moeten vinden in het parlement, waarin ik niet ben geslaagd.” May zei ook dat het “de grootste eer van haar leven” was om Britse premier te zijn, en dat ze trots was om de tweede vrouwelijke premier uit de Britse geschiedenis te zijn.

Het proces om een partijleider te kiezen zal in de komende week van start gaan, aldus May nog. “Ik heb de Queen constant op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen en heb haar laten weten dat ik haar eerste minister blijf tot dat proces is afgerond.” Het Verenigd Koninkrijk zou voor eind juli een nieuwe premier moeten hebben volgens de Conservatieve Partij.

 Kandidaten moeten door twee parlementsleden genomineerd worden. Indien er maar één kandidaat is, wordt die automatisch voorzitter, maar het lijkt er nu op dat er veel gegadigden zijn. De lijst kandidaten wordt aan de hand van een reeks stemrondes onder de parlementsleden herleid tot twee kandidaten. Hun kandidatuur wordt vervolgens ter stemming voorgelegd aan alle leden van de partij, die de volgende partijleider verkiezen.

Het is nog onduidelijk wat de gevolgen zijn van de machtswissel. Oud-minister Boris Johnson wordt momenteel gezien als favoriet om May op te volgen. Hij staat bekend als een brexit-hardliner. De EU heeft al duidelijk gemaakt niet opnieuw te willen onderhandelen over de scheidingsovereenkomst die ze met May heeft gesloten.

De premier beloofde haar land uit de EU te loodsen en schreef in 2017 verkiezingen uit in de hoop haar positie te verstevigen. Dat pakte averechts uit: de conservatieven verloren hun absolute meerderheid in het Lagerhuis en waren aangewezen op gedoogsteun van de Noord-Ierse DUP.

Dat wreekte zich nadat May in november met een deal was teruggekeerd uit Brussel. Het Lagerhuis weigerde herhaaldelijk die afspraken goed te keuren. Niet alleen de oppositie en gedoogpartner DUP lagen dwars, maar ook binnen haar eigen Conservatieve Partij bestond grote weerstand tegen het akkoord.

Het kabinet van May was eveneens verdeeld over het Britse vertrek uit de EU. Tot twee keer toe nam een minister van Brexitzaken ontslag uit protest tegen haar beleid. Ook Boris Johnson, die minister van Buitenlandse Zaken was geworden, vertrok vorig jaar met slaande deuren. De politieke patstelling leidde uiteindelijk tot uitstel van de brexit, die eigenlijk op 29 maart had moeten plaatsvinden. Het Lagerhuis zat niet te wachten op de overeenkomst van May, maar wilde ook geen chaotische brexit zonder deal. De premier moest herhaaldelijk naar Brussel om verlenging van de deadline te vragen.

Het door de EU-lidstaten verleende uitstel bracht een uitweg uit de politieke impasse in Londen echter geen stap dichterbij. De EU wilde niet opnieuw onderhandelen over de scheidingsovereenkomst met de Britten. May moest het doen met de deal die ze had en kreeg de tijd tot 31 oktober.

De aanhoudende brexitchaos leidde in het Verenigd Koninkrijk tot grote frustratie onder de bevolking. Kiezers lieten hun ongenoegen blijken bij lokale verkiezingen in mei. De conservatieven leden toen een zware nederlaag. May voerde noodgedwongen overleg met oppositiepartij Labour, maar dat leverde ook niets op.

Dat weerhield de premier er niet van een vierde stemming over haar deal aan te kondigen. Ze probeerde het akkoord aantrekkelijker te maken voor de oppositie door er allerlei concessies aan te verbinden. Zo zette de premier de deur op een kier voor een tweede referendum. De toezeggingen gingen de oppositie echter niet ver genoeg en vielen slecht binnen haar partij. Het begon deze week te rommelen en het laatste gezag van May brokkelde daarna snel af. 

Met het ontslag wordt May een van de premiers met de kortste ambtstermijn in de Britse geschiedenis. Ze doet het volgens BBC wel beter dan Gordon Brown (2007-2010), die 2 jaar en 319 dagen in Downing Street zat. Die kaap rondt May op 29 mei. 

De overheid was van plan om haar Withdrawal Agreement Bill vandaag te publiceren, zodat er begin juni gestemd kon worden in het parlement, maar gisteren raakte bekend dat de publicatie tot na 3 juni zou worden uitgesteld.

Minister van Buitenlandse Zaken Jeremy Hunt heeft naar verluidt aan May verklaard dat ze de wet volledig zou moeten schrappen, terwijl minister van Binnenlandse Zaken Sajid Javid zich zwaar verzette tegen Mays plan voor een tweede brexitreferendum. Woensdag nam Andrea Leadsom, fractieleider van de Conservatives in het Lagerhuis nog ontslag omdat ze de aanpak van May niet meer kon steunen.

