Internering Kim De Gelder: na tien jaar toch ontoerekeningsvatbaar, hoe kan dat?

Volgens de Kamer voor Bescherming van de Maatschappij hoort de nu 30-jarige Kim De Gelder niet thuis in de gevangenis. Hij blijkt niet toerekeningsvatbaar. In 2009 vermoordde De Gelder in kinderdagverblijf Fabeltjesland in Dendermonde met een mes een kinderverzorgster en twee baby’s, allebei nog geen jaar oud. Achteraf bleek dat hij een week eerder al een vrouw had vermoord in haar huis in Vrasene. 

Vanaf dan begon de discussie over zijn toerekeningsvatbaarheid. “Hij praat met de sneeuw of met zijn boterhammen”, zei zijn advocaat, Jaak Haentjens, in 2010. De ouders van Kim De Gelder hadden enkele jaren voor de feiten al geprobeerd om hem te laten opnemen in de psychiatrie. Toch oordeelde een college van vijf gerechtspsychiaters dat De Gelder wel degelijk controle had over zijn daden. Het is de inzet van zijn assisenproces in 2013, waarop Haentjens onder andere met hersenscans zwaait, maar de volksjury beslist uiteindelijk dat hij toerekeningsvatbaar is, en schuldig. Hij krijgt levenslang.

Verontrustende verslechtering

Nu, tien jaar na de feiten, verklaart de rechtbank De Gelder alsnog ontoerekeningsvatbaar. Dat komt door een wetswijziging van de interneringswet in 2016. Die maakt het mogelijk dat een gevangenisdirectie een vraag voor internering indient, waarna de Kamer voor de Bescherming van de Maatschappij daarover oordeelt. “Daar heeft de gevangenis van Oudenaarde zeer snel gebruik van gemaakt”, zegt Haentjens. Het vonnis maakt duidelijk waarom de gevangenis die stap zette.

“In februari 2017 deden er zich twee agressie-incidenten voor waarbij u trachtte uit te halen naar de directeur en waarbij u in het gezicht van een verpleegkundige spuwde”, zo staat in het vonnis. Hij uitte tegen het personeel, zijn ouders en zijn advocaat ook herhaaldelijk expliciete doodsbedreigingen. De gevangenisdirecteur wees op het manifest risico op het plegen van nieuwe geweldsdelicten.

Sinds 2017 is er een “verontrustende verslechtering”. In oktober 2018 belandt De Gelder in een psychotische fase van angst en slechte nachtrust. Zijn ouders proberen hem wekelijks te bezoeken, maar de gesprekken houden nog weinig steek. Soms zit hij voor zich uit te staren, soms te gieren van het lachen, soms spreekt hij met hen over moorden. Een verslag spreekt van “tegen zichzelf praten, verwarde taal, vreemde bewegingen, het toilet verstoppen met papier en afval, op lichaam en voorhoofd schrijven.”

Wachtlijst

Door de beslissing tot internering verhuist De Gelder onmiddellijk naar de psychiatrische afdeling van de gevangenis in Gent, maar vervolgens moet er een instelling aangeduid worden. Gezien het verslag van de experts wijst op het hoge risico op recidive, gaat De Gelder vermoedelijk naar een van de twee forensisch psychiatrische centra (FPC) in ons land, omdat die hoogbeveiligd zijn. 

Die centra zijn vrij nieuw in ons land. Het FPC in Gent ging open in 2014, dat van Antwerpen eind 2017. “Vandaag staan er 59 geïnterneerden op de wachtlijst van de FPC’s”, zegt hun woordvoerder. Hoe lang het kan duren tot er plaats is voor De Gelder, is onduidelijk volgens de woordvoerder, want afhankelijk van de doorstroming. De Morgen berichtte eerder al over problemen daarmee. “In uitzonderlijke gevallen kan het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen beslissen tot spoedopname van een geïnterneerde.”

Internering was lange tijd de schandvlek van justitie, en België werd meermaals veroordeeld voor haar gebrek aan opvang, maar in de tien jaar sinds de veroordeling van De Gelder is het interneringsbeleid sterk gewijzigd. Op dit moment zitten 540 geïnterneerden in de gevangenissen, 446 in de FPC’s en 1.672 in zorginstellingen en beschut wonen. Het masterplan Gevangenissen van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) plant twee nieuwe FPC’s in Waver en Paifve. De minister maakte ook 1,5 miljoen euro vrij voor een forensisch psychiatrisch observatiecentrum, iets waar experts al langer om vroegen. 

Detentieschade

“In zo’n centrum stelt een team van forensische gedragswetenschappers de toerekeningsvatbaarheid al dan niet vast tijdens een observatieperiode”, zegt Raf De Rycke, voorzitter van Broeders van Liefde, die een aantal zorginstellingen met ‘medium security’ voor geïnterneerden beheren. “Dan had het geen tien jaar moeten duren om tot deze diagnose te komen, met sowieso detentieschade.”

Ook De Gelders advocaat betreurt dat het zo lang geduurd heeft. “Als hij nu die behandeling krijgt, is het maar de vraag of het al die jaren zonder behandeling in de gevangenis kan goed maken. In hoe verre is er onomkeerbare schade?” 

Als De Gelder ooit genezen geraakt, of alleszins geschikt bevonden om het forensisch psychiatrisch centrum te verlaten, dan gaat hij terug naar de gevangenis. Advocaat Jef Vermassen, die destijds optrad voor de slachtoffers en pleitte voor toerekeningsvatbaarheid begrijpt de beslissing tot internering. “Ik neem aan dat De Gelder echt ziek is, maar hij heeft in het verleden veel toneel gespeeld”, zegt Vermassen. “Indien het hof van assisen hem had laten interneren in 2013, kwam hij vrij als hij genezen was. Voor de slachtoffers is dat het grote verschil.”