Waarom de hitte rampzalig is voor uw zelfbeheersing

Ontploffen omdat een collega net iets te vaak zegt dat het toch zo warm is, terwijl je anders zo’n gelijkmoedige mens bent op kantoor. Tilt slaan omdat je kind alweer zijn sandaaltjes kwijt is, terwijl je anders zo’n kalme ouder bent. Paswoorden, afspraken en sleutels vergeten. Geen deadlines meer halen omdat je brein wel moes lijkt. De frustratie daarover uitwerken op je lief.

We snakten al maanden naar de zomer, maar nu hij met een knallende hittegolf start, is ook meteen duidelijk wat nu ook alweer het verschil was tussen ‘warm’ en ‘heet’. En waar het woord ‘heethoofd’ vandaan komt.

Want hitte doet niet alleen puffen en zweten en betekent niet alleen een hele resem gezondheidsrisico’s voor verzwakte en oudere mensen. Ze stuurt ook ons gedrag in de war. Zo blijkt dat er 18,5 procent meer verkeersongevallen met fysieke schade zijn tijdens hittegolven. Dat komt neer op dagelijks dertig ongevallen met fysieke schade meer dan anders, zo stelt het verkeersinstituut VIAS.

Prikkelbaar

Die stijging komt er omdat er in de zomer meer verkeer is omdat iedereen naar buiten wil, of dat nu te voet, op de fiets of in de auto op weg naar een verfrissende plek is. Maar meer volk op de weg verklaart niet alles.

Volgens de verkeersexperts spelen ook slaaptekort door veel te warme nachten, verminderde concentratie en analytisch vermogen, tragere reactiesnelheid en meer prikkelbaarheid mee.

Want wetenschappelijk onderzoek leert dat als het kwik echt hoog oploopt dat ons niet alleen fysiek maar ook mentaal aantast.

Onderzoek toont bijvoorbeeld dat extreme hitte – boven de 24 of 26 graden Celsius – leidt tot minder productiviteit, meer agressie, verminderd welbevinden en dat het ook bestaande psychiatrische problemen verergert.

Het meest bestudeerde effect is agressie. Bij hittegolven zijn er meer rellen, opstootjes en andere sociale agressie. Leg je de politiestatistieken naast weergegevens, dan zien onderzoekers dat zodra de thermometer de 30 graden Celsius bereikt, het geweld toeneemt. Ook laboratoriumexperimenten toonden dat proefpersonen in hele warme ruimtes agressiever zijn.

Kalme types kunnen misschien wel denken ‘mij overkomt dat niet’, maar dat agressievere gedrag kan ook subtieler zijn dan een diefstal met fysiek geweld plegen. “Wanneer het echt veel warmer is dan we gewoon zijn, worden veel mensen meer prikkelbaar”, zegt sportpsycholoog Paul Wylleman (VUB), die momenteel Olympische en Paralympische atleten voorbereidt op de hitte en hoge luchtvochtigheid van Tokio.

Te weinig energie

“De hitte vermindert soms heel sterk onze emotionele controle zowel in negatieve als in positieve zin.” Hittegolven kunnen ons met andere woorden zowel euforischer als meer geïrriteerd maken, naargelang de situatie.

De reden daarvoor is dat het lichaam koel houden een pak energie opslorpt. Bij een hittegolf heeft het meer energie nodig om de kerntemperatuur te behouden, een voorwaarde om vitale functies aan de gang te houden en te beschermen. “ Dat zorgt ervoor dat energie die anders naar de hersenen zou gaan afgeleid wordt voor die afkoeling”, zegt Wylleman. “Daardoor gaan bepaalde functies in de hersenen die niet cruciaal zijn voor ons biologisch overleven op een lager pitje draaien. We vallen in feite terug op het primaire systeem dat ons gedrag aanstuurt.”

Een eerste effect is effectief dat onze capaciteit om onze emoties in de hand te houden zwakker wordt. Er vallen drempels weg. Emoties beheersen is minder essentieel om het lichaam koel te houden en daar besteden onze hersenen bij een hittegolf dan ook minder energie aan.

Een tweede impact van de verminderde brandstoftoevoer voor het brein is verminderde ‘cognitieve’ vaardigheden. Wylleman: “Ook die functies zijn minder noodzakelijk en verzwakken omdat de hersenen er dus minder energie voor vrijmaken. Daardoor worden we minder goed in logisch denken, minder aandachtig en kan ons ethisch handelen dus ook verminderen.”

Complexe beslissingen

Ook dat is al herhaaldelijk bewezen. Studenten, kantoorwerkers en schoolkinderen presteren op extra hete dagen kwalitatief en kwantitatief minder en concentreren zich slechter. Ook is er onderzoek dat aangeeft dat we lastige beslissingen ontlopen als het erg heet is. De verkoop van krasloten voor ingewikkelde loterijen daalt bijvoorbeeld met bijna 600 euro bij elke graad dat de temperatuur stijgt.

Ook blijkt dat mensen die in een eerder gematigd klimaat leven emotioneel stabieler zijn en dat mensen zich bij een dag-nachtgemiddelde boven de 21 graden vaker bedroefd, boos en gestrest voelen. Meer depressies, bestaande psychiatrische aandoeningen die erger worden en meer zelfmoorden zijn ook al in verband gebracht met intense hondsdagen.

Al die inzichten betekenen overigens niet dat we kunnen concluderen dat mensen die in regio’s leven waar het altijd heet is agressiever zijn en moeilijker complexe beslissingen kunnen nemen. De bewijzen voor de impact van hitte op ons gedrag gelden voor temperaturen waar mensen niet aan zijn aangepast. Net daarom is 38 graden voor wie geboren en getogen is in pakweg Houston, Texas geen punt, terwijl een paar dagen met die temperatuur mensen in Oostende wel platleggen.