Gisteren raakte nog bekend dat het 1922 Committee binnen de Conservatieve partij broedde op een verandering van de partijregels om May via een motie van wantrouwen de deur te wijzen. 

In een eerste reactie op het aangekondigde ontslag van May, benadrukt CD&V-vicepremier Kris Peeters dat men het werk snel moet hervatten. “De Britse premier Theresa May had de bijzonder ondankbare taak gekregen om het puin van het referendum op te ruimen. Belangrijker dan wie haar opvolgt is dat we snel het werk hervatten en een onderhandelde oplossing zoeken voor het brexit-kluwen”, zegt Peeters. “We moeten alles blijven doen om een ‘no deal’ te vermijden”. 

“Ondanks onze meningsverschillen gaf Theresa May blijk van een openheid van geest om voor het Verenigd Koninkrijk en de EU een oplossing te vinden voor de brexit.” Zo reageert de Belgische premier Charles Michel via Twitter. “Ik wil haar danken voor haar vastberadenheid en medewerking. Een ordentelijke Brexit blijft de beste manier om de belangen van onze mensen en economieën veilig te stellen. Laat ons op die weg verdergaan”, zegt Michel nog. 

Volgens Vlaams minister-president Geert Bourgeois stond Brits premier Theresa May in het brexit-dossier voor een “onmogelijke opdracht”. Bourgeois vreest dat het ontslag van May de bestaande onzekerheid nog zal vergroten en hoopt dat haar opvolger “een pragmatische brexiteer” wordt. “Een zoveelste episode in het brexit-drama”, zo noemt Bourgeois het ontslag van May. Volgens Bourgeois stond May van bij het begin voor een onmogelijke opdracht in het brexit-dossier. Zo moest ze afrekenen met de veelbesproken uitslag van het referendum, verscheurdheid binnen haar eigen partij en een oppositiepartij (Labour) die zelf intern ook verdeeld was. Nu de gesprekken tussen meerderheid en oppositie ook niets hebben opgeleverd, is het ontslag van May volgens Bourgeois een “logische conclusie”.

Toch maakt dat ontslag de zaken er niet eenvoudiger op. Integendeel, de onzekerheid dreigt nog toe te nemen, vreest Bourgeois. “Het allerergste is dat de klok tikt. 31 oktober (de nieuwe deadline in het brexit-dossier, red.) is kort dag. Ik weet niet hoe het zal opgelost worden”, verzucht hij.

Het is afwachten wie May zal opvolgen. Bourgeois hoopt dat het geen harde brexiteer wordt maar een pragmatische. Het scenario van een harde brexit of ‘no deal’ blijft volgens Bourgeois het absolute doemscenario. “Dat is en blijft het slechtste scenario voor het Verenigd Koninkrijk, voor de EU en voor Vlaanderen”, aldus Bourgeois. 

Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker heeft de aankondiging van het ontslag van de Britse premier Theresa May “zonder persoonlijke vreugde gevolgd”. “Hij mocht en waardeerde mevrouw May. Hij respecteerde haar en vindt haar een erg moedige vrouw’', aldus zijn woordvoerster. “De voorzitter zal contact met haar blijven houden.”

Juncker blijft “beschikbaar” voor Mays opvolger, aldus de commissiewoordvoerster, “ongeacht wie dat is, om door te werken aan een ordelijk vertrek van de Britten uit de EU zoals afgesproken”. Ze benadrukte dat de positie van de EU over de brexit “onveranderd” en bekend is. “Er komt geen verandering in de scheidingsovereenkomst.”

 De Duitse bondskanselier Angela Merkel “respecteert” de beslissing van haar Britse collega Theresa May om ontslag te nemen. Merkel wil in de toekomst nauw blijven samenwerken met de Britse regering. De Franse president Emmanuel Macron looft het “moedige werk” van May en hoopt dat de Britten snel duidelijkheid verschaffen over de Brexit.

Zowel Merkel als Macron willen niet speculeren over de gevolgen van het vertrek van May. Het Elysée benadrukt wel dat het de prioriteit blijft om de goede werking van de EU te vrijwaren. Daarvoor moet er snel duidelijkheid komen over de Brexit, luidt het in een mededeling.

De Nederlandse premier Mark Rutte heeft zijn Britse collega May bedankt en zijn “respect overgebracht”. Haar vertrek betekent volgens Rutte niet het einde voor het door haar bereikte akkoord met de Europese Unie over de brexit. Dat “blijft op tafel”. Nederland volgt de verwikkelingen in Londen op de voet, ook omdat het Verenigd Koninkrijk een belangrijke handelspartner en vaak een belangrijke bondgenoot in de EU is. “Het Verenigd Koninkrijk en Nederland zijn nauw verbonden”, benadrukte Rutte.