INTERVIEW. Craig Mazin, schrijver van ‘Chernobyl’: “De helden en slachtoffers krijgen nu eindelijk de erkenning die ze verdienen”

Moskou, 1988. Scheikundige Valeri Legasov (gespeeld door Jared Harris) legt in een reeks cassettebandjes verantwoording af voor de nasleep van de kernramp in het Oekraïense Tsjernobyl. De tapes worden opgeborgen en Legasov pleegt zelfmoord. In vijf afleveringen zien we hoe de ontploffing van de reactor rampzalige gevolgen heeft voor de plaatselijke bevolking. De inwoners van het ernstig besmette stadje Pripjat, op 4 kilometer van de kerncentrale, moeten hun huizen verlaten en zullen door de impact nooit meer mogen terugkeren. Maar door het feit dat de Sovjet-autoriteiten het ongeval bagatelliseren en ze alles in de doofpot proberen te steken, wordt er enorm kostbare tijd verloren. De inwoners worden daarom pas na anderhalve dag geëvacueerd, waardoor ze tegen dan al een gevaarlijke hoeveelheid aan radioactief jodium hadden ingeademd.

Craig Mazin, die de reeks bedacht, sprak duidelijke taal toen hij zijn script vier jaar geleden aan HBO probeerde te verkopen: “Ik heb hen vanaf het begin duidelijk gemaakt dat ik slechts vijf afleveringen wilde maken, en that’s it. Er komt dus geen tweede, derde, of vijfde seizoen. Ik wil bovendien ook niet dat ze er een ‘merchandising extravaganza’ van gaan maken, want er is écht niemand die op de ‘Chernobyl’-mokken- of T-shirts zit te wachten.”

Mazin bracht als onderdeel van zijn research een bezoek aan Tsjernobyl en de spookstad Pripjat: “Ik ben er één keer geweest, en dat was onder zeer strikte voorwaarden. HBO heeft hard moeten werken om mij daar überhaupt binnen te krijgen, want je kunt er niet zomaar wat gaan ronddwalen. Er zijn nog steeds een heleboel plaatsen waar je absoluut niet mag komen, zoals de kelder van het ziekenhuis waarin de kleren van de brandweermannen liggen. Hun pakken en hun laarzen zijn na 33 jaar nog steeds radioactief. Ik had een speciale gids bij die te allen tijde een stralingsmeter bij zich had. We liepen een tijdje rond in de buurt van de kerncentrale en gingen een kijkje nemen in Pripjat, maar het was heel belangrijk dat we daar op tijd weer weg waren zodat we niet te lang aan de straling werden blootgesteld. Pripjat is een soort van apocalyptische jungle, waar de natuur het van de mens heeft overgenomen. Het voelde alsof er al duizend jaar niemand meer is geweest. Ik vond dat heel mooi en tegelijkertijd ook bijzonder machtig om te zien.”

De inwoners van Pripjat moesten na de ramp hun hele hebben en houden achterlaten. Vandaag ligt de stad er dan ook volledig verlaten bij. Mazin: “Niemand woont er nog. Pripjat maakt onderdeel uit van de ‘vervreemdingszone’, een gigantische zone die het zwaarst getroffen gebied omvat. Je mag er niet wonen, met uitzondering van een aantal oude mensen dat toestemming kreeg om naar huis te gaan omdat ze eerder aan ouderdom zullen sterven dan aan de blootstelling van radioactieve straling.”

Mazin is zichtbaar geïrriteerd wanneer hij het over de nasleep van de kernramp heeft: “De 50.000 inwoners van Pripjet werden pas 36 uur na de ontploffing geëvacueerd, terwijl de mensen in Duitsland, Zweden en Polen toen al lang niet meer buiten mochten komen. Maar een stadje dat op vier kilometer van de reactor ligt, wordt volledig in het donker gehouden. Dat is de schuld van de Sovjet-regering, want dat was hún beslissing.” Hoeveel mensen uiteindelijk aan de gevolgen van de kernramp stierven, is tot op de dag van vandaag onduidelijk: “Er zijn schattingen tussen de 4.000 en 90.000 mensen, maar sommige bronnen spreken zelfs van één miljoen dodelijke slachtoffers. Dat is het probleem: hoe bewijs je dat iemand die tien jaar na de ramp aan kanker sterft ook effectief door de ramp gestorven is? Kwam het door Tsjernobyl? Of door het feit dat hij een kettingroker was? Dat kan je moeilijk uitmaken. Maar wat we wél weten, is dat er vooral in Oekraïne en Belarus een forse stijging aan kankergevallen bij kinderen was. We weten dat er vandaag heel wat patiënten zijn die geen schildklier meer hebben. We weten dat de Sovjet-autoriteiten allesbehalve goed waren in het bijhouden van documenten die hen in een slecht daglicht stellen. Dat de ramp veel tragische sterfgevallen heeft veroorzaakt, is wel zeker.”